Россияын 190-ысь унджык сикас войтыр. Коми муын орччӧн олӧны
124 национальносьт. Быдӧнлӧн аслас история, культура-традиция, сёрнитанног. Уна нэмнад, дерт, мукӧд войтырыс вошис, а накӧд тшӧтш эз ло и кывйыс. Та понда колӧ видзны бырӧмысь ӧніясӧ, талунъя культураяссӧ. И тайӧ медыджыд мог му вылын олысьяслӧн.
Кывъяс понда тӧждысян ордым бӧрйӧма и Александра Ермолаева, дзик роч морт, кодлы коми кывйыс абу жӧ веськодь.
БАТЬЫС МОЗ
– Ме чужи Мурманскын, – заводитіс висьтасьӧмсӧ Саша. – Тайӧ Россия войвыв, Кола кӧдж. Миян обласьтсянь кокни воӧдчыны Норвегияӧдз либӧ Финляндияӧдз, суседъяс ӧд.
Мӧд чужанінӧн чайта Москва дорса Коломна кар. Татчӧс Змеёво грездын колис менам шуда ичӧтдырӧй. Ёна и ёртасим да быдторсӧ керим-вӧчим ас коддьӧмкӧд! Быд лун миянкӧд мыйкӧ лоліс.
Ме зэв ёна радейта войвыв, но и Россия шӧрса вӧр-ваыс дэльӧдӧ сьӧлӧмӧс. Мукӧддырйи кыла ачымӧс Паустовскийӧн, коді ас кадӧ нимӧдліс шӧр полосаса шензьӧдана вӧр-юсӧ.
Александралӧн мамыс – норвег кыв велӧдысь. Батьыс – историк-краевед. Та понда, гашкӧ, школаас велӧдчигӧн нылыслӧн радейтана предметӧн вӧлӧма история. Ичӧт классъясын сійӧ тӧдмасьӧма краеведениеӧн. И медъёна Сашалы кажитчӧма, кор велӧдысьыс ныв-зонкӧд лыддьӧма саам да помор мойдъяс.
Челядьдырйиыс ныв кӧсйӧма лоны батьыс кодь туясьысьӧн жӧ, сӧмын нырвизьсӧ некыдз абу вермӧма бӧрйыны. Ёна лыддьысьӧма. И со сизимӧд классын велӧдчигас библиотекаын киас веськалӧма «Народы России» небӧг.
Тайӧ петасыс унатор вылӧ восьтӧма нывкалысь син. Саша гӧгӧрвоӧма, мый кӧсйӧ паськыдджыка тӧдны мувывса войтыръяс йылысь. Тасянь ставыс и заводитчӧма.
Ӧні Александра студентка на, бӧръя во велӧдчӧ Мурманскса Арктика университетын филология юкӧнын. Ичӧтдырся ыджыд кӧсйӧмсӧ – лоны этнологӧн да лингвистӧн – ныв пӧртӧ олӧмӧ.
ВЕЛӦДНЫ ДА ТУЯСЬНЫ
Уна сикас войтыркӧд тӧдмасьӧмыс Александралы петкӧдлӧма: колӧ заводитны велӧдны кывъяс. Найӧс тӧдтӧг йӧз-культурасӧ он гӧгӧрво.
– Ӧтчыд видзӧді фильм, – шуӧ Саша. – Геройяс варовитісны немеч ногӧн. И кыдзкӧ крукыштіс сійӧ менӧ, сэтшӧма кажитчис сёрниныс, мый окота лои велӧдны кывсӧ.
Ӧні ныв пыдісянь туялӧ славяна (роч, белорус, украинеч, поляк, серб, болгара) да балт (латыш, литовеч) войтыръяслысь культурасӧ да кывсӧ. Медводз бӧрйӧма роч дорӧ матыссаяссӧ. Таысь кындзи уна кад сиӧ германскӧй (немеч, норвег, швед) да финн-угор кывъяс велӧдӧмлы.
