Аранеч – Печора районын медся важ грездъясысь ӧти, кӧні войдӧр овлӧмаӧсь важ ног эскысьяс, сідз шусяна беспоповецъяс. Печора юлӧн веськыд берегын, Войвыв кытшбердса Уралын Сабля гӧрасянь 45 километр ылнаын грездыслы подувсӧ пуктӧмаӧсь 1671 воын Мылва ю дорысь воӧмаяс. Аранечӧ волігӧн ме пыдісянь тӧдмаси овмӧдчӧминлӧн историяӧн, сэтчӧс войтыркӧд да налӧн ичӧт чужанінсӧ сӧвмӧдӧм кузя могъясӧн.
Падмӧдӧ… мичлуныс
Сыктывкарсянь воӧдчыны Аранечӧ сьӧкыд. Медводз поездӧн Печораӧдз, сэсся некымын час чӧж автобусӧн Конецборӧдз, водзӧ пыжӧн вуджны Печора да Ыджыд Аранеч юяс – и со ме Аранечын нин! Но падмӧдӧ оз кузь да сьӧкыд туйыс, а … мичлуныс. Ӧд кор енэжтасын мыччысьӧны Войвыв кытшбердса Ураллӧн лымъя изъясыс, быттьӧ веськалан Лым королевалӧн муӧ да сё нинӧмысь он вермы вештыны синтӧ тайӧ помтӧм мича серпассьыс. Дерт, сэсся чеччыны пыжсьыс да босьтчыны уджӧ ньӧти абу окота.
Быд пӧрйӧ – выль ног
Аранечӧ некымынысь нин волі да верма шуны, мый быд пӧрйӧ аддзан сійӧс выль ног. Зэра кӧдзыд лунӧ чайтсьӧ, мый важысла вежыньтчӧм керкаясыс гӧрбыльтчӧмаӧсь-жмитчӧмаӧсь ӧта-мӧд дораныс, мед дзебсьыны-сайӧдчыны омӧль поводдясьыс.
Мича шондіа гожся лунӧ, мӧдарӧ, важ керкаяса овмӧдчӧминыс чайтсьӧ восьса енэж улын аслыспӧлӧс музейӧн, кытчӧ цивилизацияыс абу на воӧма. Эм грездын и джынвыйӧ киссьӧм ФАП да вӧвлӧм лавка стрӧйба.
Но казялі Аранечысь и выльӧн кыпӧдан керкаяс. Ӧні тані олӧ кызь гӧгӧр морт да, таысь нимкодь…
Бӧр бергӧдчӧны!
Ӧкмыс во сайын Аранечӧ воӧма Виктор Савин нима драма да «Фантастическая реальность» театръясын ворсысь Аксеновскийяслӧн уна челядя семьяыс. Андрей да Елена куим челядьыскӧд талун кыпӧдӧны грездын керка да мӧвпалӧны матысса кадӧ овмӧдчыны тані.
Аранечын выль керка лэптыны кӧсйӧ и Андрей Денисов. Ачыс олӧ орчча Конецборын, но лӧсьӧдчӧ вуджны Аранечӧ: тані пӧ вӧр-ваыс мичаджык и йӧзыс шаньджыкӧсь.
А нӧшта Аранечӧ бергӧдчӧны сэні водзын овлӧмаяс! Сідз, шойччӧг вылӧ петӧм бӧрын чужан грездас воӧмаӧсь Мария Пыстина да Александра Семёнова чойяс. Мария уджалӧма Печора карса вот перъян инспекцияын, Александра – тайӧ жӧ карас 2-ӧд номера поликлиникаын.
–Пенсия вылад петӧм бӧрын карса гудыр-гадыр олӧмыс дышӧдӧ. Бур, мый Аранечын колис бать-мам керканым. Неважӧн сэтысь вевтсӧ выльмӧдім-дзоньталім да кыпӧдім выль пывсян, – висьталіс Мария.
