Чайта, унаӧн видзӧдісны Ролан Быковӧн 1983 воын снимайтӧм «Чучело» фильм. Сэні петкӧдлӧмторйыс збыльысь вӧлӧма олӧмас, и сы серти Владимир Железников гижӧма повесьт. Квайтӧд классын выль велӧдчысь Лена Бессольцева (ворсӧ Кристина Орбакайте) босьтӧ ас вылас тшӧтшъяыслысь мыжсӧ. И таысь став классыс заводитӧ сійӧс кедзовтны-увтыртны.
Талун татшӧм мисьтӧмторсӧ шуӧны суйӧрсайса «буллинг» кывйӧн (англия ногӧн bullying – «повзьӧдлӧм», «тешитчӧм», «увтыртӧм»). Бӧръя кадӧ тайӧс вӧчӧны и ӧтуввез пыр да шуӧны нин кибербуллингӧн.
Эмӧсь-ӧ татшӧм чорыд сьӧлӧма челядьыс миян школаясын? Мый вӧчны, кагатӧ кӧ увтыртӧны тшӧтшъяясыс?
Республикаса юралысьлӧн Общественнӧй приёмнӧйын сёрниыс вӧлі буретш челядь костын ёрта-ёртсӧ кедзовтӧм йылысь. Такӧд йитӧдын асланыс видзӧдласӧн юксисны томуловкӧд зільысь специалистъяс.
Психолого-педагогическӧй, медицина да социальнӧй отсӧг сетан шӧринӧн веськӧдлысьӧс вежысь Светлана Мокрецова:
–Школаын, ывлаын челядь костын быдторйыс овлӧ: пинясьлӧны, нимтысьӧны, весиг косьӧдз волӧны, а недыр мысти нин, видзӧдан да, бара ӧтлаын котралӧны-ворсӧны.
Буллинг дырйи лӧгалӧны, кодӧскӧ увтыртӧны тӧдӧмӧн, и оз ӧтчыдысь, а дыр. Вермӧны дойдны кывйӧн: грӧзитчӧны, повзьӧдлӧны, лэптӧны серамвыв, суклялӧны, овлӧ, мӧдарӧ, мортыскӧд дзик некод оз сёрнит. Но психологическӧй увтыртӧмысь ӧтдор корсюрӧ воӧ и киасьӧмӧдз: быттьӧ тӧдлытӧг йӧткыштӧны-сконйыштӧны, а сэсся кучкӧны, чужйӧны да весиг нӧйтӧны. Овлӧ, тшыкӧдӧны эмбурсӧ, косялӧны кӧм-паськӧмсӧ да с.в. Та дырйи нывкаыс либӧ зонкаыс оз вермы водзсасьны увтыртысьясыслы паныд.
Буллинг дырйи сідз шусяна агрессорысь да жертваысь ӧтдор эмӧсь и видзӧдысьяс. Но колӧ кутны тӧд вылын, мый увтыртысьыслы медтӧдчана буретш кодлӧнкӧ повзьӧмыс, мый сійӧ вермӧ код вылын кӧ тешитчыны, и ёртъясыс тайӧс аддзӧны да ошкӧны. Но некод кӧ сылысь вывтіасьӧмсӧ оз казяв да оз ошкы, кодӧскӧ увтыртны лоас весьшӧрӧ.
Кыдзи верстьӧлы казявны, мый быдтасыскӧд школаас мыйкӧ неладнӧ?
Медводз, кагаыс оз кӧсйы мунны школаӧ, бать-мамыслы оз висьтавлы классас лоӧмторъяс йылысь, оз ошйысь велӧдчӧмнас.
Мӧд-кӧ, лёкджыка заводитӧ велӧдчыны. А кыдз нӧ бурасӧ, кор тэнӧ ставӧн увтыртӧны? Сэки юрад урок пыдди дзик мӧдтор бергалӧ.
