Коркӧ ноябрся ӧти лунӧ, стӧчджыка кӧ, рытӧ, вит ныв думыштicны ветлыны гожӧмнас Камчаткаӧ. (Мыйсӧ сӧмын рытъяснас нывъясыд эськӧ оз и думыштлыны да!). Тайӧ рытас Уханьын бордъя шырыс вӧлi сёйтӧм на. Билетъяссӧ нывъяс ньӧбисны декабрын, кор нярбордсӧ Китайын сёйисны нин, но мир пасьтала та йылысь эз на тӧдны.
Тулысын чайтсис, мый мунӧмнас нинӧм оз артмы – «сарскӧй» висьӧм-нас нёрпалысьыс лунысь-лун содіс, каръяс пӧдлалісны, ветлыны позис сӧмын пропускӧн. Но, миян шуд вылӧ, июль тӧлысьын Оланподув вӧсна гӧлӧсуйтӧм котыртісны да, сы водзвылын висьысьыс друг кутic чинны. Вочасӧн восьталicны каръяс, да кутic позьны ветлыны Россия пасьтала.
–Мыйла Камчатка? – юасисны медся тшӧкыда.
Сы вӧcна мый, ӧти-кӧ, окота вӧлi волыны сэтшӧминӧ, кытчӧ гежӧд морт ветлӧ. Мӧд-кӧ, кӧcйим шойччыштны ас кежысь, некутшӧм «all inclusive»-тӧг. А коймӧд-кӧ, менам вӧлi ичӧтдырся гуся кӧсйӧм – ас синмӧн аддзывны збыльвывса вулкан да кайлыны, дерт, сэтчӧ. Висьталi ёртъяслы та йылысь да, чайта, кужи ӧзтыны налӧн сьӧлӧмъясын «вулканическӧй» бисӧ.
Сёрнитчӧм бӧрын заводитiм «кыйӧдны» донтӧмджык билетъяс («кыйӧдтӧгыд» Камчаткаас лэбнысӧ, ок, дона). Камчатка кӧджӧ позьӧ веськавны сӧмын енэжӧд: кӧрт туй абу, машинаӧн тундраӧдыс он жӧ письт мунны, а Владивостоксянь йӧзӧс новлӧдлан паромыс уна во нин оз ветлӧдлы.
Билетъяссӧ «кыйим» дзик Выль во водзын. Но а сэсся тулыс-гожся майшасьӧм йывсьыс гижи нин.
Камчаткаӧ мунігӧн думышті, мый шойччигӧн кута гижыштавны, мед артмасны ветлысь-мунысьлӧн пасйӧдъяс. Но став йывсьыс стӧчджыка.
Лэбам!
Отпускным пансис август тӧлысь 5 лунӧ, кор Москвасянь лэбовтiм Елизовоӧ (карыс Петропавловск-Камчатскийсянь 40 километр ылнаын). Лэбим 8 час.
Эг босьтӧй уна лунся туръяс: тадзтӧ шойччӧмыд ёна дона артмӧ, а мӧд-кӧ, Камчаткаын эг кӧcйӧй овны чорыда урчитӧм расписание серти. Туристическӧй туръяссӧ шуим босьтны места вылын нин.
–Мый Камчаткаад понданныд план-тӧгыс вӧчны? – юалicны самолётын орччӧн пукалысьяс.
–Импровизируйтны, дерт!
Чайтiм, вулкана серпасъяссӧ аддзам самолётысь петӧм мысти нин, но Камчатка дзебис морт синмысь ассьыс мичлунсӧ сук ру пиӧ. Ру сертиыс вулкантӧ аддзим сӧмын витӧд лунас. Со кӧн збыльвывса Туманнӧй Альбионыд!
Медводдза лун.
Тӧдмасим Петропавловскӧн. Ветлӧдлiм уличаястi, видзӧдалім донъяс, шойччим Авачинскӧй бухта набережнӧйын. Бухтаыс сопка кытшын. «Менам кывйӧй тані абу мыйкӧ висьтавны», – шуис Сашук.
МӦд лун.
Босьтiм прокатысь машина да мунім Елизовоын «Здесь начинается Россия» монумент дорӧ. Тайӧ вӧлі миян ичӧтик мог – вӧчны канму заводитчанінын снимок. Сэсся мӧдӧдчим Тихӧй океан дорӧ, Халактырскӧй пляж вылӧ. Тані лыаыс сьӧд pӧма, вулканическӧй да. Лыасяньыс шоныд ӧвтӧ, но океанас ваыс кӧдзыдсьыс-кӧдзыд. Кӧтӧдiм сӧмын кокнымӧc, коми вир-яйӧн эг и лысьтӧй пыравны Тихӧяд.
