Коми Республикаса юралысьлысь удж вӧчысь Ростислав Гольдштейнлӧн индӧд серти Сыктывдін районса Ыбын нуӧдісны видз-му овмӧсын медшӧр нырвизь корсян сессия. Та йылысь гижлім газетлӧн воддза номерын.
Финн-йӧгра этнопаркса конгресс-холлын чукӧртчыліс сё гӧгӧр морт: фермеръяс, вӧлӧга вӧчысь-переработайтысьяс, федеральнӧй экспертъяс, регионса да муниципалитетъясса власьт тэчасысь, видз-му овмӧс министерствоысь чинаяс, учёнӧйяс да общественникъяс. Талун водзӧ тӧдмӧдам, мый найӧс майшӧдлӧ, кутшӧм тӧжд-мытшӧд йылысь кыптыліс сёрни, да воисны-ӧ ӧти видзӧдласӧ.
Луздор районысь «Южное» предприятиеӧн веськӧдлысь Александр Рожкин:
–Ме уджала скӧт дорын, но ёнджыка мудза помтӧм сӧвещанньӧясысь. Дӧнзи нин больгӧмсьыс. А талунъя чукӧртчылӧмыс воис сьӧлӧм вылӧ, веськыд да стӧч вӧлі сёрниыс да, кыдз венны мы-тшӧдъяссӧ.
Видз-му овмӧсын да власьт тэчасъясын зільысьяслы важӧн нин колӧ вӧлі чукӧртчывны. Позьӧ шуны, тайӧ – медводдза воськов.
Бӧръя кадӧ чинаяс тшӧтш мӧдісны корсьны видз-му овмӧс сӧвмӧдан туйвизь, содіс и государствосянь отсӧг.
Зумыд сикттӧг оз вермы лоны и вына республика. Эг эськӧ шу, мый миян регионын видз-му овмӧсыс киссянвыйын. Надзӧник сӧвмам, воысь-во содтам мӧс лыд, унджык гӧрам-кӧдзам, вӧдитчам выль технологияясӧн. Чайта, и водзӧ ставыс лоас лючки.
Но мытшӧдыс уна. Би, комбикорм донсялӧ, оз тырмы уджалысьыс: ветеринар, зоотехник, мукӧд специалист.
Ми ёртасям республикаса велӧдчанінъяскӧд. Миян предприятиеӧ практика вылӧ волӧны студентъяс, налы мынтам удждон, овмӧдам став удобствоа патераӧ.
Талун буретш та йылысь и сёрнитім. И эска, водзӧсыс та пӧрйӧ лоас.
Кӧрткерӧс районысь «Сила Жизни» видз-му овмӧс потребкооперативӧн веськӧдлысь, «Коми войтыр» ӧтмунӧмса президиумӧ пырысь Алексей Габов:
–Ростислав Гольдштейн, кор неважӧн воліс Кӧрткерӧс районӧ, тшӧктіс чукӧртчывны видз-му овмӧсын медшӧр нырвизь корсьӧм могысь, и со ми танӧсь. Миян мог – исполнительнӧй власьткӧд ӧтув корсьны петан туй, кыдзи венны сиктын медся гырысь мытшӧд-падмӧгсӧ, медым таысь вӧлі збыльысь тӧдчана водзӧс. Нимкодь, мый регионӧн веськӧдлысь тані жӧ, сессия вылас. Сідзкӧ, сылы абу веськодь, кыдзи олӧ сикт, да кутшӧм ногӧн збыльмас сійӧс сӧвмӧдан программа.
Ме серти, сикт да видз-му овмӧс сӧвмӧдігӧн колӧ кутны тӧд вылын республикаса войвыв да лунвыв районъяс. Ӧд сэн да тан уджавны позянлуныс абу ӧткодь, сійӧ жӧ поводдясӧ кӧ босьтны.
Но сикт-грездын быдлаын майшасьӧны: уджалысьыс оз тырмы, туйяс шогмытӧмӧсь, коммунальнӧй услугаяс донаӧсь, эз на быдлаӧ во биару.
