Коми войтырлӧн съезд дырйи исполкомлысь уджсӧ донъялігӧн кодсюрӧ шӧйӧвошлісны: кутшӧма и уджалім, школаясын чужан коми кывнымӧс велӧдысь ныв-зонлӧн лыдыс кӧ ӧтарӧ чинӧ? Збыльысь, сьӧкыд донъявны, ӧтмунӧмлӧн шӧр могъясысь ӧтиӧс кӧ олӧмӧ пӧртігӧн ошйысьны нинӧмӧн.
Квайтымын кымын делегат нуӧдісны та йылысь сёрни «Коми кыв ӧнія олӧмын» секцияын, матӧ джынйыс на пиысь юксис аслас видзӧдласӧн. Ставныслӧн сьӧлӧмыс висис мам кывлӧн аскиа лун вӧсна, ӧд унджыкыс зільӧны велӧдан юкӧнын, да быд лун налы паныдасьлӧны падмӧгъяс: кӧнкӧ оз тырмы велӧдчан небӧг, методикаысь пособие, велӧдан программа… Изьва районса Изьвавом сиктын этшатӧг кызь во сайын нин гымньӧв лыйӧмысь школаыс сотчылӧма, да сэксянь челядьӧс велӧдӧны вӧвлӧм лавкаын. Мокчойын выль школасӧ зэв жӧ нин важысянь виччысьӧны. Печора районын, кор лоӧма позянлун бӧрйыны, велӧдны-ӧ коми кыв, ӧдйӧ-ӧдйӧ ӧвсьӧмаӧсь таысь, дасысь унджык пӧв чинӧма школаын чужан да каналан кыв велӧдысь челядьлӧн лыдыс…
И коми йӧзлысь татшӧм сьӧлӧм дойсӧ позьӧ лыддьӧдлыны водзӧ и водзӧ.
Тадз пӧ лоис сы вӧсна, мый веськӧдлысьяс кӧсйӧны тадзи вӧчны, а ми налысь кывзысям, воча нинӧм шуны ог лысьтӧй. Ӧти делегатлӧн кывъяс серти, 1960-ӧд воясӧ пӧ квайтӧд класс помалі. Сэтчӧдз пӧ став уроксӧ комиӧн нуӧдлісны, а вылісянь тшӧктісны рочӧн велӧдны. Ме жӧ пӧ рочнас сӧмын «иди сюда» да «иди отсюда» тӧді. Кывзысим, роч вылӧ вуджим. И со мыйӧдз воим.
Мӧд делегат вӧзйис, кӧть нин пӧ эксперимент пыдди кутшӧмкӧ сиктса школаын став предметсӧ комиӧн велӧдны босьтчылам. Босьтчывны и колӧ. Ӧд кызвын школаас став комисьыс эновтчисны да этнокультура нырвизьӧн шуӧмӧн коми литературасӧ, вужвойтырлысь культурасӧ, Коми мулысь историясӧ рочӧн велӧдӧны. Кӧть эськӧ учебникъяс ни программаяс абуӧсь, да велӧдысьяс быдӧн, коді кыдзи кужӧ, асьныс мырсьӧны-лӧсьӧдӧны велӧданногсӧ. Тайӧ нырвизьнас пӧ бӧбйӧдлісны миянӧс, коми кывсӧ школаясысь чышкыштісны.
Школаяс, кӧні комисӧ велӧдӧны кыдзи чужан кыв, колӧ ошкыны бур кывйӧн и ыджыд сьӧмӧн. Ыджыдӧн, этшаникыд ӧд тасьті пыдӧсӧ картупель ляті лякыштӧмӧн и лоас. Этша сьӧмсьыд тӧлкыс сы мында жӧ, мыйта ӧшлысь йӧв лысьтыны верман. «Коми войтыр» ӧтмунӧмлӧн исполкомлы тырвыйӧ колӧ вӧдитчыны оланпас вӧзъян правонас да петны регионса Госсӧветӧ оланпас балаӧн, медым школаяслы, кӧні комисӧ велӧдӧны кыдзи чужан кыв, быд велӧдчысьысь вонас сетны сё сюрс шайтӧн.
1986-1987 велӧдчан воын республикаын чужан кывсӧ велӧдӧма 14.000 ныв-зон, 2011-2012-ӧдын – 5.170, 2013-2014-ӧдын – 4.511. Ӧні пӧ, висьталісны съезд дырйи, татшӧмыс нёль сюрс гӧгӧр морт. Вӧзйӧмсӧ збыльмӧдны вонас нёльсё миллион шайт и ковмас. Коми Республикалы тайӧ абу вын сертиыс?!