Чужан керкасӧ видзӧм дорысь чойяслӧн эм и тӧдчана мӧд мог – лоны шань да муса пӧчьясӧн. Сідз, Александра Анатольевна отсалӧ быдтыны куим внучкасӧ да та могысь тӧвйӧ накӧд орччӧн Санкт-Петербургын.
–Но вӧтӧ весиг Нева вывса карын пыр уськӧдчӧ Аранеч, – юксис ань. – Миян татчӧс вӧрыс да гӧраясыс. Аддзылінныд кӧ ті налысь мичлунсӧ тӧрыт шонді пуксигӧн!
Кыдз тӧдмалі, юркарын олӧмсӧ грездса вылӧ дасьӧсь вежны и чойяслӧн матыссаыс да рӧдвужыс. Шуам, гожӧмнас Аранечын гӧститӧма Москваысь Татьяна Волгаева воча чойыс Санкт- Петербургысь Юля внучкаыскӧд.
–Ме мӧд во нин локті Аранечӧ шойччыны, бурдӧдчыштны да содтыны вын-эбӧсӧс, – висьталіс Татьяна.
–Да тані жӧ петавнысӧ весиг некытчӧ! – шензи ме.
–Некытчӧ пӧ! – дузмунліс вомъёртӧй. – Вӧрӧ, вадорӧ. Тані мойдын кодь мича, чӧскыд кӧра сӧстӧм сынӧдсӧ кӧть паняв, да и чойяслы град йӧрын отсыштны колӧ.
Век жӧ оз сӧмын войвывса мича вӧр-ваыс кыскы Аранечӧ Александралысь да Мариялысь рӧдвужсӧ да гӧсьтъяссӧ, но и семьяыслӧн да рӧдыслӧн историякӧд йитчӧм татчӧс инъясыс.
Чойяс ӧнӧдз помнитӧны ичӧтдырся серпасъяссӧ: кыдз старообрядечьяс чукӧртчы-лӧмаӧсь Мария Степановна Пыстина пӧчыслӧн керкаын служба вылӧ.
–Миянлы, зонпоснилы, эз позь пырӧдчыны тайӧ чукӧртчӧмъясас да, кыйӧдчим пӧлатьсянь.
Талун бабыслӧн керкаыс абу нин, сы пыдди ӧні кушин, кодӧс петкӧдліс грездсӧ кытшовтігӧн Александра.
Логинов купечьяслӧн керка
Дзик мӧд пӧлӧс Аранечын мӧд важ керкалӧн олӧм-вылӧмыс.
Грездын медся джуджыд кык судтаа тайӧ короминаыс 200 вося нин! Овлӧмаӧсь сэні Логинов купечьяс.
Кыпӧдлӧма керкасӧ Савватий Иванович Логинов. Бӧрыннас ӧтар джынъяс олӧмаӧсь Федосья Андреевна да купеч Иван Иванович Логиновъяс.
Мӧдарас ыджыдалӧмаӧсь Иван Ивановичлӧн бать-мамыс. Коллективизация кадӧ Логиновӧс бать-мамыскӧд вӧтлӧмаӧсь короминасьыс, а гӧтырыслы вӧзйӧмаӧсь ӧткажитчыны верӧссьыс да кольччыны.
Но Федосья Андреевна пыксьӧма, да сійӧс челядьнас вӧтлӧмаӧсь жӧ ывла вылӧ. Федосья Логиновалӧн вокыс, старообрядечьяслы бура тӧдса наставник Самоил Мамонтов, волӧма Аранечӧ да нуӧдӧма найӧс Медвежскӧй грездӧ, кӧні ань и олӧма нэм помӧдзыс да сідзи и абу тӧдмалӧма верӧсыслысь да сылӧн рӧдвужыслысь олан туй помсӧ…
Логиновъяслӧн керкаыс талун куш. Сылӧн талунъя кӧзяеваыс олӧны орчча керкаын, но век окотапырысь петкӧдлӧны сійӧс гӧсьтъяслы.