Коймӧд-кӧ, кага ставсьыс мыждӧ асьсӧ. Чайтӧ, сійӧ ӧтнас, сылы некод оз отсав, сылӧн немтор оз артмы, сійӧ нинӧм оз куж, мыйыськӧ полӧ, олӧмӧй пӧ некытчӧ туйтӧм, и тадзи пӧ меным и колӧ!
Нёльӧд-кӧ, та бӧрын кага юрын чужӧны сьӧкыд мӧвпъяс, кодсюрӧ весиг думыштчӧ да весиг видлӧ помавны асьсӧ.
Овлӧ, быдтас норасьӧ висьӧм, кыткӧ доймӧм вылӧ. Но кор тӧдмалӧ, мый талун оз ков мунны школаӧ, пыр и дугдӧ «нёрпавны».
Мый вӧчны дзолюкыслы, сійӧс кӧ классас увтыртӧны?
Медводз, и сылы, и бать-мамыслы оз ков воштыны юрнысӧ. Тайӧс, дерт, сьӧкыд вӧчны.
Но и чӧв овны да кык-кирудз пукалӧмӧн мыйкӧ виччысьны буллинг либӧ кибербуллинг дырйи оз жӧ позь. Аслыс кагаыслы колӧ шыӧдчыны отсӧгла медводз бать-мам, пӧль-пӧч, чой-вок, велӧдысь дорӧ.
Колӧ гӧгӧрвоӧдны кагатӧ, мый увтыртӧм йылысь юӧрыс оз ло элясьӧмӧн, тадзи сійӧ дорйӧ асьсӧ да лючки олӧм вылӧ правосӧ.
Пикӧ воӧм кага Сыктывкарын вермас шыӧдчыны 8(904)869-58-72 номера дӧверие телефон пыр, коді уджалӧ мӧйму мартсянь. Тайӧ каднас сэтчӧ шыӧдчылісны ветымынысь.
Тӧжд-майшасьӧм йывсьыд юӧр позьӧ ыстыны и Telegram-са «Помощь рядом 11» чат-ботӧ.
Мый колӧ вӧчны велӧдысьлы, казяліс кӧ челядь костын кодӧскӧ увтыртӧм?
Медводз, юӧртны та йылысь школаса администрациялы. Та бӧрын быть колӧ сёрнитны кагаыскӧд, тӧдмавны ставсӧ да мыйӧн позьӧ отсавны. Дерт, ковмас аддзысьлыны и увтыртысьыс-лӧн, и кодӧс сійӧ дзерӧдӧ, бать-мамыскӧд.
Позьӧ чукӧртлыны классас велӧдчысьяссӧ да ставныскӧд сёрнитны тайӧ мисьтӧмтор йывсьыс. И вӧзйыны быдӧнлы видлыны пуктыны асьсӧ на местаӧ.
Челядькӧд буллинг йылысь сёрнитны классас позьӧ корлыны и ставлы тӧдса, пыдди пуктана либӧ нималана мортӧс.
Бать-мамлы колӧ кывзыны кагасӧ да радейтны сійӧс. Казяланныд кӧ сылысь скӧрлун, медводз колӧ корсьны помкасӧ. Асьныд кӧ он сяммӧй тайӧс вӧчны, позьӧ шыӧдчыны специалист дорӧ. Быд школаын, мукӧд велӧдчанінын эмӧсь соцработник, психолог, позьӧ волыны и миян шӧринӧ консультация вылӧ.
Буллингысь талун оз позь мыждыны, сійӧс абу на пыртӧма миян оланпасъясӧ да. Но мортсӧ позьӧ кыскыны кывкутӧмӧ административнӧй да уголовнӧй кодексъяс серти кодлыськӧ дзоньвидзалунсӧ тӧдӧмӧн омӧльтӧмысь, нӧйтӧмысь, эмбур тшыкӧдӧм-бырӧдӧмысь, суклясьӧмысь, мучитӧмысь, увтыртӧмысь да сідз шусяна суицидӧдз вайӧдӧмысь.
Ставсьыс таысь кывкутӧмӧ вермасны кыскыны 14 арӧссянь нин. Весиг ичӧтджык арлыдаӧс вермасны 30 лун кежлӧ йӧршитлыны торъя учреждениеӧ.
