Сентябрь 1 лунӧ Коми Республикаын воссяс 714 велӧдчанін, на лыдын 303 школа. А быдлаын-ӧ дасьӧсь стрӧйбаясыс? Виччысьӧны-ӧ сэні велӧдчысьӧс, студентӧс да школаӧ мунны сӧмын на дасьтысьысьӧс?
Август 18 лунӧ республикаса юралысьлӧн Общественнӧй приёмнӧйын «веськыд йитӧда» телефон пыр сёрниыс вӧлі буретш выль велӧдчан во кежлӧ дасьлун йылысь. Такӧд йитӧдын асланыс видзӧдласӧн юксисны челядькӧд да велӧдчысьяскӧд зільысь специалистъяс.
Татьяна Винницкая,
Комиын Роспотребнадзор управлениелӧн юкӧнысь главнӧй эксперт:
– Миян специалистъясӧн индылӧм ылӧсас 90 прӧчент тырмытӧмторсӧ талун кежлӧ бырӧдӧма. Кутам лача, сентябрь 1 лунӧдз кольӧм дас прӧчентсӧ бырӧдасны жӧ.
Кык во нин ми олам коронавируслы паныд водзсасян кадӧ. Тайӧ инмӧ и велӧдчанінъяслы.
Кыдзи и водзті, уна йӧза гажсӧ ковмас нуӧдны ывлаын. Лёк поводдя дырйи велӧдчысьяс, бать-мамныс да велӧдысьяс вермасны чукӧртчыны торъя классын. Воддза моз бать-мамлы гортас да школаын челядьлӧн дзоньвидзалун вӧсна кывкутысь медиклы ковмас видзӧдны велӧдчысьяслӧн температура бӧрся. Нёрпалысь ныв-зонмӧс школаӧ лэдзны оз позь! Пандемия кадӧ моз ковмас тшӧкыдджыка мыськасьны-пелькӧдчыны классъясын, вӧдитчыны быдсикас антисептикӧн.
Но санитарнӧй индӧдъясын таво лоас кутшӧмсюрӧ личӧд. Водзті кӧ школаӧ велӧдчысьясӧс лэдзлісны некымын ӧдзӧсӧд, таво ставныс пырасны ӧтиӧд.
Талун республикаын бара содӧ коронавирусӧн нёрпалысьыс. Вермас лоны, бара ковмас ёнмӧдны висьӧмыслы паныд тышсӧ.
3-7 арӧса челядь арнас висьӧны гыркнас. Тайӧ и гӧгӧрвоана: унаӧн гожӧмнас ветлісны мукӧд регионӧ, саридз дорӧ. Та вӧсна сад-яслиын ӧні йӧзӧдӧма карантин, медым дзоньвидза дзолюкъяс немтор эз кӧвъявны воӧмаяссянь. Ёнджыка колӧ зільны и детсадса медиклы, ас кадӧ казявны кутшӧмкӧ пӧрӧса кагукӧс.
Олег Холопов,
Коми Республикаын велӧдӧм, наука да том йӧзлӧн политика кузя министрӧс вежысь:
– Комиын 714 велӧдчанін: на лыдын 303 школа, 289 сад-ясли. Таысь ӧтдор эмӧсь содтӧд тӧдӧмлун сетанінъяс да профессия босьтан шӧр учреждениеяс, регионса вузъяс. Выль велӧдчан во кежлӧ быдлаын дасьӧсь.
Школаӧ локтас велӧдчыны 102 сюрс ныв-зон. Тайӧ воддза во серти неуна унджык. На лыдысь 10,5 сюрсыс локтасны тӧдӧмлунла первой классӧ.
Россияса президентлӧн индӧд серти вынсьӧдӧма велӧдан тэчас выльмӧдан программа. Бӧръя воясӧ вичмӧдӧны, позьӧ шуны, пыр унджык сьӧм. Сідз, таво школа-садйын, лицей-колледжын да вузын эмбур да техника выльмӧдӧм, безопасносьт ёнмӧдӧм да мукӧдтор вылӧ сетісны миллиард шайт: 700 миллионсӧ – республикаса бюджетысь, 215 – федеральнӧй сьӧмкудйысь. Мыйтакӧ чуктӧдісны и муниципалитетъяс.
