Ылӧ-ылӧ шыбитны чер, стӧча инмыны нярталаӧн харейӧ, медся унаысь чеччыштны норт вомӧн… Татшӧм ордйысьӧмсӧ ми огӧ аддзӧй Олимпиада дырйи, тайӧ спорт сикассӧ зэв гежӧда петкӧдлӧны телевизор пыр, но войвыв йӧз сійӧс нимӧдӧны да радейтӧны.
Константин Чупров тӧдмӧдӧ коми войтырӧс войвыв многоборьеӧн. А ми тӧдмасям сыкӧд!
Изьва районса Кипиево сиктысь том морт уджалӧ челядьлы содтӧд тӧдӧмлун сетан «Вдохновение» шӧринын да тренируйтӧ спортсменъясӧс «Институт народного единства» котырын.
– Константин, висьталӧй, мыйсяма спорт войвыв многоборьеыс? Мый сэтчӧ пырӧ?
– Тайӧ спортыс чужис важӧн нин. 1950-ӧд воясӧ сійӧ вӧлӧма кӧр видзысьяслӧн ворсӧм-теш, сысянь ставыс и заводитчӧма. Нималана спортсменка Раиса Сметаниналӧн вокъясыс – Геннадий да Илья – республикаын медводдзаӧн тӧдмӧдӧмаӧсь войвыв многоборьенас: кык вок велӧдчӧмаӧсь Нарьян-Марын да сэні пырӧдчӧмаӧсь национальнӧй спортас. Сэсся локтӧмаӧсь чужанінас – Изьва районса Мокчой сиктӧ – да тӧдмӧдӧмаӧсь ас войтырӧс сыӧн.
А менӧ войвыв многоборьеӧ вайӧдіс Кипиевоса тренер Александр Чупров, кодӧс ӧнӧдз на аттьӧала бур тренировкаясысь. Менам ыджыдджык вокъяс водзмӧстчисны тайӧ спортас, да окота вӧлі на кодьӧн жӧ лоны. Со нёльӧд классын и пырӧдчи ачым. Александр Иванович туйдіс уна кӧлена, быдтіс вына спортсменъясӧс, паськӧдіс районын тайӧ спортсӧ.
Ӧнія кадӧ войвыв многоборьеын водзмӧстчӧ миян странаса 18 регион, на лыдын и Коми Республика. Медводдза ордйысьӧмсӧ тані нуӧдісны сӧмын 1992 воын, но ӧні быд во мартын котыртлӧны республикаса чемпионат.
Войвыв многоборье – абу ворсӧм-теш, тайӧ спорт сикас. Спортсменъяс ордйысьӧны 5 нырвизьын: чеччалӧны куима (тройной прыжок) да норт вомӧн, беддьӧн котӧртӧны гуранӧсь инті, шыблалӧны чер да няртала.
– А кутшӧм спорт сикас войвыв многоборьеын медся сьӧкыд?
– Быд спортсменлӧн вочакывйыс ас. Миянлы медся сьӧкыда сетчӧ нярталасӧ харейӧ шыблалӧмыс. Колӧны ыджыд опыта тренеръяс, кодъяс кужасны петкӧдлыны техникасӧ. Но ми огӧ падмӧй – асьным ёна уджалам тайӧ нырвизяс. И талун артмыштӧ нин, кӧть и оз на зэв бура. А медся кокни – чер шыблалӧмыс, куима да норт вомӧн чеччалӧмыс. Но ми и сэні пыр зілям сӧвмыны, огӧ сулалӧй ӧти местаын.
Войвыв многоборье мортсӧ сӧвмӧдӧ быд боксянь: лоан и вына, и винёв, и зіль, и тэрыб.
– Нывъяс пырӧдчӧны жӧ тайӧ спортас?
