Сыктывкарын Коми Республикаса войтырлӧн Ёртасян керкаӧн кык во нин веськӧдлӧ Григорий Фёдорович Хатанзейский.
Неважӧн сыкӧд аддзысьлігӧн сёрнитім налӧн быдлунъя удж йылысь.
–Ёртасян керка – тайӧ зэв аслыспӧлӧс тэчас. Кыдзи артмис восьтыны сійӧс миян республикаын?
–Талун Россия пасьталаын сӧмын дас кӧкъямыс татшӧм Ёртасян керка. Гӧгӧрвоана, Коми Республиканым уна сикас войтыра, 123 национальносьта регион. Медым ставныс найӧ олісны ӧтсӧгласӧн, медым на костын некор эз пансьы зык-вен – буретш та могысь и восьтісны Ёртасян керкасӧ.
Видлавны кӧ история боксянь, 1990-ӧд воясӧ заводитчис «Коми войтыр» ӧтмунӧмлӧн туйыс, сэки жӧ «Изьватас» котыртчис. Коми вылӧ видзӧдӧмӧн и мукӧд национально-культурнӧй автономияыс зіля босьтчисны тайӧ уджас, кутісны ӧтувтчыны. Сэки найӧ вӧлі волывлӧны-чукӧртчылӧны финн-йӧгра шӧринӧ. И буретш тайӧ шӧрин подулас сизим во сайын вӧлі котыртӧма да восьтӧма Коми Республикаса войтырлысь Ёртасян керка.
Медводз вӧлі ёнджыкасӧ чукӧртчылӧны, медым землякъяскӧд паныдасьлыны, сьӧлӧмсянь сёрнитыштны, пызан сайын сьылӧм-гажӧдчӧмӧн кад коллявны. Дерт, сэсся тшӧтш и майшӧдлана юалӧмъяс кутісны кыпӧдны, ас водзаныс мог пуктыны – кыдзи эськӧ быд войтырлы культурасӧ, кывсӧ, бур оланногсӧ водзӧ видзны-сӧвмӧдны. Кӧть эськӧ олӧны, шуам, чужанінсьыс бокын, налы окота, медым тані, мӧд регионын, культураныс тшӧтш сӧвмис. Заводитісны нуӧдны быдсикас концерт, аддзысьлӧм, кыв велӧдан курсъяс. И вӧляникысь тайӧ уджыс кутіс ладмыны, тэчсьыны да сӧвмыны.
–Асьныд кымын во нин веськӧдланныд Ёртасян керкаӧн? Ёна-ӧ кывкутана тайӧ уджыс?
–Буретш апрель ӧтиӧд лунӧ тырӧ кык во, кыдзи веськӧдла Ёртасян керкаӧн. Таӧдз 20 во уджалі коми газет-журналын, уна во вӧлі «Чушканзіын» главнӧй редакторӧн. И колӧ ӧд сідз артмыны, мый буретш апрель ӧтиӧд лунӧ, шмонитан лунӧ, босьтчи веськӧдлыны тайӧ ыджыд керканас. Дерт, уджыс зэв кывкутана. Ёртасян керка збыльмӧдӧ канмуса национальнӧй политикалысь индӧд-тшӧктӧмъяссӧ. И тайӧ абу сӧмын гажӧдчӧм, сьылӧм да йӧктӧм. Тайӧ зэв ыджыд, уна тэчаса удж. Век шуа, миян юрыс – национальнӧй политика министерство, а ми – сылӧн ки-кокыс, сідз шусяна, шӧр ресурс.
Ёртасян керкалӧн мог – быд ногӧн отсавны национально-культурнӧй автономияяслы збыльмӧдны сійӧ либӧ мӧд проект, пӧртны олӧмӧ налысь дум-кӧсйӧмсӧ. Босьтам ӧти пример. Гаж нуӧдӧм. Автономиялӧн кӧ аслас позянлуныс абу, ми отсалам и сценарийсӧ гижны, и йӧзсӧ котыртӧм-чукӧртӧмӧн гажсӧ нуӧдны, и та йылысь газет-журнал, телевидение, радио пыр юӧртны. А проектыс ӧд быд автономиялӧн зэв уна, вогӧгӧрся планыс зэв озыр. И нимкодь на вылӧ видзӧдны, окота став сьӧлӧмсянь отсавны. Дерт, кодкӧ ёнджыка водзмӧстчӧ, кодкӧ озджык. Шуам, кутшӧмкӧ автономиялӧн кӧ этшаджык вын-эбӧсыс, ставсӧ вӧчам, медым отсавны вылыс тшупӧдӧдзыс кайны.