Торйӧн тӧд вылын кутім Госпожнадзорысь, Роспотребнадзорысь, санэпидстанцияысь специалистъясӧн, безопасносьт кузя да террорлы паныд водзсасьысь сотрудникъясӧн водзтіджык индылӧм тырмытӧмторъяс.
Став велӧдан стрӧйбаас дзоньтасисны, краситчисны-баситчисны. Сентябрь 1 лун кежлӧ став уджсӧ помаласны. Дерт, водзӧ мӧдасны нуӧдны кык во кежлӧ урчитӧм капитальнӧя дзоньтасьӧм. Татшӧмсӧ локтан воын эштӧдасны Александр Сергеевич Пушкин нима Сыктывкарса гимназияын.
Ӧні нин мӧвпалам водзӧ вылӧ. 29 велӧдчан стрӧйбаын мӧдам капитальнӧя дзоньтасьны локтан воын.
Сентябрь 1 лунся праздникыс инмӧ и дзолюкъяслы, кодъяс дасьтысьӧны мунны школаӧ. Сад-яслиӧ таво мӧдас ветлыны 49 сюрс кага.
Олег Ульныров,
Коми Республикаын Россияса нацгвардиялӧн вневедомственнӧй охрана управлениеӧн веськӧдлысьӧс вежысь:
– Росгвардияса сотрудникъяс топыда уджалӧны выль велӧдчан во кежлӧ дасьтысьӧм бӧрся видзӧдан комиссиякӧд. Велӧдӧм, наука да том йӧзлӧн политика министерствоысь специалистъяскӧд безопасносьт да террорлы паныд водзсасьӧм боксянь донъялім 400 учреждение.
Кызвынлаас ставыс лючки. Казялім некымын тырмытӧмтор, но найӧ артмӧмаӧсь сьӧм абутӧм вӧсна. Ӧд видеонаблюдение, ӧзйӧм да мукӧд неминуча йылысь юӧртан оборудование, кӧрт казялан «рамка» зэв донаӧсь. Но татшӧм тырмытӧмторйыс вочасӧн чинӧ.
Росгвардияса сотрудникъяс быд боксянь жӧ дасьӧсь сентябрь 1 лун кежлӧ.
Татьяна Меньшикова,
Сыктывкарса администрацияысь образование управлениеысь консультант:
– Бӧръя куим вонас Сыктывкарса школаясын унатор вӧчим безопасносьт боксянь. Таво витлаын вежим ӧзйӧм йылысь юӧртан тэчас. Куим школаын лӧсьӧдім выль контрольно-пропускнӧй пункт.
Велӧдчан во заводитчытӧдз на школаын зільысьяскӧд нуӧдім некымын занятие, велӧдім, мый вӧчны неминуча дырйи. Лӧсьӧдім и график, сы серти велӧдчан воын татшӧм учениесӧ нуӧдам челядьлы.
Наталья Котелина,
Сыктывкарса администрацияысь образование управлениеӧн веськӧдлысьӧс вежысь:
– Сыктывкарын 37 школа, гимназия, лицей, содтӧд тӧдӧмлун сетанін. Сентябрь 1 лунӧ сэтчӧ локтас 34.118 велӧдчысь, тайӧ мӧйму серти 870 мортӧн унджык. Медводдза классын юркарын мӧдас велӧдчыны 3.900 ныв-зон.
Гожӧмнас быдлаын дзоньтасисны. Унатор-вӧчисны пусян-пражитчанінын, спортзалын да спортплощадкаын, вежлалісны би да ва провод.
Быд учреждениеын выльмӧдісны велӧдчан программаяс, иналісны содтӧд педагогъясӧс.
Август 2-15 лунъясӧ став велӧдчанінсӧ видзӧдліс комиссия. Сэтчӧ пырӧны депутатъяс, общественникъяс, профсоюзысь войтыр да, дерт, Госпожнадзорысь, Роспотребнадзорысь, санэпидстанцияысь специалистъяс, безопасносьт кузя да террорлы паныд водзсасьысь сотрудникъяс.
