2019 воын миян странаын паськаліс сідз шусяна электроннӧй сигарет. Чигарка шпуткысьяслы быдласянь юраныс помся клёнгисны, вейп отсӧгӧн пӧ позьӧ мынтӧдчыны табакысь. Вӧлӧмкӧ, ёна мучитчытӧг, зэв кокньыда позьӧ шыбитны куритчӧмтӧ! Тырмымӧн табак пыдди апавны… химия сорас.
Збыль-ӧ вейпысь нинӧм лёкыс вир-яйыдлы оз ло? Кыдзи таысь ӧлӧдны челядьӧс?
Буретш та йылысь вӧлі сёрниыс республикаса юралысьлӧн Общественнӧй приёмнӧйын.
Коми Республикаса наркодиспансерысь главнӧй врачӧс вежысь Валерий Пироженко:
–Специалистъяс казялӧмаӧсь, мый странаын пыр этшаджык ньӧбалӧны сигарет-папирос. Быттьӧкӧ и радлыны колӧ татшӧм юӧрсьыс. Но, вӧлӧмкӧ, пыр унджык том морт бӧрйӧ вейп. Ӧд медым тшынасьны табакӧн, колӧ истӧг либӧ зажигалка. Лолалан тшыныс дука, чигарка помсьыд гылалӧ пӧим, верман сотны чунь помтӧ ли вом дортӧ, сэсся папирос-сигаретыд зептад тшӧкыда чегӧ.
А электроннӧй сигареттӧ ӧзтыны оз ков. Сідз шусяна атомайзер (парогенератор) пытшкас эм спираль, кодӧс донӧдӧ аккумулятор. Кадысь кадӧ сійӧс колӧ зарадитны, тайӧс позьӧ вӧчны и компьютерсянь, ноутбуксянь USB адаптер пыр. Тайӧ нӧшта на воӧ сьӧлӧм вылас томъяслы. Ӧд тайӧ абу кабалаӧ гаровтӧм табак, а электроникаа дзонь прибор!
Сэсся электроннӧй сигаретсӧ вӧчӧны чача либӧ флешка кодь мичаӧн: кузьмӧс, гӧгрӧс, гартола, уна сикас рӧма, лампочкаяса да сідз водзӧ. Ставыс тайӧ абу весьшӧрӧ. Вейп вӧчысьяс медводз асланыс везйӧ кӧсйӧны кыйны том йӧзӧс да челядьӧс.
Электроннӧй сигарет пытшкас сюйӧны картридж (клиромайзер либӧ картомайзер). Тайӧ пластикысь ичӧтик дозъяс химия сорас. Картриджыс овлӧ ӧтчыд вӧдитчанаӧн, а сідзжӧ сійӧс позьӧ унаысь заправитны вейпнас. Татшӧм тӧварнас вузасян лавкаын мыйсӧ сӧмын оз вӧзйыны! Вишня, кофе, лимон, мармелад, банан, оз, ваниль да уна-уна мукӧд дука да кӧра сорас. Тайӧ ароматизаторсьыс ӧтдор сэні эм глицерин, пропиленгликоль да никотин.
Вейпсӧ позьӧ ӧткодявны ингаляторкӧд. Сы пытшкын пузьӧ сорас да артмӧ ру. Сыӧн лолалысьсӧ нимтӧны оз куритчысьӧн, а вейперӧн (англия ногӧн кӧ, vaping – парение, руасьӧм), и найӧ оз куритчыны, а паритӧны-руасьӧны.
Девайсыс нинӧмӧн абу бурджык табаксьыд. Ӧти-кӧ, сыӧн оз на сэтшӧм дыр вӧдитчыны. Учёнӧйяс эз на тырвыйӧ туявны, кутшӧм лёк сысянь вермас лоны. Чайта да, тайӧ тыдовтчас во дас мысти, кор ӧнія кӧленаыс мӧдас нёрпавны тыӧн, и такӧд йитӧдын лоасны дзик выль сикас висьӧмъяс.
Сэсся электроннӧй сигаретсӧ да химия сорассӧ вӧчысьяс уджалӧны аснаукӧн. Гӧгӧрвоана, некутшӧм ГОСТ налӧн прӧдукция вылӧ абу. Этикеткаас гижӧма ӧтитор, а збыльвылас некод оз тӧд, мыйсяма тайӧ сорас.
Табака сигаретысь пӧ вир-яяд веськалӧ сизим сюрс сикас химия сорас, сир, са да мукӧд яд. И электроннӧяд, чайта, абу этшаджык.