Сэсся вӧчны прӧдукция – тайӧ ӧтитор, а инавны сійӧс – мӧдтор. Крестьянин-фермер оз на куж мичаа тубравны вӧлӧгасӧ, вӧчны сідз шусяна маркетинг да бренд, йӧзӧдны та йылысь ӧтуввезйын реклама. Миян зэв бур да чӧскыд вӧлӧга, а нӧшта кӧ сійӧс мича тубрасӧн вӧзъям, окотапырысь босьтасны и мукӧд регионын. Но талун, мӧдарӧ, миянӧ бокысь вайӧны сёян-юан.
Фермерлы мыйсӧ сӧмын оз ков тӧдны да вӧчны, и унаысь сійӧ джӧмдылӧ. Быд предприниматель медводз видзӧдӧ ас зептас, арталӧ ассьыс нажӧткасӧ. Фермерлы ковмылӧ аслыс и лысьтысьны, и инженеравны, и дзоньтасьны, и тракторӧ пуксьывны. Таысь ӧтдор колӧ на кужны бухгалтеравны, вӧдитчыны нажӧвитӧм сьӧмӧн, медым лючки сійӧс мый вылӧ кӧ видзны.
Но медыджыд тырмытӧмторйыс – ми ог ёртасьӧй ас костын. Быдӧн пусям ас пӧртйын.
Крестьянин-фермерлы колӧ ӧтувтчыны, котыртны тэчас, кӧні эськӧ миянлы отсалісны сёрнитны исполнительнӧй власьткӧд, меставывса администрациякӧд да министерство-ведомствокӧд. Артмӧ, власьт тэчасын тӧдӧны, мый вӧчны, а предприниматель – оз, сы вӧсна мый сылӧн кадыс абу пырӧдчыны оланпасъясӧ да постановлениеясӧ. Прӧдукция вӧчӧмысь ӧтдор колӧ сійӧс маркируйтны, пыртны ЕГАИС-ӧ, «Честный знакӧ», нуны, инавны, видзӧдны, кыдзи сыысь мын-тысисны да абу-ӧ уджйӧз. Гашкӧ, босьтчыны сідз шусяна аутсорсингӧ? Кор фермер вӧчӧ прӧдукция, а маркировкаӧн, маркетингӧн, бухгалтерияӧн да иналӧмӧн ноксьӧ кодкӧ мӧд. Сэки фермер вермас унджык лысьтыны йӧв, тшӧгӧдны скӧт, босьтны ма да уна мукӧд бур да колана вӧлӧга.
Талун ми видзӧдлім ёрта-ёртнымлы синмӧ, тӧдмасим. Дерт, 2030 воӧдз сьӧкыд лоас ставсӧ вужвыйӧн вежны, но медводдза воськовсӧ вӧчим.
Регионъяс сӧвмӧдӧм кузя Москваын «Народнӧй фермер» ассоциацияӧн веськӧдлысь Александр Попов:
–Фермеръяс да власьт тэчас костын сёрниыс зэв тӧдчана, ӧд тадзи унатор позьӧ збыльмӧдны, вежны бурланьӧ.
Миян ассоциация уджалӧ странаса 72 регионын. Комиын татшӧмыс абу на, но сійӧ зэв ёна колӧ. И зэв нимкодь, мый тайӧс гӧгӧрвоӧны сессия вылӧ воӧмаяс. Найӧ вӧзйӧны бӧрйыны мортӧс, коді эськӧ лоис народнӧй фермерӧн, мӧдіс веськӧдлыны татчӧс котырӧн да топыда уджавны республикаса юралыськӧд, министерствояскӧд да федеральнӧй тэчасъяскӧд, медым быд фермер вермис шыӧдчыны сы дорӧ аслас тӧжд-юалӧмӧн.