Алексей Рочев,
Коми Республикаын Росгвардия управлениеысь юкӧнын старшӧй инспекторлысь удж вӧчысь:
– Ӧні, дерт, татшӧмыс гежӧд нин, но водзті школа-сад видзны вӧлі тырмымӧн частнӧй охранниклӧн удостоверение.
Талун тадз вӧчны оз позь. Медводз колӧ кырымавны велӧдчаніныс да Росгвардия костын сёрнитчӧм. Сідз шусяна «корочкаысь» ӧтдор охранниклы колӧ пасьтавны форма. Уджаланінас сылӧн эмӧсь индӧдъяс, пырысь-петысьӧс пасъялан журнал.
Антон Ишутин,
Сыктывкарын Россияса УМВД-лӧн ГИБДД юкӧнысь отделениеӧн веськӧдлысьлысь удж вӧчысь:
–Кыдзи и быд во, сентябрь 1 лунӧ карса уличаяс вылӧ петас унджык экипаж да сотрудник. Погона йӧз мӧдасны сулавны школадорса туй вуджанінъясын.
Таӧдз миян сотрудникъяс волісны быд школа-садйӧ да видзӧдлісны, мый сэні вӧчӧма туй выв правилӧяс велӧдӧм могысь. Торъя тырмытӧмторъяс абу казялӧмаӧсь.
Велӧдчан во заводитчигӧн нӧшта волам школаясӧ да аддзысьлам челядькӧд, казьтыштам налы туй выв правилӧяссӧ. Дасьтӧм видеороликъяс петкӧдлам и челядьлы, и бать-мамныслы. Ӧд гожӧмнас челядюлов шойччисны пӧль-пӧч ордас сикт-грездын либӧ ветлісны лагерӧ. Унджыкыс вунӧдісны ПДД йылысь.
Торйӧн шыӧдча первой классӧ мунысь дзолюкъяслӧн бать-мам дорӧ. Колӧ некымынысь колльӧдны найӧс школаӧдз да бӧр вайӧдны гортӧдз. Та дырйи петкӧдлыны, кӧні оз ков тэрмасьны, а сюся видзӧдны машина бӧрся, торйӧн нин туй вуджанінын, машина сулаланінын да сідз водзӧ. И тадзи вӧчны сэтчӧдз, кытчӧдз кагукныд оз сюркняв ставсӧ пель саяс.
Ӧткымын семьяын некымын челядь, и кодсюрӧ ветлӧны мукӧд школаӧ. Медым ставнысӧ колльӧдны да та дырйи удитны удж вылӧ, верстьӧ тшӧкыда торкалӧны туй выв правилӧ, челядьыскӧд котӧрӧн вуджӧны уличасӧ позьтӧминӧд. И кӧть мыйта та бӧрын дольӧй челядьныдлы, мый правилӧсӧ торкавны оз позь, найӧ мӧдасны вӧчны бать-мамыс моз. И верстьӧлы, и челядьлы колӧ тӧдны: видзтӧм вит минутыд вермас бергӧдчыны ыджыд шогӧн.
Челядьлы колӧ тшӧкыда казьтывны, мый туй вомӧн оз позь вуджны велосипедӧн, самокатӧн. Быть колӧ чеччыны да мунны подӧн. Гожӧмнас та вӧсна зэв тшӧкыда овлӧ неминуча.
Галина Дайнеко,
Сыктывкарса администрацияысь школаӧдз велӧдан управлениеӧн веськӧдлысь:
– Юркарса сад-яслиын дасьӧсь жӧ выль велӧдчан во кежлӧ. Ми тшӧтш топыда уджалам Госпожнадзорысь, Роспотребнадзорысь, санэпидстанцияысь специалистъяскӧд, безопасносьт кузя да террорлы паныд водзсасьысьяскӧд.