Кор парогенераторас пузьӧ химия сорасыс, артмӧ ру. Вейпер сійӧс лолыштӧ тыас. Зэв посньыд дисперсияыс веськалӧ весиг альвеолаӧ, кытчӧ табак тшыныс оз «тӧр». Кутшӧмкӧ кад мысти русьыс артмӧм ваыс петӧ тысьыс, а глицерин войтыс кольӧ. Вир-яйыд гӧгӧрвоӧ, мый сы пытшкӧ веськаліс ковтӧмтор, да кӧсйӧ сыысь кыдзкӧ мынтӧдчыны. Но глицериныс гос кодь да сьӧкыда сылӧ. Та вӧсна вир-яйыд тайӧ войтсӧ «йӧртӧ» альвеолаад да пӧдлалӧ вӧсньыд сӧнсӧ. Татшӧм ногӧн тыыд надзӧник чинӧ-топалӧ.
Дугдыны кӧ куритчӧмысь, вир-яйыд ачыс вунӧдас табак йывсьыс. А нӧшта некымын тӧлысь мысти вирыд мӧдас лючки визлавны сӧнъясӧдыд, чинас давленньӧыд. И во мысти нин морӧстырнад апыштан сӧстӧм сынӧд. Вейпӧн жӧ лолалысь тыас химия сорасыс коляс нэм кежлӧ.
Нӧшта на, глицерин да пропиленгликоль пузьӧдігӧн артмӧ формальдегид, первой группаа канцероген, коді тшӧтш вайӧдӧ ракӧдз. Электроннӧй сигарет нёнялігӧн тыад веськалӧ и акролеин, кодӧн Первой мирӧвӧй война дырйи вӧдитчӧмаӧсь химия ӧружиеӧн моз.
Вейп апалысьлӧн заводитчӧ аллергия, астма, став лолалан тэчасыс торксьӧ, да абу дыр и онкология кӧвъявтӧдз.
Врачьяс туялӧмаӧсь нин, мый вейпинг вӧсна мортыслӧн содӧ давленньӧыс, вермас лоны инфаркт да инсульт. Руӧн лолалысьлысь рентген петкӧдлӧ тыас кыкнанладорса инфильтрат, а сідзжӧ пневмонит, бронхиолит да альвеола торксьӧм.
Электроннӧй сигаретса чӧскыд дука сорассьыс казялӧмаӧсь сера диоксид, аммиак, хлор, хлороводород да диацетил. Найӧ вайӧдӧны бронхитӧдз, кодӧс нимтӧмаӧсь «попкорн висьӧмӧн».
Учёнӧйяслӧн туясьӧмыс петкӧдлӧма, мый вейпӧн лолалысьлӧн вир-яяс оз тырмы азот оксид. А тайӧ висьталӧ сы йылысь, мый мортыслӧн торксьӧма лолалӧмыс, иммунитетыс, сьӧлӧмас да сӧнъясас артмӧма гомеостаз, мӧд ногӧн кӧ, найӧ чорзьӧмаӧсь.
2019 воын вейпӧн руасьысьлӧн тыысь казялӧмаӧсь «попкорн висьӧм». Кор пӧ врачыс кывзӧ сылысь морӧс пытшсӧ, кылӧ попкорн потласьӧм сяма клопкӧм. Водзті татшӧмсӧ казявлӧмаӧсь каллян пестысьлысь, коді дасьтӧ тшынасян сорассӧ.
Табак тшын моз вейп руыс мӧрччӧ и орччӧн сулалысь-пукалысьлы. Нинӧм бурыс химия руӧн лолалӧмысь абу. Та вӧсна тайӧ лёкторсьыс медводз колӧ видзны челядьӧс, олӧма йӧзӧс, нёрпалысьясӧс да нӧбасьысь нывбабаӧс.
Миян специалистъяс школаясын да мукӧд велӧдчанінын нуӧдӧны профилактика удж. Водзті кӧ волывлім 7-8 класса велӧдчысьяс дорӧ, талун лекция нуӧдам-сёрнитам 5-6 классъясын. Ныв-зон пиысь унаӧн нин видлӧмаӧсь и табака, и электроннӧй сигарет. Тшӧкыда республикаса больничаӧ вайӧны быдсикас дурмӧдчанторйӧн пагалӧм тыр арлыдтӧмаӧс.