– 2011 воын ветлі Россияса чемпионат вылӧ – сэки нывъясыд эз на вӧвны. Страна тшупӧдын найӧ ордйысьӧны 2012-2013 вояссянь. Водзын нывъяслы коліс сӧмын куима да норт вомӧн чеччавны да кросс котӧртны, но тавосянь Россия тшупӧдын найӧ ордйысьӧны витнан сикасас. И петкӧдлӧны бур результат. Шуам, миян Анастасия Парамонова – спортса мастерӧ кандидат. Регыд, чайта, и мастерӧн лоас.
– Константин, тӧда, ті гожӧмнас ветлінныд ордйысьны Анадырьӧ. Висьталӧй тайӧ чемпионат йывсьыс.
– Чукоткаӧ ми ветлім мӧдӧдысь нин. Августын сэні нуӧдісны «Берингийские игры» – Арктикаса вужвойтырлысь
фестиваль, кытчӧ миянӧс ёна корисны. Кольӧм во босьтім витӧд места, таво пырӧдчим выль командаӧн да шедӧдім мӧдӧд места. Анастасия Парамонова вермис личнӧй зачётын. А медводдзаӧн, кыдзи и кольӧм во, лоис Якутияысь сборнӧй. Налӧн командаыс зэв ён.
Тані таво ордйысисны Мурманск да Архангельск обласьтъясысь, Коми, Карелия да Саха (Якутия) республикаясысь, Красноярск крайысь, Чукотка, Ненеч да Ямал-Ненеч кытшъясысь спортсменъяс.
Тайӧ вермасьӧмыс торъялӧ: войвыв многоборьеысь вӧлі сӧмын куима чеччалӧмыс, а мукӧд квайт сикасыс – чукоткасалӧн национальнӧй спортысь. Медводдзаысь тайӧ спорт сикасъяснас ми тӧдмасим кольӧм во, тавося ордйысьӧмӧдз ёна тренируйтчим.
Чукоткаса национальнӧй спортын сідзжӧ водзмӧстчӧны Аляскаысь, Канадаысь, Финляндияысь, Норвегияысь вермасьысьяс. Но войтыркостса ордйысьӧмыс ӧні абу – сӧмын Россия тшупӧдын вермасям.
Кокӧн аляскаса кучкӧм, ӧти кокӧн вылісянь кучкӧм, кык кокӧн вылісянь кучкӧм, ӧти киӧн судзӧдчӧм, бедь кыскалӧм (мас-рестлинг), юрӧн лента кыскалӧм – Чукоткаса многоборьеысь аслыспӧлӧс сикасъяс. И, шуам, ӧти киӧн судзӧдчӧм упражненньӧыс зэв сьӧкыд: колӧ сувтны ӧти ки вылӧ, а коктӧ да юртӧ кыпӧдны, сэсся мӧд киӧн инмӧдчыны ӧшӧдӧм мачас да китӧ бӧр пуктыны мышкад. И кӧть миян регионын татшӧм ордйысьӧмыс абу, Анастасия Парамонова тайӧ нырвизяс шедӧдіс медводдза места!
Чайта, быть колӧ видлыны асьтӧ мӧд войтырлӧн национальнӧй спортын. Тшӧтш и ас спортӧн верман мукӧдӧс тӧдмӧдны.
Ыджыд чемпионатъяс вылӧ ветлам тшӧкыда: тайӧ фестивальӧдзыс тулыснас ордйысим Салехардын Арктикаса ворсӧмъясын, командаӧн босьтім мӧдӧд места.
– Мыйта колӧ тренируйтчыны, медым тайӧ спортас босьтны медводдза медаль?
– Медым шедӧдны разряд да лоны чемпионӧн, колӧ уджӧдны асьтӧ быд лун. Но медся тӧдчанаыс – ыджыд кӧсйӧм! Войвыв многоборьеын челядькӧд тренируйтчам 1,5-2 час, гырыськӧд – 2-3 час. Тайӧ каднас ми вӧчам упражненньӧяс, шойччам, донъялам-туялам асьнымӧс…
– Быд спортсмен ас водзас пуктӧ мог – окотитӧ «быдмыны» торъя тшупӧдӧдз. А тіян могыс кутшӧм?