Налысь тырмытӧмторъяс кузя став индӧдсӧ ас кадӧ бырӧдам. Кыклаын тайӧ эз на артмы, но локтан воын ставыс лоӧ лючки.
Казьтышта, сад-яслиын кагукъяс оз сӧмын сёйны, узьны да ворсны. Найӧ велӧдчӧны, дасьтысьӧны школа кежлӧ. Та вӧсна зэв тӧдчана пӧртны олӧмӧ велӧдчан программаяс. Та могысь миян эм став позянлуныс. Велӧдчӧм да бур специалистыс тырмымӧн. 98 прӧчент уджалысьыс миян эм.
Гожӧмнас ёна дзоньтасим-пелькӧдчим стрӧйбаясын да на гӧгӧрын. Муниципалитетса 59 сад-яслиӧ волісны администрацияса чинаяс, юркар сӧветса депутатъяс, вневедомственнӧй охранаса да Росгвардияса сотрудникъяс.
Квайт детсадйын вежим вевтсӧ, нёльын дзоньталім пусян-пражитчанін, уналаын выльмӧдім джодж, ӧшинь-ӧдзӧс, йӧрын вольсалім выль асфальт. И, дерт, быдлаын мавтчим-баситчим. Уналаын лӧсьӧдім видеонаблюдение да видеодомофон.
Юркарса сад-яслияс дзоньталӧм вылӧ республикаса да карса бюджетысь видзим 38,6 миллион шайт.
Неуна шог, детсадйӧ ветлысьыс надзӧник чинӧ да. Но тайӧ сетіс позянлун восьтыны омӧля сёрнитысь дзолюкъяслы содтӧд квайт группа. Миян эм позянлун босьтны ясли-садйӧ став вермытӧм кагаӧс. Эмӧсь и арӧсаяслы группаяс.
«Веськыд йитӧда» телефон пыр юалісны, оз ӧмӧй пӧ позь 1-4 классъяс велӧдны ӧти сменаӧн?
– Санитарно-эпидемиологическӧй правилӧ да норма (СанПиН) серти медводдза классын велӧдӧны сӧмын ӧти сменаӧн. 2-4 классаӧс позьӧ велӧдны и мӧд сменаӧн. Дерт, лоас кӧ позянлун, да юркарын восьтасны тырмымӧн школа, кӧть став челядьсӧ вуджӧдасны ӧти сменаӧ. Но талун кежлӧ сӧмын 6-ӧд, 11-ӧд, 15-ӧд, 20-ӧд, 22-ӧд, 31-ӧд да 34-ӧд номера школаясын ставӧн велӧдчӧны ӧти сменаӧн, челядьыс этша да, – вочавидзис Наталья Котелина.
Наталья Евгеньевна вочавидзис и мӧд юалӧм вылӧ: мыйла пӧ оз позь пырны школа йӧрӧ?
– Сыктывкарса некымын школаын потшӧсӧн торйӧдӧма спортплощадка, кытчӧ быдӧн вермас пыравны да тренажёръясӧн ёнмӧдчыны, песны вын-эбӧссӧ. А мукӧдлаас оз и ков пырнысӧ.
Коймӧд юаліс, оз-ӧ донсяв сад-яслиын кагукӧс вердӧмыс, ӧд быд лун сёян-юан вылӧ доныс содӧ?
– Детсадйын кагалӧн сёйӧм-юӧмысь вештысьӧ бать-мамыс: луннас витысь вердӧмысь 126-140 шайт. Дерт, февраль-мартын вузасянінын донъясыс «чеччыштлісны». Но ми важысянь уджалам тӧдса предприятие-котыръяскӧд, кодъяс оз ылӧдчыны-озырмӧдчыны, вайӧны быдсикас бур вӧлӧга. И налы доныс лӧсялӧ, и миянлы. Та вӧсна донсялӧмысь повны оз ков.
Ассянь юалі жӧ, тырмымӧн-ӧ велӧдысьыс сиктса школаясын?