КоймӦд лун.
Кӧртымалӧм машинаӧн мунім Паратункаӧ (сиктыс Петропавловсксянь 70 километр ылнаын). Паратунка нималӧ пӧсь термальнӧй ключьяснас. Ок, и лӧсьыд пукавны 40 градуса пӧcь ваас, кор ывлаын сӧмын 10 градус шоныд да кӧдзыд зэр на юр вылад ведраысь моз кисьтӧ!
Рытъявыв бӧр локтiм Петропавловскӧ. Шондi пуксьӧмсӧ паныдалім радейтана нин набережнӧй вылын. «Кутшӧм жӧ ми шудаӧcь!» – шуис Салехардса Ира сопка кытшын ужнайтiгӧн. Бурджыкасӧ он и висьтав.
НёльӦд лун.
Талунсянь эськӧ заводитчисны миян вир-яй песан туръяс, но Япониясянь локтӧма циклон: гӧраясас кисьтӧ лым сора зэр да пӧльтӧ вына тӧв. Туристъясӧс вывлань кайны оз лэдзны. Вулканъяс пыдди ветлӧдлам карӧдыс.
ВитӦд лун.
Вулкан вылӧ туйным тупкыса на, но ывлаын ясыд. Руыс усис да, вӧлисти аддзим вулкантӧ! Воссьӧм мичлунсьыс здук кежлӧ вунліс, кыдзи колӧ лолавны. Мӧдӧдчим Мишеннӧй сопка вылӧ, коді дзик кар дорас. Сэні лӧсьӧдӧма смотрӧвӧй площадка, кысянь бура тыдалӧ кар серпасыс.
Вывсяньыс гӧгӧрвоан, мый Петропавловск быттьӧ шымыртӧма став боксяньыс вулкан-сопкаясӧн. Окота сӧмын видзӧдны да лолавны, лолавны да видзӧдны. Лолавнысӧ торйӧн нин: сопка вылас крут туйӧд вель вылӧ кайны колӧ.
Ас серти гӧгӧрвои, мый вулкан вылӧ кавшасьны физподготовкаӧй абу дзик дась, сопка вылӧ кайӧм бӧрын кӧ сынӧдсӧ пӧтлытӧг нырӧн-вомӧн-пельӧн апала.
КвайтӦд лун.
Талун бара нимкодьӧдӧ ясыд лун. Водз асылын котырӧн мӧдім Вачкажец гӧра вылӧ турпоходӧ. Петропавловсксянь нёль кымын час мунім ыджыд вахтовка машинаӧн. Сэсся ветлӧдлім подӧн. Кавшасим кыр йывъясӧдзыс, кӧмтӧг вуджалім ичӧтик, но зэв кӧдзыд да изъя ю. Вӧ-лӧмкӧ, тӧрытъя сопка вылӧ кыпӧд-чынысӧ меным зэв на кокни да лӧсьыд вӧлӧма!
Вулканологъяс век на вензьӧны Вачкажец кузя: ӧтияс шуӧны, мый тайӧ некымын сюрс во сайын кусӧм вулкан, мӧдъяс – сійӧ пӧ вулканнас некор абу вӧвлӧма. Вензьӧмсӧ колим тӧдысь йӧзлы, а асьным нимкодясим водопадъясӧн, изъя юясӧн да циркъясӧн. Окота кӧ тӧдны, мый сэ-тшӧмыс Камчаткаса циркыс, видзӧдлӧй ӧтуввезйысь (слӧнъяскӧд да клоунъяскӧд сійӧ некыдз абу йитчӧма).
Талун медводдзаысь видлі ключ ва. Тайӧ ваыс сӧстӧмсьыс-сӧстӧм, сорастӧм да, сійӧн он пӧт – кӧть мый-та ю, косьмӧм горштӧ он веськӧд.
Походӧ тшӧтш мунысьяс юасисны, кутшӧм кывйӧн ми ас костын сёрнитам. Нимкодь, мый йӧзыс тӧдӧны рӧдвуж кыв котыръяссӧ: шуам, тӧдӧны, мый комияс – финн-йӧгра войтыр.
–А кого вы лучше понимаете – финнов или венгров? – юалісны миянлысь.
–Удмуртов немного, – сералӧмӧн вочавидзим ми.
СизимӦд лун.