Комиын видз-му овмӧсын уна позянлуныс. Кӧсъя, медым республикаса фермеръяс ёртасисны, юксисны асланыс мӧвпъясӧн, топыд йитӧд кутісны власьт тэчасъяскӧд, кыдзи регионсӧ могмӧдны бур да чӧскыд вӧлӧгаӧн. Медым татчӧс фермер сӧвмис да бур нажӧтка босьтіс, а сідзжӧ гӧгӧрвоис, мый сійӧ абу ӧтнас.
Комиын фермеръяссянь эг кывлы, мый налы зэв сьӧкыд уджавны. Но аддзи йӧзӧс, кодъяс дасьӧсь зільны. Налы сӧмын колӧ отсыштны юӧр-тӧдӧмлунӧн да мукӧдторйӧн. Та могысь и уджалӧны миян ассоциация, исполнительнӧй власьт, видз-му овмӧсса компетенция шӧрин. Ӧтув позьӧ венны став мытшӧдсӧ.
Тӧдчӧ, мый регионын государство отсалӧ скӧт дорын да му вылын зільысьяслы. Но налы колӧ унджык сьӧм, мед содтыны прӧдукциянысӧ. И миян ассоциация ошкӧ татшӧм кӧсйӧмсӧ.
Коми Республикаса вузасян да промышленнӧй палатаӧн веськӧдлысь Юрий Колмаков:
–Некод оз лысьт шуны, мый миян регионын вӧчӧм сёян-юаныс абу чӧскыд. Но миян вӧлӧга оз на вермы водзсасьны орчча регионъясын вӧчӧмакӧд. Комиын донъяс гырысьджыкӧсь, поводдя кӧдзыдджык, ог нин казьтыв туйяс да логистика.
Медым инавны унджык сёян-юан, колӧ котыртны регионса вузасян вез, содтыны производство, тайӧ тӧдчымӧн чинтас тӧвар донсӧ. Ме эськӧ вӧзйи регионын вӧчӧм прӧдукциясӧ инавны «Вӧчӧма Комиын» пасӧн. Тайӧ эськӧ содтіс сылысь тӧдчанлунсӧ.
И, дерт, республикаса сельхозбизнеслы колӧ сьӧма отсӧг да выль оборудование. Ми кӧ кӧсъям содтыны производство, колӧ видзны та могысь содтӧд сьӧм. Видз-му овмӧс оз вермы сӧвмыны государствосянь отсӧгтӧг. Дерт, колӧ сюся видзӧдны, мый вылӧ видзӧмаӧсь сьӧмсӧ.
Миян фермеръяс зільӧсь, дасьӧсь уджавны да гӧгӧрвоӧны, мый унатор на сайын.
«Коми холдинг» котырӧн веськӧдлысь Матвей Гегешко:
–Регионса тӧвар иналӧм могысь колӧ сӧвмӧдны и переработайтан предприятиеяс, и котыртны «Матӧ» сяма ӧтувъя вузасян вез. Татчӧс олысьяс ёнджыка ньӧбӧны республикаын вӧчӧмтор. Но быд предпринимательлы ӧтнаслы сьӧкыд лӧсьӧдны ассьыс бренд. Ставӧн кӧ ӧтувтчасны, кокньыдджык лоӧ вӧчны татшӧмсӧ, и тайӧ брендыс лоӧ тӧдса ёна унджык ньӧбасьысьлы, и кокньыдджык лоӧ йӧзӧдны ӧтувъя реклама. Медым миянӧс эз панйыны мукӧд регионса видз-му овмӧс прӧдукция вӧчысьяс, колӧ вӧдитчыны выль технологияӧн да автоматикаӧн, а та могысь колӧ сьӧма отсӧг да быд предприятиелы гӧгӧрвоана сӧвман программа.
Кӧсъя тӧдмӧдны, мый ассьыным бренд лӧсьӧдӧм могысь миян специалистъяс уджалӧны, июльын петкӧдлам, мый артмис.