– Сьӧлӧм серти немеч да мордва (эрзя, мокша) войтыръяс, налӧн культураыс, – шуӧ том туялысь. – Тӧда норвег да швед кывъяс. Найӧ матынӧсь ӧта-мӧдыслы. Норвегияын олӧ менам рӧдвуж. Ичӧтдырйи ми тшӧкыда сэтчӧ ветлім да, сэки нин мыйсюрӧ тӧді. Финн кыв меным воссис челядь гижӧдъяс пыр, но, дерт, колӧ на водзӧ велӧдыштны. Швед ногӧн сёрнитны велӧдчи дырджык, сійӧ сьӧкыдджык да. Украина да белорус кывъяс матынӧсь роч дорӧ. Найӧ кокньыда сетчисны. Сериалъяс видзӧдігӧн и куті гӧгӧрвоны ставсӧ, мый висьталісны-петкӧдлісны. Латыш да литовеч кывъяс кокньыда жӧ велӧді. Но найӧс омӧля на туялӧма да, гашкӧ, коркӧ таӧ босьтча. Поляк кыв тӧда, сы вӧсна мый сійӧ матын украинеч да белорус кывъяслы, кӧть грамматикаыс и торъялӧ. Пыдісянь велӧда болгара да серб кывъяс.
Бӧръя кадӧ кутісны кажитчыны и финн-угор кывъяс. Эрзя-мокша, коми, саам… Быттьӧ орччӧн олам, а кывъясным сэтшӧма торъялӧны.
Тӧдчӧда, кола саамыс зэв этша. И меным мойвиис, мый бура тӧда тайӧ кывнас сёрнитысьӧс. Кильдинско-саам кывйӧн талун сёрнитӧ сӧмын ӧти кага…
А форум-конференцияяс дырйи ме пыр шензя комиясӧн. Найӧ сэтшӧм унаӧнӧсь, да ставныс сёрнитӧны ас кывйӧн. Нимкодь!
Кыв тӧдӧмыс сетӧ позянлун гӧгӧрвоны войтырсӧ и литература пыр. Важӧн Россияӧ суйӧр сайысь волывлісны уна туялысь, найӧ йӧзӧдлісны уджъяснысӧ ас кывнас, унатор ӧнӧдз куйлӧ библиотекаясын вӧрзьӧдлытӧмӧн. Тадзи ме ырыштчи да вуджӧді финн этнограф Аксель Гейкельлысь мордва костюм йылысь небӧг, кодӧс гижӧма немеч да финн кывъясӧн.
Меным кажитчӧ тӧдмавны войтыръяслӧн национальнӧй паськӧм йылысь. Воа кутшӧмкӧ выль сикт-карӧ да медводз муна музейӧ. Туясьӧмсӧ заводита серпасъяссянь либӧ паськӧмсӧ видзӧдӧмсянь, донъяла, мый новлӧмаӧсь татчӧс аньяс. Та бӧрын меным окота тӧдмасьны архитектураӧн. Кыдзи кыпӧдлӧмаӧсь керкаяснысӧ да овмӧсын колана мукӧд стрӧйбасӧ. Сы бӧрын нин «уськӧдча» йӧзкостса прӧмысел вылӧ. Окота ставсӧ туявны важ снимок-небӧг серти, сёрнитны йӧзкӧд, чукӧртны-дасьтыны бур, стӧч да колана материал. Гашкӧ, коркӧ артмас йӧзӧдны ӧтуввезйын, мед ставӧн вермасны вӧдитчыны.
Дерт, дзик быд войтыр йывсьыс гижны-корсьысьны ог вермы, кадӧй ни киӧй оз судзсьы. Но унатор нин лои вӧчӧма. «ВКонтактеын» нуӧда «Дневник этнолога» блог. Сэні йӧзӧда костюм коллекция. Окота унджык вын сетны блог нуӧдӧмлы, но сійӧс некытысь на вичмӧднысӧ. Та понда чукӧрта архив, корсяла снимокъяс.
Интернетын эмӧсь кутшӧмсюрӧ сайтъяс, онлайн-лекцияяс, сэтысь позьӧ тӧдмавны Россияса йӧзкост костюмъяс йылысь, но найӧ абу тырвыйӧ стӧчӧсь, чужӧны юалӧмъяс, кодъяс вылӧ вочакывъясыс абуӧсь.
Туясьӧм кындзи ме пырӧдча уна сикас конференция-аддзысьлӧмӧ. Бӧръя сэтшӧмӧс, кӧні позьӧ унджык тӧдмавны войтыръяс йылысь да аддзыны ме моз мӧвпалысьясӧс, выль ёртъясӧс.