Камчаткаса енэжын ясыд поводдяа шудлунным эз дыр нюмъяв. Зэр вӧсна вулкан вылӧ кайӧмным бара вешйис некымын лун кежлӧ. Сы пыдди мунім катайтчыны сапӧн. Сап – кокни материалысь вӧчӧм плавкӧс пӧв, мыйӧн ветлӧдлӧны ва вывті пелысӧн. Экскурсияыс вӧлі Авачинскӧй бухтаын карабъяс сулаланінын. Мойвиис матісянь аддзывны нерпаясӧс.
Вачкажецын евражкаясӧс ӧрекӧн вердім, тані нерпаяскӧд ваын уялім. Удайтчас-ӧ Камчаткаса ошсӧ аддзывны? Мед кӧть мойвиас жӧ, но ылысянь.
КӦкъямысӦд лун.
Камчаткаын кӧ он кайлы вулкан вылӧ, сідзкӧ, он и волы Камчаткаас. Кутім повны, мый зэра гымыд дзикӧдз торкас миянлысь шойччӧмны-мӧс. И ваӧ, и гӧраӧ туръяссӧ вештісны нӧшта гоз-мӧд лун кежлӧ.
Рытнас мунім ресторанӧ видлыны сёян-юан. Но мый шуны? Чӧскыд. Дона.
ӦкмысӦд лун.
Звӧнитчалім туристалан мукӧд котыръясӧ: ставӧн виччысьӧны океан дорын поводдя, экскурсия некод оз котырт. Талун кежлӧ кокъясным тальччылісны эськӧ 3 вулканӧ. Ми ни ӧти вылын эг на вӧлӧй. Татшӧм кадӧ ёся гӧгӧрвоан мортлысь вын-тӧмлунсӧ: вӧр-валы паныд нинӧм он вермы вӧчны.
Казялі, мый Камчаткаын вӧр-ва выныс кылӧ ёнджыка. Со сулалӧ чӧв-лӧнь гӧра, но некымын здук – и сійӧ заводитӧ сьӧласьны биӧн да тшынӧн. Со зумыда сулалан керка здук мысти босьтчӧ шатласьны ӧтарӧ-мӧдарӧ – «сейсмически активнӧй» муыс. Со сёрферъяс зільӧны кыйӧдны ассьыныс гысӧ, но океаныд ньылыштӧ найӧс юр вывтіныс. Татшӧм «со»-ыд тані уна, да збыльысь ёсь-джыка гӧгӧрвосьӧ.
ДасӦд лун.
Ветлім джип-турӧ. Вит часӧн миянӧс тӧдмӧдісны легендаясӧн, новлӧдлісны бухтаяс берегті, мысъясті, бужӧд доръясті. Фотоыс телепон «юр-вемӧ» регыд оз кут тӧрны. Воййыв туруна тшайӧн пикникасим «Куим вок» скалалы паныда смотрӧвӧй площадка вылын. Казялім, мый Камчаткаын быдмӧгъясыс зэв джуджыдӧсь: шуам, иван-чайыс морт судта. Гид шуис, мый быдмӧгъясыслӧн збыльысь «гигантизм»: гожӧмыс дженьыд да, налы колӧ тӧлысьӧн-джынйӧнӧн удитны садьмыны-чепӧсйыны, нюжавны да дзоридзавны. Сы вӧсна пӧ, овлӧ, лунӧн дзоридз-туруныс быдмӧ дас сантиметр судта. Джип-турлӧн бӧръя сувтаніныс вӧлі Маячнӧй мысын. Тані быттьӧ муыслӧн помыс, водзын – сӧмын океан.
Юрын ӧтторъя бергаліс, мый оз вермы ӧтилаын лоны та мында выныс да мичлуныс – тадз ӧмӧй позьӧ? Тадзи ӧмӧй справедливӧ? Войнас нин унмовсигӧн югнитіс мӧвп, мый сӧмын тадзи и колӧ лоны. Камчатка быттьӧ шуӧ: да, ме пӧ зэв ылын, тані некодлы абу кокни, но та ради сулалӧ татчӧ волыны. (Гашкӧ, йӧймыны нин заводитлі, дасӧд войнас кӧ Камчаткакӧд сёрниті).
Тайӧ жӧ рытас кафеын матыстчис миян дорӧ администраторыс, кывлӧма, мый ми Комиысь локтӧма-яс. Ачыс Воркутаын чужӧма-быдмӧма, вит во сайын Камчаткаӧ овны воӧ-ма. Му шарыд, збыль тай, гӧгрӧс и эм – му помын земляктӧ паныдалан!
Дас ӦтиӦд лун.
Талун миян вит морта группаным юксис кык пельӧ: ме, Саша да Ямалса Ира мунам Горелӧй вулкан вылӧ, Лена да Настя мунӧны Халактыркаӧ видлыны выннысӧ сёрфингын.