– Кӧсъя босьтны медаль Россияса чемпионатын. Но тайӧ кӧсйӧмӧс эг на пӧрт олӧмӧ.
А ӧнія могыс менам – кыпӧдны-сӧвмӧдны национальнӧй спортсӧ оз сӧмын Изьва районын, а республика пасьтала. Медым унджыкӧн тӧдмалісны войвыв многоборье йылысь да пырӧдчисны сэтчӧ. Та могысь ми кольӧм восянь нин нуӧдам тренировкаяс Сыктывкарын. И кор йӧзыс сӧмын на тӧдмасисны миян спортӧн, уналы сійӧ воис сьӧлӧм вылас. Йӧзыслы торйӧн нин кажитчӧ чер шыблавны.
Войвыв многоборьеӧн паськыдджыка позьӧ тӧдмасьны «Ижемские состязания» гаж вылын. Многоборье кындзи сэні ордйысьӧны лызьӧн, лэптӧны штанга, петкӧдлӧны вӧралан сям (лямпаӧн ветлӧны чӧс туйті, сиасьӧны, поткӧдчӧны, ӧзтӧны бипур). «Луд» дырйи тшӧтш позьӧ видлыны асьтӧ многоборьеын.
– Константин, а колӧ—ӧ тайӧ спортас мыйкӧ вежыштны-выльмӧдны?
– Войвыв многоборьелӧн аслас озыр история. Чайта, тайӧ спортсьыс нинӧм оз ков вежны. А тренировкаяссӧ ми асьным пыр бурмӧдам-сӧвмӧдам: содталам выль упражненньӧяс, вежам методикасӧ.
– Кыдзи ті шойччанныд спортысь?
– Ме спортысь ог мудз (нюммуніс), сы отсӧгӧн и шойчча. Тренируйтча ёнджыкасӧ аслым, медым бур форма кутны. Велосипед, котралӧм, лыжи, бассейн, спортзал – ставыс менӧ шойччӧдӧ. Зэв радейта татшӧм ногӧн прӧст кадӧс коллявны! Спорт – депрессияысь медбур лекарство.
– Ті зілянныд «Институт народного единства» котырын. Сэні тшӧтш сӧвмӧданныд войвыв многоборье?
– Тайӧ котырнас веськӧдлӧ зэв водзмӧстчысь ныв Василина Чупрова. Институт могъясысь ӧти – паськӧдны-кыпӧдны национальнӧй спорт.
Василина дасьтіс «Сила севера в каждом из нас» проект, коді отсалӧ сӧвмӧдны Сыктывкарын войвыв многоборье. Та боксянь ми уджалам кольӧмвося сентябрсянь нин. Нуӧдім карса школа-колледж-университетын мастер-классъяс. Ноябрсянь майӧдз вежоннас кыкысь вӧліны тренировкаяс. Ёнджыка пырӧдчӧны зонъяс, нывъяс – зэв гежӧда.
Томуловӧс, гашкӧ, ышӧдӧ, мый войвыв многоборьеысь позьӧ сдайтны ГТО, а зарни значокыс сетӧ содтӧд баллъяс колледж-вузӧ пыригӧн.
– А мый спортыс сетіс тіянлы?
– Спортыс велӧдіс эскыны ас вынӧ, кутчысьны дисциплинаӧ, тшӧтш и духовнӧя озырмӧдіс, тӧдмӧдіс бур ёртъяскӧд. Чайта, тренируйтчысь морт кужӧ планируйтны лунсӧ.
Йӧзыслы пыр висьтала: упражненньӧястӧ позьӧ и гортын, и ывлаын, и залын вӧчны. Мед сӧмын кӧсйӧмыс вӧлі!
Виктория Королева.
Снимокъясыс Константин Чупровлӧн.