Кольӧмвося межэтническӧй журналист школалӧн федеральнӧй тшупӧдын ми дасьтім комияскӧд видео, кӧні ӧткодялім эрзя, коми да удмурт кывъяс. Ӧнӧдз на нимкодь таысь, тшӧкыда видзӧда.
ИЗЬВАСА САРАПАН
Коми культура Александралы тшӧтш зэв матын. Торйӧн нин сылы сьӧлӧм сертиыс изьваса сарапан. Ныв чукӧртӧ сы кузя колана материал. Но, кыдз шуӧ, туясьӧмыс, кодӧс позьӧ аддзыны ӧтуввезйысь, комияс йылысь абу уна. Та понда быдсяма форум вылын заводитӧма тӧдмасьны миян йӧзкӧд.
Саша босьтчӧма рочӧн лыддьыны коми литература. Но оз шогсьы: коркӧ пӧ и оригиналсӧ киӧ босьта да кывкуд отсӧгӧн лыддя. Медводдза небӧгнас вӧлӧма Василий Юхнинлӧн «Алӧй лента». Ӧні лыддьӧ Нина Куратовалысь «Куим вожа тополь», ньӧбӧма нин водзӧ вылӧ Иван Тороповлысь небӧгъяссӧ.
– Шензя, кыдзи комияс кужӧны кыпӧдны ассьыныс кывсӧ да культурасӧ, – водзӧ висьтасис Александра. – Ӧнія кадлы лӧсялана уджтасъяс восьтӧны-петкӧдлӧны Коми Республика, сэтчӧс олысьяссӧ.
Радейта коми кывъя футболкаяс, окотапырысь найӧс новла. Сідзжӧ кажитчӧ кывзыны Александра Ногиеваӧс. «Ёртлы» сьыланкывйыс менам плейлистын луннас некымынысь юргӧ. И сэтшӧм бур, мый водзмӧстчӧны томъяс, мекӧд тшӧтшъяяс, кодъясӧс бура гӧгӧрвоа.
Менам эмӧсь уна национальносьта ёртъяс. И быдӧн пуктіс ыджыд пай
туясьӧмъясӧ. Гашкӧ, тешкодь, но медуна ёртыс – Кола кӧджысь изьватас. 2020 вося перепись серти, Мурманск обласьтын олӧ 1174 коми морт. XIX нэм помын изьваса кӧръясыс кутӧмаӧсь кувласьны, та понда найӧ овмӧдчӧмаӧсь Кола кӧджӧ, саамъяскӧд орччӧн. Саамъяс кӧть и олӧмаӧсь бокынджык, восьса сьӧлӧма изьвасалӧн оласногысь босьтӧмаӧсь уна бурсӧ.
«Йӧлӧга» журнал лыддьысьясӧс окота тӧдмӧдны изьваса коми гижысь Валентина Кузнецовакӧд. Сылӧн петавліс «Мый тӧда – сіес и висьтала» небӧг. Видзӧдлӧй, лыддьӧй. Эм и мукӧд гижӧд.
МЕДЫДЖЫД ОЗЫРЛУН
– Меным, кыдзи этнологлы, окота уналаӧ волыны да пыдісяньджык тӧдмасьны сикт-грездса олысьяскӧд, – водзӧ висьтасис Александра. – Миян институтсянь оз ветлыны чукӧртны фольклор материал. Та понда велӧдчӧмӧс помалӧм бӧрын окота путешествуйтны, торъя нин финн-угор республикаясті.
Бакалавриат бӧрын пыра магистратураӧ, медым водзӧ сины ассьым удж-велӧдчӧмӧс паськӧм да кыв туялӧмлы, казявны вӧр-ва мичсӧ, войтырлысь аслыспӧлӧслунсӧ.
Быдӧнлы сиа радейтны, видзны да лелькуйтны чужан культурасӧ. Кутшӧм бур, мый коми ӧнія кадӧдз уна лыда да сёрнитӧны мам кывйӧн. Ӧд тайӧ медся ыджыд озырлуныс и эм. Кыдзи стӧча висьтавліс тіян классик Владимир Тимин: «Мортыд ас кывйӧн кык пӧв ён». Бурджыкасӧ и шуны он вермы!
Надежда Пунегова.
Снимокъясыс Александра Ермолаевалӧн гортса архивысь.