Коми Республика сӧвмӧмын Иван Морозовлӧн пайыс зэв тӧдчана. Буретш сы дырйи 1965-1986 воясын промышленнӧй предприятиеяс вӧчӧмаӧсь куим пӧв унджык прӧдукция, ӧкмыс пӧв содӧма мусир перйӧм. Вынсялӧмаӧсь и биару, из шом перъян, вӧр лэдзан юкӧнъяс.
Иван Павловичлӧн уджёртъясыс важӧн нин вӧзйӧмаӧсь лӧсьӧдны тайӧ мортыслы памятник, но ставыс сёрниӧн и кольлӧма. Госсӧветса вӧвлӧм депутат Леонид Литвак 2018 воын комсомоллӧн сё вося юбилейлы сиӧм конференция дырйи нӧшта казьтыш-тӧма та йылысь.
Мӧйму Коми Республикаса юралысь Владимир Уйба кытшовтӧма Сыктыв районӧд. Сы дорӧ бара на шыӧдчӧмаӧсь муниципалитетса общественнӧй сӧветын водзмӧстчысьяс. Регионса юралысь кылӧма налысь да Иван Морозов кадӧ зільысьяслысь дум-кӧсйӧмсӧ. Мӧйму август 22 лунӧ памятник местаас пуктӧмаӧсь базальт из, кодӧс вайӧмаӧсь Княжпогост районысь Шӧр Тиманса боксит перъянінысь. Сэки юралысь и кӧсйысьӧма республикалӧн сё вося юбилей лунӧ кыпыда восьтыны Иван Павлович Морозовлы памятник. И Владимир Уйба кутӧма ассьыс кывсӧ.
Таво август 22 лунӧ Сыктывкарын, Киров уличаса 24-ӧд номера керка дорын, кӧні овлӧма КПСС Коми обкомса первой секретар Иван Морозов да и ӧнӧдз олӧ сылӧн гӧтырыс, асывсяньыс вӧлі гажа, кыпыд да уна йӧза. Ворсіс Сыктывкарса гарнизонысь оркестр. Сьыліс «Асъя кыа» ансамбльса хор. Парксянь керкаланьыс лӧсьӧдӧмаӧсь сод, гӧгӧрыс – дзоридза клумбаяс, веж газон. А плиткаӧн вевттьӧм площадка шӧрын зымвидзис еджыд дӧраӧн вевттьӧм мыгӧр. Вӧ-ліны тані и Коми правительствоысь, Госсӧветысь, Россия-са Госдумаысь депутатъяс, Сыктывкарса мэр да мукӧд чинаяс.
Памятник вывсьыс дӧрасӧ босьтісны Владимир Уйба, Иван Морозовлӧн Иван Свистельник уджъёртыс да Иван внукыс. Кор еджыд дӧраыс усис, ставӧн аддзисны нюмъялысь мортӧс, коді быттьӧ тэрмасьыштӧмӧн мунӧ Сыктыв юлань. Бронзаысь скульптураыс 2,65 метр судта. Сулалӧ метр судта подув вылын, кытчӧ рочӧн да комиӧн гижӧма: «Славный сын Коми земли. Коми мулӧн нималана пи». Монументсӧ вӧчӧ- маӧсь спонсоръяслӧн сьӧм весьтӧ.
–Тайӧ мортыс, позьӧ шуны, вужвыйӧныс вежис республиканымӧс. Сылӧн веськӧдлӧм улын 22 воӧн вӧлі вольсалӧма уна сюрс километр выль туй. Кӧрт туй воӧма Косланӧ, Мылдінӧ, Усинскӧ, асфальт туй нюжалӧма Абъячойӧдз да Кулӧмдінӧдз. Кыпӧдӧма вына предприятиеяс, Печораса ГРЭС, аэропортъяс, больничаяс, школаяс, дзонь каръяс. Тайӧ збыльысь пыдди пуктана морт, Коми мулӧн енбиа пи, – памятниксӧ вось-тігӧн висьталіс Владимир Уйба. – Иван Павлович Морозов – тайӧ, кыдз шулӧны, морт-эпоха. Сылӧн юрын бергалӧма сэтшӧм дум-кӧсйӧм, мый йылысь и думыштны он лысьт. Но аслас уджёртъяскӧд сійӧ унатор збыльмӧдіс, вужвыйӧн бурланьӧ вежис тайӧ войвыв мусӧ. И сэк жӧ тайӧ вӧлӧма зэв шань, йӧзыслы шемӧсмӧдана восьса весь-кӧдлысь. Иван Павлович уналы отсалӧма олӧмас. Сійӧ шулӧма: ми пӧ лӧсьӧдім олӧм-нымӧс, и эг лёка. И олӧмнымӧс сетім йӧзыслы.
Та бӧрын Владимир Уйба аттьӧаліс верӧссӧ радейтӧмысь, сыӧ эскӧмысь да отсасьӧмысь Иван Морозовлысь Мария Григорьевна гӧтырсӧ да козьналіс сылы дзоридзьяс.
Иван Морозов йылысь уна бур кыв висьталісны республикаса Госсӧветӧн веськӧдлысь Сергей Усачёв да Иван Павловичлӧн ёртъясыс.
