Чукӧстны кӧ Тамара Герасимовна Бараненколысь (нывдырйиыс Зиновьева) став челядьсӧ, внуксӧ да правнуксӧ, снимок вылын моз мыччысьнысӧ керкаас эськӧ ӧшиньыс эз тырмы. Ёна жӧ нин озыр сійӧ: чужтіс-быдтіс квайт ныв-пи, найӧ ас пайсьыныс козьналісны дас вит внукӧс, а ӧні и кӧкъямыс правнук на быдмӧ дай. А та пӧрйӧ чукӧртчынысӧ эм тӧдчана помка – Тамара Герасимовналы талун тырӧ 85 арӧс.
Кузь нэмӧн аньлы уна сьӧкыдлун вичмыліс, войнаӧдз чужлӧм челядьысь унджыкыслы моз Тамара Герасимовна быдсямасӧ тӧдліс. Но сир курыдыс сылы вичмис кык пӧвста, ӧд батьыс ыджыд тыш пансигӧн на вошис юӧртӧг. Татшӧмъяссӧ сэки шулісны народлы врагӧн, а семьяыслысь киритлісны вердысьсӧ воштӧмысь пособие да быд ичӧтик мыжсконйыштчӧмысь ёна уджӧдлісны. Нёль чоя-вокаысь ловйӧн коли ӧтнас Тамара, мукӧдыс война воясӧ кувсисны тшыгла да висьӧмла. Нывка мамыскӧд пӧшти кык во оліс вӧр пӧрӧданінын, кытчӧ найӧс ыстісны колхозса вӧв тшыгла кувлӧмысь. Уна во сэтчӧ-татчӧ ветлігад став рӧдвужыскӧд йитӧдыс орис да, сӧмын неважӧн туйпомныс сюри, тшӧтш и батьыслӧн усяніныс (но та йылысь мӧд сёрни нин).
Овлӧ, олӧмыс быд ногыс песлӧдлӧ мортсӧ, сӧмын тай лолыд вадор бадь кодь нюдз: тӧв нырысь куснясяс-копрасяс, а лӧняс да, бӧр веськалас, оз чег, водзӧ быдмӧ да сӧвъяммӧ. Бӧрддзылас морт лолыд, чышкыштас-косьтас синвасӧ, дай водзӧ олӧ. Кор Тамара сьӧкыда висьӧмӧн куланвыйын куйліс больничаын, врачыс сиктын эз вӧв, а санитаркаяс матыстчылісны сӧмын видзӧдлыны, лолалӧ али оз. Крӧвать улас крысаяс визъялісны да, Тамара кольліс ёсь пиняяслы ассьыс ужынсӧ, мед сӧмын сійӧс оз вӧрзьӧдны. Сэки и кевмысис Енмыслы: «Господьӧй, отсав! Ловйӧн кӧ коля, нэм чӧж кута отсавны мукӧдыслы!». Тыдалӧ, Енмыс кыліс нывкалысь кевмӧмсӧ – колис ловйӧн.
Мамыслы нэмсӧ удж кузяыс отсасис, а школасӧ помалӧм бӧрын медасис удж вылӧ дезинфекторӧн. Сиктса больничаысь фельдшер регыдӧн казяліс Тамаралысь зільлунсӧ: висьысьяс дорӧ сибыд, восьса, ставныскӧд ладмӧ, врачьясӧс пыдди пуктӧ, некутшӧм уджысь оз пыксьы. Со и ыстісны нылӧс хирургия медсестраяслы курсъяс вылӧ. Сэки сиктса бурдӧдчанінад ставсӧ кужлісны вӧчны, медсестраяс тшӧкыда кольлісны фельдшер да врач пыдди. А шензьынысӧ и нинӧмла: туйыд абу, телепоныд тшӧтш, локтас больничаӧ кага вайысь да врач-фельдшер вотӧдз на чужтас – петысьтӧ тай он тасав.