А мый пытшкас?
Логинов купечьяслӧн керкаас медводдзаысь ме пыралі налӧн ылыс рӧдвужкӧд – Вера Копытова да Лариса Иванова чойяскӧд. Сэки ми видлім туявны стрӧйбаыслысь выль нин историясӧ да ӧтпырйӧ косавны и аньяслӧн важ олӧмас. Сійӧ кад йывсьыс казьтылісны важся пу крӧвать да лабич. Печораысь старобрядеч общинаса старӧста Лидия Кононовалӧн висьталӧм серти, Аранечса Логинов купечьяслы крӧватьсӧ вӧчлӧма сылӧн пӧльыс, Конецборысь Пётр Михайлович Денисов.
Керкаас кольӧма тшӧтш нёль роч пач. Мӧд судтаасӧсь да, чайтсис, мый найӧ ӧшалӧны сынӧдас. Вӧлі гӧгӧрвотӧм, мый вылын и кутчысьӧны? Татшӧм пачьяссӧ тані шуӧны «воздушнӧйӧн».
Мӧд судтасьыс жӧ аддзим революцияӧдз на вӧчӧм ӧдзӧсъяс да горсъя пач. Горсъясас видзлӧмаӧсь порок-пистон да косьтылӧмаӧсь кепысь-носки.
Ӧти жырйын синмӧ шыбитчисны ки помысь мольӧдӧм, вӧрасян лызьлань мунан пӧвъяс.
Кыдз гӧгӧрвоӧдісны, татшӧмсӧ вӧчлӧмаӧсь, мед шоныдыс эз вежӧс пельӧсъясас йӧрмы, а керка пасьталаыс разаліс.
Медся ёна шензьӧдіс, мый важ керкаыслӧн мӧд судтаас быд жырсянь дзуртан содйӧд позьӧ лэччыны улыс судтаас. Тані ӧд ӧти семья овлӧма – Логиновъяс.
Кык нэмысь дырджык Логиновъяслӧн «позйыс» вӧлӧма йӧзлы коланаӧн. Татысь сетлӧмаӧсь том семьяяслы патераяс, тані жӧ меститчылӧмаӧсь лавка да школа.
Весиг ӧні, кор олысьясыс эновтӧмаӧсь короминасӧ, а керка джынсӧ дзикӧдз разьӧмаӧсь, кольӧм юкӧныс оз энды. Мӧдарӧ на, тӧдчӧ, мый тані дзузгӧ на олӧмыс. Посводзас ӧшалӧ чери кыян угоддьӧ.
Вольпась-крӧватьсӧ лючки вольсалӧма. Джаджъясын куйлӧны небӧгъяс. Роч пачсӧ, чайтсис, неважӧн на ломтылӧмаӧсь.
Кыдз висьталісны, Логинов купечьяслӧн вӧвлӧм керкаас сувтлывлӧны Печораысь Аранечӧ воӧм чери кыйысьяс.
Восьса енэж улын музей
Поводдянас кӧ мойвиас, Аранеч воссьӧ медся мичаа.
Ӧти керка, кытчӧ шуд уси пыравны, 250 вося нин!
Сэні талун олӧ пыжӧн вуджӧдчысь Валерий Подоров. Керканас тӧдмасигӧн дзик пыр казялан, мый оланіныс абу ӧтвесьта: керка шӧрсӧ вӧйтӧмакодь, гожся джынйыс улыс кума, сэні жӧ кӧзӧд. Зырянаяслӧн керкаясыс буретш татшӧмӧсь и эмӧсь. Талун сьӧкыд нин вежӧртны, мый керкаыслы ставсӧ вӧчӧма-дасьтӧма ас киӧн, пӧвсӧ и стенсӧ лӧсалӧма черӧн.
Помкаыс сыын, мый Валерийлӧн керкаыс войдӧр вӧлӧма пыж вӧчалысь мастер Степанлӧн.