Мунім Вачкажецӧ моз: некымын час лёк туйӧд вахтовкаӧн, сэсся подӧн. Горелӧй вулкан лыддьыссьӧ туристъяслы кокниӧн, вылӧдзыс кавшасьнысӧ 4 кымын час. Ас серти шуа, мый меным зэв эз вӧв кокни. Йӧла ру пытшкын каян вылӧ, пом ни дор оз тыдав, туйыс изъя, мукӧдлаас стен кодь крут. Вӧлі здук, кор пукси ыджыд из вылӧ да синва доршасьӧмӧн шуи, мый водзӧсӧ кайны ог вермы. Нывъяс шуисны, верман пӧ, быть колӧ мунны водзӧ.
Вӧлӧмкӧ, тайӧ синваа изсяньыс вулкан йылӧдзыс сӧмын 50 гӧгӧр метр.
Огӧ-ӧ тшӧкыда олӧманым ми шулӧй, мый водзӧ ог вермӧй, кор финишӧдзыс сӧмын 50 метр? Колӧ вермӧдчыны! И колӧ, медым орччӧн вӧлі морт, коді колана здукӧ шуас, мый верман, ачыд кӧ нин ас вын-эбӧсад он ёна эскы.
Вулкан йывсяньыс мирсӧ куті радейтны куим пӧв вынаджыка. Тэ кӧнкӧ вылын-вылын, кымӧрыскӧд ӧтвесьтын. Медводз пӧсялӧмыдла кын-ман, мудзыдла нюмыд оз пет, но кӧнкӧ пытшкад гӧгӧрвоан, кутшӧм мортыс ичӧт вулкан горувсяньыс и кутшӧм сійӧ ыджыд выліас сула-лігӧн.
Лэччигас миянкӧд тшӧтш мунысь туристъяс корисны коми кывйысь урок. Велӧдім найӧс чолӧмасьны, «ме тэнӧ радейта» шуны да лыддьыны витӧдз.
–Как там «один» по-коми будет? – туристъяс юасьӧны ёрта-ёртыслысь.
–Ты знаешь Эдуарда? – вочавидзӧ медбур ученикным.
–Знаю.
–Воот. Эдуард – это Эдик, а «один» на коми – это «этик».
Тані сэсся серамнымӧс эг вермӧй кутны. Со ӧд кыдзи позьӧ кывтӧ велӧдны – аналогия корсьӧмӧн!
Дас кыкӦд лун.
Талун паруса яхтаӧн мунам саридз кузя. Мусянь аддзылӧминъяссӧ видзӧдам васяньыс.
Чӧсмӧдлісны камчаткаса крабӧн. Кӧрыс крабӧвӧй палочки кодь, но чӧскыдджык. Кыдзи шуис гидным: «при изготовлении крабовых палочек не пострадал ни один краб».
Старичков ді дорын сетісны позянлун шатинӧн аслыным юква вылӧ чери кыйны. Шеднысӧ эськӧ нинӧм эз шед, но гӧрд чериысь юкванад вердісны жӧ.
Мича шондіа лун, Камчаткаса вӧр-ва, паруса яхта, чӧскыд сёян да ёртъясыд орччӧнӧсь. Мый татчӧ нӧшта содтан?
Дас коймӧд лун.
Талун ставным мӧдім Мутновскӧй вулкан вылӧ. Леналӧн да Настялӧн тайӧ медводдза вулкан, ми Сашакӧд да Иракӧд опытаӧсь нин.
Мутновскӧй вылӧ кайнысӧ вӧлі ёна кокниджык: крут туйыс абу уна, да и велалім нин гӧраясті ветлӧдлынысӧ. Тайӧ вулканас кратеръяс дорас уна розь, кытысь петӧ сероводород. Овлӧ, ру вӧснаыс матыссатӧ он аддзы. Мутновскӧйлысь дуксьӧм кольк дуксӧ нинӧмӧн нин он сорав.
Выліас эмӧсь и ичӧтик тыяс, кӧні пуӧ кислота.
Век чуймӧдӧ Москваысь кад торъялӧмыс (9 часӧн водзджык). Мутновскӧйсянь лэччигӧн нывъяслы шуи, мый ми быдса олӧм нин овны удитім, а Москваын йӧзыс сӧмын на садьмӧны.
Аски и ми бара заводитам странаса юркар серти овны.
Дас нёльӦд лун.
Асывнас кытшовтыштім сувенирнӧй лавкаясті, ветлім радейтана нин набережнӧй вылӧ, сэсся мӧдӧдчим аэропортӧ.