–Кутшӧм юкӧнъясысь артмӧ Ёртасян керкалӧн пытшкӧс тэчасыс? Коді тані уджалӧ?
–Ёртасян керкаын уджалӧ 32 морт. Уна водзмӧстчысь том йӧз локтісны. Зэв нимкодь, мый налӧн, кыдз шуласны, синманыс би ӧзйӧ. Дзик на неважӧн весиг Тик-токын ассьыным лист бок восьтім. И вель унаӧн кӧсйӧны тӧдмасьны миян удж-могӧн. Ёртасян керка артмӧ некымын юкӧнысь. Ӧти-кӧ, тайӧ административно-хӧзяйственнӧй юкӧн, коді отсалӧ тыр-бура нуӧдны быдсикас чукӧртчылӧм-аддзысьлӧмсӧ. Мӧд-кӧ, тайӧ государственнӧй национальнӧй политика олӧмӧ пӧртан юкӧн, коді кутӧ йитӧд да ёнджыкасӧ уджалӧ автономияяскӧд да общественнӧй котыръяскӧд. Эм нӧшта юӧр сетан-донъялан да методика удж кузя отдел. Тайӧ юкӧныс юӧртӧ, кӧні кутшӧм чукӧртчылӧм-аддзысьлӧм мунӧ да лоас матысса кадӧ, кывкутӧ миян сайт да соцсетьын лист бокъяс вӧсна, а сідзжӧ отсалӧ автономияяслы пырӧдчыны быдсикас грантӧ.
Ёртасян керкалӧн нӧшта эм кык шӧрин. Ӧтиыс уджалӧ мигрантъяскӧд. Татшӧмыс республикаын кык – юркарын да Печораын. Налӧн могыс – отсавны бокысь воӧм войтырлы, шуам, миграционнӧй политика боксянь, колана кабалаяс вуджӧдны-дасьтыны, Россияын удж вылӧ медасигӧн аслыспӧлӧслунӧн тӧдмасьны. Мӧдыс – кыв технология сӧвмӧдан шӧрин, кытчӧ пырӧны официальнӧя вуджӧдӧм кузя бюро да финн-йӧгра информатика отсӧг сетан регионкостса лаборатория. Тайӧ шӧринас зільысьяс вуджӧдӧны оланпасъяс, индӧдъяс, сӧвмӧдӧны коми да мукӧд финн-йӧгра кывъяс ӧтуввезйын. Шуам, дасьтӧны электрон- нӧй библиотекаяс, кывкудъяс, коми кывъя сідз шусяна раскладкаяс.
–Кольӧм во кыдзи венінныд пандемиясӧ? Мый выльсӧ пыртінныд уджад?
–Пандемияыд миянӧс первойсӧ збыльысь чорыда конйыштіс. Но сэсся зэв ӧдйӧ, позьӧ шуны, мобилизуйтчим да выль уджаланногӧ пырӧдчим. Медводз весиг ӧтуввезйӧ вужъясьлім.
Колӧ пасйыны, мый быд во дасьтам уджалан план. И кольӧм во ставсӧ, мый индылім, збыльмӧдім, весиг унджык на вӧчим. Ме думысь, быдторйысь мыйкӧ бурсӧ колӧ корсьны. Дерт, уна гаж-чукӧртчӧм нуӧдім онлайн, но ставсӧ вӧчим ас вынӧн. И тыдовтчис, мый асьным зэв енбиаӧсь, и абу быть кодӧскӧ медавны.