* * *
Сессия дырйи сёрни кыпӧдлісны и Степан изэрдвывса ярманга йылысь. Брезент палаткаяс оз видзны зэр-слӧтысь да кӧдзыдысь. Ёнджык тӧв ныр вермас сійӧс путкыльтны. Тадз муртса абу доймалӧма ӧти ань. Сэсся палаткаясас абу розеткаыс, а ӧд шоныд поводдяӧ тані иналӧны йӧв-яй да мукӧд вӧлӧга, кодӧс колӧ видзны холодильникын. Татшӧм ногӧн вузасьӧмыс – тӧрытъя лун. Колӧны пӧ пуысь шоныд киоскъяс.
Кодсюрӧ вомаліс сёрнитысьясӧс. Ярманга дырйи фермеръяс пӧ вузасьӧны, коді кыдзи сяммӧ, весиг Роспотребнадзор ёнасӧ оз дӧзмӧдчы. А мӧдам кӧ пӧ мыйкӧ корны да норасьны, пӧдлаласны ярмангасӧ…
* * *
Сессия дырйи сёрнитісны и Печораса ыжъяс йылысь. Тайӧ пемӧсъясыслӧн аслыссяма аллелофонд, и генетика боксянь найӧ торъялӧны романовса, Туваса, цигайса, Алтай изса да Куйбышевса пӧрӧдаясысь. Татшӧм пемӧсъяссӧ, кодъяс оз повны кӧдзыдысь, рӧдмӧдӧны Чилимдін районын. Тайӧ уджас 1911 воын на босьтчылӧма Россияса учёнӧй А.В.Журавский.
Мӧйму январын республикаса районъясын видзӧмаӧсь 5,5 сюрс ыж. Медуна пемӧс, 600-1.000 юр, рӧдмӧдӧмаӧсь Сыктыв, Чилимдін, Луздор да Кулӧмдін районъясын.
Кыдз висьталіс Комиысь минсельхозӧн веськӧдлысь Сергей Елдин, таво Печораын ыж видзысьяс кольӧмаӧсь сьӧма отсӧгтӧг. 2022 воӧдз сьӧмсӧ вичмӧдлӧмаӧсь юр лыдсӧ артыштӧмӧн, а сэсся мӧдӧмаӧсь сетны иналӧм яй серти. Та мындаыд нинӧм вылӧ оз тырмы. Тадзнад пӧ вермам воштыны тайӧ пемӧсъясыслысь генофондсӧ, а бӧр содтынысӧ лоас зэв сьӧкыд. Вермам пӧ и дзикӧдз воштыны пӧрӧдасӧ.
Коми Республикаса юралысьлысь удж вӧчысь Ростислав Гольдштейн:
–Тайӧ миян медводдза татшӧм аддзысьлӧм. Эм позянлун кыпӧдны став тӧжд-могсӧ да корсьны видз-му овмӧс сӧвмӧдан медшӧр нырвизь. Ме кӧсъя кывны тіянсянь, мый колӧ вӧчны. Ті вӧзйӧй, а менам да республикаса правительстволӧн мог – сёрнитчыны Россияса правительствокӧд, странаса минсельхозкӧд, бизнескӧд да накӧд, кодъяс вермасны отсавны сӧвмыны тайӧ нырвизяс.
Ті унатор йылысь сёрнитінныд. И, дерт, ставыс тайӧ тіянӧс майшӧдлӧ, и вӧзйӧмъяссӧ збыльмӧдтӧг оз позь.
Шуам, гортса пемӧс-пӧткалӧн дзоньвидзалун. Но бӧръя кадӧ ыджыд эпидемия республикаын эз вӧв. Ветеринаръяслӧн удж да скӧт-пӧтка видзӧм бӧрся торйӧн стрӧга мӧдісны видзӧдны 2023 вося октябрсянь, кор чипан фабрикаса вӧлӧгаын аддзисны лэбач грипп.