Бӧркыв пыдди. Ставӧн юасьӧны да…
–Аддзылім-ӧ ми «садьмӧм» вулкан, кӧн лаваыс жваркйӧ-пуӧ? Ёртъяс, медся «ловъя» вулканӧн Камчаткаын лыддьыссьӧ Ключевскӧй сопка. Сійӧ ӧні «лолалӧ», но туристъясӧс матӧ оз сибӧдны, да и кыпӧдчынысӧ сэтчӧ лэдзӧны сӧмын профессионалъяслы.
–Дона-ӧ сувтіс путешествиеным? Шӧр рӧскодъясным:
-Сыктывкарсянь Москва пыр Петропавловск-Камчатскийӧдз да бӧр туйыс – 35 сюрс гӧгӧр шайт (билетасим 8 тӧлысьӧн водзвыв);
-Оланінысь вештім 8,5 сюрс гӧгӧр шайт;
-Машина кӧртымалӧмысь мынтім 2 сюрс гӧгӧр шайт;
-Туръясыс сувтісны 20 сюрс гӧгӧр шайт дон.
Та дорӧ колӧ содтыны сёян-юан дон да мукӧд содтӧд рӧскод. Витӧн вет-лім да, оланінсӧ да машинасӧ кӧртымалім донтӧмджыкысь (5 морт вылӧ юкӧмӧн).
–Дона-ӧ Камчаткаын олӧмыс? Дона. Но мунтӧдз кывлӧм-лыддьӧм серти донтӧмджык. Шуам, няньыс – 40, 10 кольк – 80, банан – гожӧмнас килограммыс 120 шайтсянь. Зэв дона яблӧг – килограммыс 200 шайтсянь. Чери-пӧкйыс мукӧдлаын дорысь ёна дона – килограмм пӧкйыс 3.000 шайта (москваса висьталісны, Россияса юркарын пӧ камчаткаса пӧкйыс ёна донтӧмджык). Камчадалъяслӧн висьталӧм серти, коммунальнӧй услугаысь тӧлысьнас вештӧны медэтшасӧ 12 сюрс шайт.
–Бурӧсь-ӧ туйясыс? Авиатуйыс зэв бур. Карас да каръяс костас машина туйясыс шыльыдӧсь жӧ. Туристалан туйясті, дерт, торъя транспортӧн сӧмын письтан. Тӧлыс, шуӧны, Камчаткаын шоныд, но лымйыс помтӧм-дортӧм. Та вӧсна камчадалъяс ньӧбӧны сӧмын вына внедорожникъяс. Кызвын транспортсӧ вайӧны Японияысь да, 20 машинаысь шуйга руляыс сӧмын ӧти.
–Ветла-ӧ эськӧ сэтчӧ бара? Ветла!
* * *
Шуӧны, рочьяс пӧ радейтӧны ставсӧ вӧчны «на авось». Ми эськӧ коми войтыр, но «авосьыд» йиджтысьӧма жӧ миянӧ. Веськыда кӧ, ми мунім дзик сьӧдас – некутшӧм плантӧг: некодкӧд водзвыв эг сёрнитчӧй поход-экскурсия ни оланін кузя. Мый вӧчим водзвывсӧ? 8 тӧлысьӧн водз ньӧбим билет. И ставыс.
Камчаткаӧ воӧм бӧрын нин гӧгӧрвоим, мый карыс тырӧма туристӧн. Ӧти-кӧ, Дудь вӧчӧма бур реклама; мӧд-кӧ, суйӧр сайӧ туйыс пӧдса да, унаӧн локтӧмаӧсь вулкана му вылӧ.
Асьным неуна чуймим, кор артмис пӧртны олӧмӧ пӧшти став кӧсйӧмнымӧс. Чайта, Камчатка кыліс радейтӧмнымӧс, нимкодясьӧмнымӧс да вочавидзис сійӧн жӧ. Медся колана кадӧ туй выланым паныдасисны колана йӧз. Вулкан вылӧ мунігӧн миянлы мойвиис ясыд поводдя-кадколастӧн (миян водзын да бӧрын мунысь котыръяс писькӧдчӧмаӧсь йӧла ру пытшті). И татшӧм мойвиӧмыс вӧлі уна.
Ветла-ӧ сэтчӧ нӧшта? Эска, мый ветла. Ӧд унатор на коли аддзывтӧм, кывлытӧм, гӧгӧрвотӧм.
Эска, мый вола на сэтчӧ, кӧні мортыс сэтшӧм жеб, но сэтшӧм вына.
Ирина Терентьева.
Изьва р.