Увтыртысь-ыръянитысьӧс кӧ некод оз ӧлӧд-сувтӧд, водзӧ вылӧ сійӧ вермас вӧчны сьӧкыдджык мыж.
Юркарса администрацияын образование управлениеысь воспитайтан, содтӧд тӧдӧмлун сетан да том йӧз политика юкӧнӧн веськӧдлысь Татьяна Меньшикова:
–Сыктывкарын буллинг абу. Школаӧ норасигӧн верстьӧ асьныс тшӧкыда оз гӧгӧрвоны, мыйсяма тайӧ кыв. И ӧні, и ичӧтдырйи школаын, ӧшинь улын ми тшӧтш вензьылім, тшӧкыда и косьӧдз волім. Но тайӧ абу буллинг.
Кагатӧ кӧ увтыртӧны, колӧ шыӧдчыны школаӧ, классӧн веськӧдлысь, велӧдысь, психолог дорӧ либӧ медиация (миритчан) службаӧ, кӧні талун зільӧны и челядь-волонтёръяс. Найӧ бурджыка да ӧдйӧджык вермасны кокньӧдны пикӧ воӧм тшӧтшъясӧ. Тайӧ службаыс сідзжӧ видлалӧ велӧдысьяс да бать-мам костын зык-вен.
Юркарса школаясын буллинг сяма кедзовтӧмсӧ казявлісны ичӧт класса велӧдчысьяс пӧвстын. Буретш налӧн бать-мамыс тшӧкыдджыка шыӧдчылӧны отсӧгла. Дерт, ичӧтъяслӧн ёрта-ёрт вылас лӧгалӧмыс ёна торъялӧ гырысьджык классын велӧдчысьяслӧн серти. Но став татшӧмторсӧ школаясын гӧгӧрбок туялӧны да корсьӧны петан туй. Мукӧддырйиыс тырмымӧн чукӧртчывны да ӧтвылысь сёрнитны. Но тайӧс колӧ вӧчны ас кадӧ.
Буллинглы паныд школаясын нуӧдӧны профилактика удж, тематическӧй урок, консультация лун, бать-мамлы форум, вебинар да лекторий, внекласснӧй да класснӧй часъяс, тематика месячник, та дырйи петкӧдлӧны видеороликъяс.
Профилактика могысь психологъяс нуӧдӧны диагностика. Торъя тестъясӧн тӧдмалӧны, кыдзи классас велӧдчысьясыс лӧсялӧны ёрта-ёртыскӧд. Казяласны кӧ, мый кодъяскӧ оз ладмыны, вӧзъясны петан туй.
Школаясын котыртӧма «дӧверие пошта», код пыр позьӧ гусьӧн юӧртны буллинг йылысь велӧдчанінса администрациялы.
Овлӧ, верстьӧ аснаукӧн видлӧны разьны гӧрӧдсӧ. Шуам, кагасӧ кодкӧ нӧйтӧма школаас. Скӧрмӧм батьыс мунӧ сэтчӧ, корсьӧ мыжасӧ, тшапкӧ шошаӧдыс да пыркӧдӧ-пинялӧ. Тадзи вӧчны оз позь. Батьсӧ асьсӧ вермасны кыскыны уголовнӧй кывкутӧмӧ. Верстьӧлы медводз колӧ сёрнитны мыжаыслӧн бать-мамкӧд.
Тшӧкыда овлӧ, верстьӧ мыждӧны ёрта-ёртсӧ, пинясьӧны-лӧгалӧны, а налӧн челядьыс важӧн нин миритчӧмаӧсь да ёртасьӧны.
Республикаын психологсянь отсӧг вермасны сетны 8(904)869-56-72 номера телефон пыр. Та дырйи оз ков весиг висьтавны ов-нимтӧ, кутшӧм школаын велӧдчан да кӧні олан.
<> Николай РАЗМЫСЛОВ. Снимокъясыс авторлӧн да ӧтуввезйысь.