Ме серти, тӧдчанаджык кыктор. Ӧти-кӧ, гырысь производство. Но, кыдз гӧгӧрвоа, пӧтка дӧзьӧритӧмӧн миян ставыс лючки, быдтӧны колана мында бройлер да кольк вайысь чипан. Мӧд-кӧ, ичӧт производство, кодӧс, ме серти, колӧ ӧтувтны видз-му овмӧс туризмкӧд. Тайӧ ичӧтик фермаяс, кӧні видзӧны уна вылӧ сё пемӧс и став вӧлӧгасӧ вӧчӧны хенд-мейд, ки помысь. Татшӧм производствоыс сиктса олысьлы сетас позянлун нажӧвитчыштны.
Чилимдінса мӧс вый оз позь инавны федеральнӧй вузасян вез пыр. Тайӧ, кыдз шуӧны, эксклюзив, некӧн татшӧм чӧскыд выйсӧ оз вӧчны. И та вылын позьӧ нажӧвитчыны.
Кор ме уджалі Еврей автономия обласьтын, казялі, кор Россияысь тӧвар веськавліс Китайӧ, сылӧн доныс содіс куим пӧв. Миянлы тшӧтш колӧ вӧчны сідз, медым «Вӧчӧма Комиын» паса тӧварыс мукӧд регионын вӧлі вит пӧв донаджык.
Унаӧн кутӧны лача сьӧма отсӧг вылӧ. Но государствосянь татшӧм «кӧстыльнас» нэмтӧ ветлыны оз позь. Колӧ вӧчны сэтшӧм прӧдукция, код вылӧ некутшӧм субсидия оз ков. И татшӧмыс республикаын эм.
Став вылас колӧ вежны видзӧдласнымӧс.
Ярмангаын вузасьысьяслы, дерт, колӧ отсавны. Таӧ босьтчасны министерствояс.
Ыж видзысьяслы колӧ жӧ отсавны. Коми минсельхозлы колӧ вежны регионсянь сьӧма отсӧг вичмӧданногсӧ. Отсалам и кӧр видзысьяслы.
Зэв тӧдчана республикаын босьтчыны рӧдмӧдны кӧйдыс. Ас картупель да турун кӧйдыс – тайӧ абу сӧмын сідз шусяна импортозамещение. Миянлысь град выв пуктас вылӧ донъялӧны мукӧд регионын. Москваын минстройын паныдаси Россияса вице-премьер Марат Хуснуллинкӧд, сійӧ корис вайны Комиысь… картупель. Зэв пӧ чӧскыд да Колорадоса гагтӧм. А ми татчӧс град выв пуктассӧ да вӧлӧгасӧ колана ног ог донъялӧй.
Таво гожӧм миянӧ волас Госдумаӧн веськӧдлысь Вячеслав Володин. Сэки и сёрнитам Арктикаса видз-му овмӧсын зільысьяслы НДС чинтӧм, войвыв содтӧдъяс да инвестиция уджтасъяс йылысь. Сійӧ справедливӧй морт, отсалас.
Локтан восӧ шуим сины сиктлы, сідзкӧ, мӧдам гӧгӧрбок сӧвмӧдны регионын АПК.
Аттьӧала тіянӧс веськыд сёрниысь. Ті – повтӧм йӧз, и кыпӧдінныд чорыд юалӧмъяс. Тайӧ миян абу бӧръя аддзысьлӧм. Чукӧртчылам на да видзӧдлам, мый вӧчим да мый колӧ на бурмӧдны. Став юалӧм вылас вочакывсӧ колӧ корсьны аслыныд, а оз зампред Лариса Максимовалы либӧ видз-му овмӧсса министр Сергей Елдинлы. Тіянсянь – медшӧр нырвизь, а миянсянь – отсӧг. Тіян сайын и страналӧн продовольствие боксянь безопасносьт, и сэтшӧм оласног, кор сиктса морт мӧдас нажӧвитны карын олысь серти унджык сьӧм.
<> Николай Размыслов. Снимокъясыс ӧтуввезйысь.