Сідз, РСФСР-са компартиялӧн Коми рескомӧн веськӧдлысь Алексей Батманов лыддьӧ, мый Иван Павлович йылысь мӧдӧмаӧсь казьтывны сӧмын бӧръя вит вонас, и том йӧз, кодъяс олӧны Морозов улича вылын, немтор оз и тӧдны тайӧ морт йывсьыс.
Иван Морозовлы памятниксӧ восьтыны волісны и Сыктыв районысь Межадор сиктса школаын велӧдчысьяс да велӧдысь Антонина Меньшенина. Сэтчӧс школаыслы сетӧмаӧсь Иван Павловичлысь нимсӧ. Ичӧтик тубрасын найӧ вайӧмаӧсь памятник улас Межадорысь му.
–Кор нин лоис тӧдса памятниксӧ сувтӧдӧм йылысь, ӧтуввезйын кутшӧм сӧмын няйт эз кыпӧдны. Мыйла пӧ колӧ нимӧдны коммунистӧс, коді 22 во вӧлі первой секретарӧн. Ме ог вермы чӧв овны да вочавидза татшӧмъясыслы. Иван Морозов пырӧма компартияӧ фронт вылын, кор сылы вӧлӧма 18 арӧс. А коммунистъяслӧн война дырйи вӧлӧма ӧти льгота – медводдзаясӧн уськӧдчыны атакаӧ. Тышын Иван Павловичӧс ранитӧмаӧсь, контузия бӧрын бӧр воис чужанінас. Но партбилетыс пыр сійӧс кытчӧкӧ кыскис. Колӧ пӧ… Колӧ пӧ мунны Воркутаӧ, сэсся Интаӧ, мукӧдлаӧ. Тайӧ памятникыс и Иван Павловичлы, и налы, кодъяс став выннысӧ сетісны республикалы, – висьталіс Иван Морозовлы отсасьысь Иван Свистельник.
–Иван Морозовлы памятник йывсьыс гаравлім во нёль сайын нин. Уна кабинетӧд кытшовтім. Но кор республикаса юралысь босьтчис тайӧ уджтасас, гӧгӧрвоим – лоас, – висьталіс Коми АССР-са Совминӧн вӧвлӧм веськӧдлысь, Коми Республикаса почёта гражданин Вячеслав Худяев. – Памятниксӧ вӧзйылісны сувтӧдны и Морозов уличаса кутшӧмкӧ керка, и карса бассейн дорын, и Орджоникидзе-Киров уличаяслӧн туйвежын. Но ми вӧзйим сувтӧдны горт дорас, кӧні сійӧ оліс, асывнас котраліс паркӧд да Сыктыв ю берег пӧлӧн. Миян ног и артмис.
Россияса заслуженнӧй художник, скульптор-монументалист Анатолий Неверовлӧн висьталӧм серти, сійӧ видзӧдалӧма-видлалӧма Иван Павловичлысь зэв уна снимок. Важ фотографияяс вылас пӧ сійӧ зэв шань чужӧма, нюмъялӧ. Та вӧсна пӧ и артмис эз партияса чина, а восьса да веськыд видзӧдласа. Сійӧ быттьӧкӧ локтӧ миянлы воча. И тайӧ здуксӧ ме казялі. Ошкис менсьым видзӧдласӧс и нылӧй, – висьталіс скульптор.
–Пӧль оліс мичаа, мичаа зілис да сідз жӧ и кувсис: петіс пенсия вылӧ, локтіс гортӧ, ужнайтіс, и сьӧлӧмыс дугдіс тіпкыны. Ассьыс олӧмсӧ сійӧ сетіс республикалы. Ен нога небӧгын гижӧма: кӧй-дысыс кӧ пӧ оз кув, сыысь немтор оз чуж, а кувлаc кӧ, сыысь быдмас шеп. Эска, пӧльлӧн олӧмыс эз вӧв весьшӧрӧ. Республикаӧ, Коми муӧ кӧдзӧм кӧйдысыс уна-уна во на мӧдас миянӧс вердны да козьнавны шепъясӧн, – висьталіс Морозовлӧн Иван внукыс.
Владимир Уйба аттьӧалана письмӧӧн пасйис Анатолий Неверовӧс да «Специализированный застройщик» котырӧн, «ГКС» да «СКАТ» стрӧитчан компанияясӧн веськӧдлысь Юрий Кузнецовӧс.
* * *
Казьтыштам, Иван Морозов чужлӧма 1924 вося сентябрь 30 лунӧ Сыктыв ра-йонса Межадор сиктын. 1942 вося январын Сыктывкарын помалӧма фельдшер-акушерӧ дасьтан школа. Ӧкмыс тӧлысь мысти ыстӧмаӧсь фронт вылӧ.
1965-1987 воясын уджалӧма КПСС Коми обкомын первой секретарӧн.
Иван Морозов кувсьӧма 1987 вося апрель 26 лунӧ Сыктывкарын. Дзебӧма юркарса шӧр шойнаын.
Николай РАЗМЫСЛОВ.
Снимокъясыс авторлӧн.