Чужӧмсяньыс абу кылӧма ни сёрнитӧма, но вӧчавлӧма сэтшӧм бур пу пыжъяс, мый киподтуйыс кывсьӧма зэв ылӧдз.
Пыж кындзи Степан мастеритлӧма нарт, дадь, вила, куран, лямпа, зыр.
Рӧдвужыс ӧнӧдз вӧдитчӧны сыӧн вӧчӧм эмбурнас. А вӧр пӧрӧдігас Степан бӧрын ӧти ув-чаг абу кольлӧма. Керкаас олӧма чойыскӧд. Кувсьӧма 2006 воын.
Важ керка куричын эм Валерий рӧдвужлӧн нӧшта ӧти пас-лӧсас, кодӧс мужичӧй кольӧма паметь пыдди 1941 воын война вылӧ мунігас.
Валерий Подоровлӧн рӧдвужыслӧн 12 челядь вӧлӧма. Посниджыкъясыс узьлӧмаӧсь пӧлатьын, коді и талунӧдз на кольӧма.
Пӧрысьяс паччӧрын шойччылӧмаӧсь, аньяс – лабичын. Мукӧдыслы джоджас вольсавлӧмаӧсь ыж ку.
Ӧти кывйӧн, ставныслы места вичмывлӧма. Валерийлӧн керкаысь позьӧ аддзыны и роч пач.
Ӧні ӧд татшӧмъяссӧ пырджык разьӧны да вӧчӧны плитааӧс. Пачыс лоӧ ичӧтджык, но сэк жӧ сэні он пӧжась, да и паччӧрад куйлыштны оз артмы.
А Валерийлӧн важыс на зымвидзӧ, дзоньвидзалун козьналӧ.
А ме сэсся эновті Валерийлысь шоныд позсӧ да веськӧдчи кутшӧмкӧ киссьӧм стрӧйбалань.
Коркӧ тані вӧлӧма кузнечлӧн кык судтаа ыджыд керкаыс. Сійӧс кылӧдлӧмаӧсь Печора ю кузя да лэптылӧмаӧсь Аранечын.
Майя Ивановна
200 вося керкаяс дорті шӧйтігӧн сьӧкыд син водзад сувтӧдны Аранечын дзик на неважӧнся олӧмсӧ. Таын меным отсаліс грездын олысь 79 арӧса Майя Пыстина.
Майя Ивановна чужӧма ӧнія Вуктыл районса Кырта посёлокын, а война бӧрын квайт арӧса ныв Мария Васильевна мамыскӧд воӧма мам чужанінас – Аранечӧ.
Сэки грездын олӧмаӧсь важ ног эскысьяс.
–Старообрядечьяс зэв шань йӧз вӧліны, уджачӧсь, сьӧлӧмсяньныс эскысьӧсь, – висьталіс ань. – Юрбитнысӧ чукӧртчывлісны Мария да Александра пӧчьяс ордын.
Да и асьсӧ Майя Ивановнаӧс важ вераӧ Ыджыд Аранеч ю вылын пыртӧма Александра.
Висьталіс ань и аслас олӧм йывсьыс. 19 арӧсӧн петӧма Аранечысь жӧ Александр Иванович сайӧ, да овмӧдчӧмаӧсь Логинов купечьяслӧн вӧвлӧм керкаын. Гозъя быдтӧмаӧсь 10 челядь.
Войдӧр пӧ грездын уджыс быдӧнлы тырмис – ставӧн мырсисны «Кедровӧй шор» совхозлӧн Аранечса бригадаын.
Майя Ивановналӧн верӧсыс важӧн нин мӧдаръюгыдын.
Талун ань олӧ кык пиыскӧд, гожӧмнас гӧститны волывлӧ внукыс.
–Видзӧй асьнытӧ, – янсӧдчи ме Майя Пыстинакӧд.
Наталья Прокофьева.
Снимокъясыс авторлӧн.
(Водзӧ лоӧ на.)
Комиӧдіс Елена Плетцер.