Коми школаяслы вичмӧдӧм сьӧмсьыс нёльӧд пайсӧ велӧдчанінас став уджалысьыслы премия пыдди колӧ сетны, ӧд сэні оз сӧмын коми кыв, но и мукӧд предмет велӧдысьяс, библиотекаръяс, столӧвӧйын пусьысьяс, стӧрӧжъяс, шоперъяс, пелькӧдчысьяс челядьыскӧд комиӧн сёрнитӧны. Ставныс коми русӧ школаас видзӧны.
А куим нёльӧд пайсӧ веськӧдны челядьӧс сӧвмӧдӧм вылӧ, медым найӧ вермисны Сыктывкарӧ и Москваӧ, Санкт-Петербургӧ и мукӧдлаӧ ветлыны, музей-театрӧ волыны; ас республикаӧн тӧдмасьны – Уралӧ походӧн ветлыны, Тима Веньлӧн чужанінӧ, «Луд», «Менам муза» гаж вылӧ волыны; медбур велӧдчысьяслы «Артекӧ», «Орлёнокӧ» путёвка ньӧбны. Юаласны нывлысь да зонлысь, мыйысь пӧ тэнӧ «Артекас» мӧдӧдісны, да мед юрсӧ вылӧ кыпӧдӧмӧн висьтавны вермис – чужан кыв велӧдӧмысь.
Но тайӧ сьӧмсӧ мед эз позь школа дзоньталӧм, учебник-компьютер ньӧбӧм вылӧ видзны – сы вылӧ, кытчӧ бюджетысь сьӧмсӧ вичмӧдӧны нин. Сӧмын коми челядьӧс сӧвмӧдӧм вылӧ! Мед Нёбдінса Витторлысь «Чужи-быдми сьӧд вӧр шӧрын, деревняысь петі…» кывъяссӧ ӧнія ныв-зон эз нора шуавны, а гӧрдитчӧмӧн содтісны: «Мам кыв велӧді, паськыд олӧмӧ туй восьті!».
Дерт, кодсюрӧ шуасьны мӧдасны, комияс пӧ эшкынсӧ асланьыс кыскыны кутісны. Диван вылын куйлӧмӧн ӧтуввезйын быд нинӧм абусӧ гижысьысь вӧлі, эм и лоас. Но республикаын кызвын олысьыс ясыда гӧгӧрвоӧ, мый вужвойтырлӧн кыв вӧсна медвойдӧр тӧждысьны колӧ республикалы, да ошкас вӧзйӧмсӧ.
«Коми кыв ӧнія олӧмын» секцияын уджалысь квайтымын делегатысь ни ӧти эз сувт съездлӧн резолюцияӧ тайӧ вӧзйӧмыслы паныд. И пленарнӧй чукӧртчылӧм дырйи став делегатыс нин вынсьӧдісны резолюциясӧ секцияясын висьталӧмторъяссӧ сэтчӧ пыртӧмӧн.
Сэк жӧ делегатъяс казьтыштісны, нёль во сайын пӧ татшӧмсяма вӧзйӧм вӧлі жӧ, но редакционнӧй комиссия абу пыртӧма сійӧс резолюцияас.
Вунӧдӧма?
Ӧні бара жӧ «вунӧдас»?..
Вунӧдасны кӧ бара, коді кутас аски коми учебникъяс да велӧдан программаяс дасьтыны, туясян удж вӧчны, кывбур-роман гижны, коми прессаын зільны? Оз лоны сэки и комиӧн сёрнитысь врачьяс, экономистъяс, мусир-биару перйысь-переработайтысьяс, энергетикъяс… И власьт тэчасын коми мортыс ньӧти жӧ оз ло.
Съездса делегатъяслысь став вӧзйӧмсӧ колӧ пыртны резолюцияас да збыльмӧдны найӧс. Республика котыртӧмсянь сё во тыригкежлӧ пӧ школа стенъясӧ колӧ ӧшӧдны коми кывъя сё гижӧд, гортын бать-мамлы ныв-пиыскӧд сё коми небӧг лыддьыны – тайӧс тшӧтш колӧ индыны съездлӧн помшуӧмӧ. Быд вӧзйӧм ӧд – ичӧт и ыджыд – отсалас миянлы видзны чужан кывнымӧс.
Павел Симпелев.