– Комиын 184,7 сюрс велӧдчысь да студент, кодъяслы тӧдӧмлун сетӧ 36 сюрс педагог. Школаясын зільӧ 18 сюрс морт, на лыдысь дас сюрсыс – велӧдысь. Талун кежлӧ оз тырмы ылӧсас 250 велӧдысь. Сиктъясын виччысьӧны суйӧрсайса кыв да начальнӧй классъяс велӧдысьӧс.
Сиктса школаӧ педагогъясӧс корам-ышӧдам быдсикас программаӧн. Таво 13 том специалист воас сикт-посёлокса велӧдчысьяс дорӧ «Земский учитель» уджтас серти. На пиысь быдӧнлы вичмас миллион шайт.
Талун тырмытӧм велӧдысьыс пыдди зільӧны уджъёртъясыс, босьтӧны аслыныс содтӧд часъяс, – вочавидзис Олег Холопов.
Сыктывдін районса Придашын пӧ кольӧма начальнӧй класса вит-ӧ квайт велӧдчысь. Мукӧдсӧ автобусӧн быд лун новлӧдлӧны Зеленечса школаӧ 45 километр сайӧ. Куим судтаа выль школасӧ пӧдлалӧмаӧсь, некодӧс пӧ велӧднысӧ да. Тайӧ жӧ районса Паль сиктын школасӧ дзоньталӧны, челядьсӧ новлӧдлӧны Часӧ.
Со и юалі Олег Александровичлысь, мыйта школа пӧдлалісны сиктъясын.
– Мыйта школа пӧдлалісны дзоньтасьӧм да этша велӧдчысь вӧсна, стӧчасӧ ог висьтав. Республикаын 11 прӧчент велӧдчысьсӧ новлӧдлӧны орчча либӧ юрсиктса школаясӧ. Та могысь быдлаын эм автобус. Нӧшта на, федеральнӧй программа серти во помӧдзыс республикаӧ воас 22 выль автобус. Найӧ тшӧтш мӧдасны новлӧдлыны сиктса челядьӧс.
ГИБДД-са сотрудникъяс эз ӧтчыд индывны лёк туйяс вылӧ. Коми Республикаса юралысь такӧд йитӧдын индіс медводз дзоньтавны школаса автобусӧн ветлан туйяс, – висьталіс министрӧс вежысь.
Таво Сыктывкарса школаясӧ куимысь нин вайлӧмаӧсь газӧн, кӧрт шарикӧн лыйсян да травматика пистолетъяс. Челядь босьтӧны ӧружиесӧ батьыслысь ошйысьны тшӧтшъяяс водзас. Выль велӧдчан воӧ татшӧмыс вермас лоны?
– Сыктывкарса ӧткымын школаын велӧдчӧ сюрсысь унджык ныв-зон. Да, эмӧсь кӧрт казялан «рамка» да детектор. Но частнӧй охранник оз вермы шобсьыны, видзӧдлыны велӧдчысьлысь сумкасӧ. Охранник кӧ мыйкӧ казялас, вермас сувтӧдны том мортсӧ школаас пыртӧдз на да юӧртны та йылысь полицияӧ либӧ Росгвардияӧ.
Та вӧсна ми шыӧдчам бать-мам да велӧдысьяс дорӧ, медым и найӧ видзӧдасны быдтасъяс бӧрсяыс, – вочавидзис Алексей Рочев.
* * *
Школа йылысь сёрни бӧрын юрӧ бара воис шмонь.
– Васюк, мун гортад. Талун оз велӧдны.
– Мый?!
– Мун гортад. Школаад войнас ӧзйыліс. Талун оз велӧдны.
– Мый? Мый??!
– Пельтӧм али мый? Талун оз велӧдны. Школаад ӧзйыліс. Волісны кусӧдчысьяс. Гӧгӧр со ва. Матысса кадӧ оз велӧдны. Мӧдасны дзоньтасьны.
– Мый? Мый?!.
– Колӧкӧ, эн скӧрмӧд-а!..
– Вась дядь, эн скӧрав. Нэмӧс эськӧ тэнӧ кывзі…
<>
Николай РАЗМЫСЛОВ.
Снимокъясыс ӧтуввезйысь.