Мыйсӧ сӧмын эз ковмыв вӧчны Тамара Герасимовналы: карасина лампа би улын двӧйни примитны, и гырк пытшкӧсын да пидзӧсын чукӧрмӧм ва перйыны, «пышйӧм» венаӧ укол сюйны, юр и ки-кок веськӧдны, потӧминдой вурны. Талун оз быд врач тайӧс сяммы. А сиктса фельдшерыд быдтор кужліс и медсестраӧс велӧдліс-тӧлк-сьӧдліс: врачыд абу век места вылас, а мортыдлы кӧ тэрыба он отсав, кувны вермас. Талунъя норматив-правилӧ да быдсикас оланпас серти медсестралы унатор вӧчны оз позь. Да и сиктъясад участкӧвӧй больничаыд эз коль, сӧмын кӧнъясынкӧ ФАП уджалӧ.
Та дырйи Тамара Герасимовна вевъяліс и ас челядь вӧснаыс тӧждысьны, радейтны-лелькуйтны да муслуннас шонтыны. Зэв шоч прӧст лунъясӧ пуис пачын кывтӧ ньылыштӧдан чӧскыд рок, турипувъя кисель, пӧжавліс шензьӧдана пушыд манник да мукӧд пӧжас, кыис носки да джодждӧра, вурсис машинкаӧн да велӧдіс таӧ нывъяссӧ. Труд урок дырйи налы пыр «вит» вичмывліс. Посводз-гӧбӧч век вӧлі тыр быдсикас сола-пуӧмторйӧн.
Тамара Герасимовна помся ышӧдіс челядьсӧ велӧдчыны, тӧдмавны мыйкӧ выльтор, содтыны кужӧмлун-сям. Ыджыд семьяад гырысь-джыкъяс отсасисны посни-джыкъяслы, велӧдісны асшӧра овны да кывкутны шуӧм-вӧчӧмторйысь. Нёльӧн помалісны вуз, кыкӧн – техникум-училище.
Водз дӧваӧн кольӧм Тамара Герасимовна эз усь ловнас, эз лэдзчысь, мӧдарӧ, мукӧдыслы на отсаліс кутчысьны олӧмас. Медсестраӧн сійӧ уджаліс 43 во, унджык кадсӧ – Немдінса больничаын. Уджвывса ветеранлы уна аттьӧалана кыв вичмыліс висьысь-нёрпалысьяссянь да уджъёртъяссяньыс. Но медся пӧсь аттьӧалӧмыс да бурсиӧмыс – челядьсяньыс да внук-правнукъяссяньыс!
Мамук, муса мамук, ыджыд мам, пӧч! Чужан лунӧн тэнӧ! Мый тэныд сины? Тэнӧ унаторйысь позьӧ аттьӧавны! Тэнад уна челядь, тэсянь артмис ыджыд котыр, кӧть и колин ӧтнад сьӧкыд кадӧ. Тэ миян медся мывкыд, медся шань, медся вежавидзысь, збой да ӧтпыр рам сьӧлӧма Ань. Енмыс сетiс тэныд ыджыд вын да ставныс дорӧ помтӧм муслун! Пикӧ воӧмалы тэ дась сетны и вомсьыд нинӧм жалиттӧг.
Кӧсъям сӧмын аттьӧавны тэнӧ быд лун уна во! Муӧдз копыр тэныд ставнымсянь! Ми тэнӧ радейтам да миян сьӧлӧмӧ йиджтӧдӧм муслунтӧ юкам асланым челядькӧд.
Кӧсъям уна во на кутлывны тэнӧ пӧсь сывйын, окавны тэнсьыд бандзибтӧ, шыльӧдны мелi китӧ.
Мед Енмыс видзас тэнӧ, муса мамук, ыджыд мам, пӧч! Муӧдз копыр тэныд пыдди пуктӧмӧн да вежавидзӧмӧн, став сьӧлӧмсянь ыджыд аттьӧ! Тэ эн повзьы сьӧкыдлунъясысь, чужтiн да быдтiн миянӧс, лэдзин паськыд туйӧ кыдз вермин да кыдз артмис! Кузь нэм да бур шуд тэныд, медся муса морт! Ставсьыс помтӧг аттьӧалам ставным ми, тэнад челядь да ыджыд мам-пӧчӧн шуысьяс! <>
Елизавета КАРМАНОВА.
Снимокъясыс авторлӧн.