Во гӧгӧрнас вель уна выставка котыртлам. Ӧні и найӧс тшӧтш нуӧдам онлайн. Торъя программа отсӧ-гӧн виртуальнӧй экскурсияяс котыртлам. Заводитім национальнӧй кухняӧн тӧдмӧдны. Гӧгӧрвоана, пандемия дырйи чукӧртчывны оз позь, да автономияясын водзмӧстчысьяс гортаныс мастер-классъястӧ снимайтісны. Уна конкурс, концерт онлайн нуӧдім. Быд ногыс зілим, мед йӧзыс гортаныс пукалігӧн ловнас эз усьны, медым кылісны, мый найӧ абу ӧтнаныс, мый ми – уна сикас войтыра ӧти ыджыд семья, дасьӧсь и шогсӧ, и радлунсӧ юкны.
–Ті кык во нин зілянныд уна сикас национальносьта войтыр пӧвстын, и гашкӧ, мыйӧкӧ велалінныд насянь?
–Кор медводдза лунас татчӧ локті, уджъёртъяскӧд тӧдмасигӧн висьталі, мый ме коми изьватас. А кыдзи тӧдса, изьватас – некымын войтырлӧн аслыспӧлӧс сорас. И ме пытшкын став тайӧ вирыс бергалӧ. Артмӧ, ачым быттьӧ дзоляник ёртасян керка. Дерт, кор матӧджык тӧдмасян национальнӧй культураяснас, казялан, мый зэв унатор миянлы, комилы, матыс да тшӧтш лӧсялӧ. Шуам, кор кольӧм во ветлі Дагестанӧ, сэтчӧс йӧзыскӧд сёрниті да гӧгӧрвои, мый кӧть и ӧта-мӧдысь уна сюрс километр сайын олам да миян костын уна торъялӧмыс, но дагестанечьяслӧн да комилӧн руыс ӧткодь. И найӧ, и ми – зэв няня-сола войтыр. Дагестанын пыдди пуктӧны олӧма йӧзӧс. А кыдзи миянӧс челядьдырйи велӧдлісны? Бать-мам век вӧлі шуӧны: «Гӧсьт кӧ локтас, бӧръясӧ пызан вылӧ пукты». Торъя нин олӧма морт кӧ, тэ сійӧс верд, юктӧд. Туйысь кӧ локтӧма, узьны водтӧд.
–Дерт, уджыд тіян, кыдз шуласны, юр выв тырныд. Кытысь вынтӧ босьтанныд, медым ставсӧ ас кадӧ удитны?
–Мукӧддырйи Ёртасян керкаын ӧти лунӧ вит чукӧртчылӧм-аддзысьлӧм-гаж нуӧдам. Тӧлысьнас кык сюрсысь унджык морт миян дорӧ волӧ. Тайӧ сӧмын найӧ, кодъяс кутшӧмкӧ концерт окотитӧны видзӧдны, выставкаӧн тӧдмасьны, гажӧ пырӧдчыны. Йӧзыс зэв уна. И веськӧдлысьлы быть колӧ зільны быдӧнӧс чолӧмавны, быд гаж-чукӧртчылӧмын бур сины, Ёртасян керкаыслысь ёртасян русӧ петкӧдлыны. Мудзан, дерт. Но кор татчӧ волысьяс став сьӧлӧмсяньыс аттьӧалӧны миянӧс вӧчӧм уджысь, сэк и чужӧ выныд водзӧ мыйкӧ збыльмӧдны. Тайӧ аслыспӧлӧс адреналин. Спортсментӧ ыззьӧдӧ сылӧн вермӧмыс, а миян вермӧмъясным быттьӧ и абу тыдаланаӧсь, но эмӧсь. И тшӧтш, чайта, тӧдчанаӧсь. Буретш тайӧ гуся, быттьӧ тыдавтӧм вермӧмыс и ышӧдӧ водзӧ зільны. Та вӧсна кӧть мусӧ и васӧ бергӧдам, но вӧчам ставсӧ, медым Комиын олысьяс, татчӧ воӧм войтыр, гӧсьтъяс век кылісны, мый миян республика – тайӧ регион, кӧні ӧтсӧгласӧн да ладӧн олӧны 123 войтырсикас, медым Ёртасян керкаын быдӧнлы вӧлі гортас моз шоныд да лов вылас кыпыд, медым сылӧн пытшкас ыпъяліс татчӧ бӧр волыны кӧсйӧм.
Антонина Микушева.