Неважӧн реанимацияӧ веськаліс 13 арӧса нывка. Лючки семьяысь, пырӧдчӧ пӧ творчествоӧ, но, вӧлӧмкӧ, во нин дурмӧдчӧ синтетикаӧн.
Бур, бать-мамыс кӧ казялісны быдтас зепсьыс либӧ сумкасьыс электроннӧй сигарет либӧ мукӧд сикас дурмӧдчантор да шыӧдчисны та кузя специалист дорӧ. Но унджык верстьӧыс чайтӧ, мый нинӧм лёкыс таын абу. Ӧд тайӧ абу наркотик, а «кокньыд» ру. Мукӧддырйиыс бать-мам асьныс шпуткӧны девайссӧ и весиг челядьыслы ньӧбӧны татшӧмсӧ.
Коми Республикаын бать-мамлӧн национальнӧй ассоциацияса юкӧнӧн веськӧдлысь Елена Иванова:
–Комиын 14 арӧсаяс пӧвстысь пӧ 32 прӧчентыс тшынасьӧ папирос-сигаретӧн либӧ руасьӧ вейпӧн.
Школа гӧгӧр талун ӧшлӧма видеокамера. Но челядь оз повны пельӧс сайын да весиг асмогасянінын тшынасьны-руасьны. Тыдалӧ, школаӧн веськӧдлысьяс оз кӧсйыны нимавны лёк боксянь, та вӧсна дзебӧны татшӧм мисьтӧмторсӧ.
2021 восянь Россияын телевидение-радио, газет да ӧтуввез пыр оз позь йӧзӧдны электроннӧй сигарет йылысь реклама. Урчитӧма, мыйта никотин вермас лоны сорасас. 2023 восянь вейпӧн позьӧ вузасьны сӧмын лавка-павильонын. Электроннӧй сигарет да сы дорӧ картридж оз позь инавны ӧтуввез да автомат пыр, а сідзжӧ ярманга-выставка дырйи. Таысь ӧтдор вузасьысьыс оз вермы котыртны акция да вузасьны донтӧмджык донысь. Вейп сорас вылӧ лӧсьӧдӧма акциз, а мӧйму сентябрсянь – зумыд медічӧт дон.
Таво ноябрын Россияса Госдума медводдзаысь видлаліс вейпӧн вӧдитчӧм йылысь оланпас бала. Вузасян лицензияысь ковмас вештыны госпошлина: оптӧн иналӧмысь 800 сюрс шайт, а ичӧт лавка пыр – 20 сюрс. Быть ковмас регистрируйтчыны тӧвар бергалӧм бӧрся видзӧдан государственнӧй юӧр тэчасын. Кутшӧмкӧ тырмытӧмторйысь лицензиясӧ мырддясны. Тайӧ кабалатӧгыс вузасьӧмысь кыскасны административнӧй либӧ уголовнӧй кывкутӧмӧ.
Тайӧ оланпассӧ кӧ вынсьӧдасны, сы серти вейпӧн мӧдасны вузасьны локтан вося сентябрь 1 лунсянь.
Госдумаса ӧткымын депутат вӧзйӧны дзикӧдз дугӧдчыны вейпысь.
Отсалас-ӧ тайӧ мынтӧдчыны руасьӧмысь?
Сійӧ жӧ парогенератор доныс лавкаын 2-5 сюрс шайт, вежлалан картриджысь колӧ сетны 500 шайт. А ӧтуввез-лавкаысь позьӧ босьтны ичӧтджык донысь. Том йӧз ӧні нин вейпъяссӧ судзӧдӧны ӧтуввез пыр. Мукӧдысьсӧ ньӧбӧны ӧти электроннӧй сигарет, чукӧртчӧны да ӧчередӧн лолалӧны рунас.
Талун вейпӧн руасьӧмысь да куритчӧмысь ныв-зонмӧс кывкутӧмӧ кыскыны он вермы. Кольӧ сӧмын кывйӧн стрӧжитны, эскӧдны, мый руасьӧмыс тшыкӧдӧ дзоньвидзалунсӧ.
СССР дырйи лыда морт дурмӧдчис наркотикӧн. Медсясӧ найӧ, кодъяс вермисны судзӧдны сійӧс суйӧр сайысь. Кор Сӧветскӧй Союзным киссис, странаӧ ылькнитіс быдсикас пежыс.
Дзикӧдз кӧ дугдам вузасьны электроннӧй сигаретӧн, гашкӧ, и руасьысьыс тӧдчымӧн чинас…
<> Николай РАЗМЫСЛОВ. Снимокъясыс авторлӧн.