Кӧрткерӧс районса Баяркерӧс грездын Токарчук семьялы муторйыс кольӧма рӧдвужсяньыс.
Сергей Иванович орчча Сӧбин посёлокысь. Сэні и быдмӧма-велӧдчӧма. Дыркодь зільӧма Сыктывкарын стрӧитчан котырын. Кык во сайын эновтчӧма да дзикӧдз овмӧдчӧма Баяркерӧсын.
Помкаыс сыын, мый ӧкмыс во сайын Татьяна гӧтырыскӧд босьтчӧмаӧсь вӧдитны мазі. Лӧсьӧдӧмаӧсь ӧти чом. А сэсся пӧ велалім да надзӧник содтім ветымынӧдз. Быд улейын ылӧсас 50 сюрс малязі.
Токарчук гозъялӧн нёль челядь. Ӧти велӧдчӧ техникумын, мӧд – школаын, а кыкыс детсадйӧ на котралӧны. Дерт, вын сертиыс ставныс отсасьӧны бать-мамыслы.
Таво пӧ босьтім нин 300 килограмм ма, а мӧйму бордъя ичӧт зільысьясыд козьналӧмаӧсь уджач гозъялы тонна гӧгӧр чӧскыд юмов вӧлӧга!
Коми Республикаын мазі видзысьяс неважӧн чукӧртчылісны Кӧрткерӧс районса юрсиктын да Баяркерӧсын форум вылӧ. Сёрнитісны, кыдзи бурджыка дӧзьӧритны малязісӧ, кутшӧм пӧрӧда рӧдмӧдны, а сідзжӧ кодӧс мый майшӧдлӧ.
Комиын пыр унджыкӧн босьтчӧны вӧдитны мазі. И оз сӧмын лунвыв районъясын, но и Изьваын. Мӧйму регионын чукӧртӧмаӧсь 17 тонна ма, воддза во серти кык пӧв унджык.
Кӧрткерӧс, Кулӧмдін, Сыктывдін, Княжпогост, Луздор районъясысь да Сыктывкарысь ас вылӧ комын зільысь неважӧн чукӧртчылісны Кӧрткерӧсса коми культура шӧринын медводдза семинар-форум вылӧ. Сёрнитісны, кыдзи бурджыка дӧзьӧритны малязісӧ, кутшӧм пӧрӧда рӧдмӧдны, а сідзжӧ кодӧс мый майшӧдлӧ.
Семинар вылӧ чукӧртчысьясӧс чолӧмаліс Кӧрткерӧс районса администрацияӧн веськӧдлысь Константин Сажин:
–Районын мазі рӧдмӧдӧны вит ас овмӧсын. Неважӧн Додз сиктын нӧшта ӧти морт босьтчис вӧчны ма. Та могысь эм став позянлуныс. Сыктывкар орччӧн да, позьӧ инавны дась вӧлӧгасӧ. Бӧръя воясӧ дзоньталім чорыд веркӧса туйяссӧ Мордін сиктӧдз да Дань грездӧдз, кӧні и котыртісны овмӧсъяссӧ малязі вӧдитысьяс. Позьӧ шуны, сэн гӧгӧр вӧрзьӧдлытӧм вӧр-ва, да и му-виддзыс тырмымӧн. Районса бюджетысь, ковмас кӧ, вичмӧдыштам сьӧм ньӧбны колана оборудование.
Ӧтуввез пыр семинар вылӧ воӧмаясӧс велӧдіс мазі видзан лабораторияӧн веськӧдлысь, Н.В.Рудницкий нима Асыв-Войвыв федеральнӧй аграрнӧй наука шӧринысь главнӧй научнӧй сотрудник, среднерусскӧй пӧрӧдаа малязі рӧдмӧдан шӧринӧн веськӧдлысь, видз-му овмӧс наукаса доктор Анна Брандорф:
–Мазі вӧдитысьяслы тавоыс эз вӧв вывті бур. Водз тулыс, сэсся май-июньын дыр зэріс да кӧдзыдаліс, а бӧрас – косьтіс. Энь малязі пуктіс этшаджык кольк. Июнь-июльын белока да углевода кӧрымыс вӧлі этша. Омӧль иммунитет вӧсна мазі висьмис нозематозӧн. Та вӧсна и маыс артмис этшаджык.
Малязі вӧдитысьяслы торйӧн сюся колӧ видзӧдны асланыс быдтасъяс бӧрся август-сентябрын, сы вӧсна мый буретш сэки рӧдмӧ варроа уна гаг. Сэки жӧ и мазі семьяыс медся вына.
Ма босьтысьяс семья вынсӧ арталӧны улейса рамкаын малязі сьӧктаӧн. Сідз, 435 кузьта да 300 миллиметр судта рамкаын олӧ 250 грамм малязі. Тулысын да арын ён семьяӧн лыддьӧны 9-10 рамка, а тайӧ 2,2-2,3 килограмм мазі, омӧль семьяын – 6 да этшаджык рамка, 1,5 килограммысь этшаджык.
Вынсӧ арталӧны и мазі лыдӧн. 10 сюрс малязі ӧти килограмм сьӧкта. Ён семьяӧн лыддьӧны 5-6 килограмма да сьӧкыдджыкӧс.
Медым гаг вӧснаыс эз чин малязіыс, августын, ма босьтӧм бӧрын чомсӧ колӧ весавны да резны сорасӧн. Висьысьяссӧ бурдӧдӧны март-апрельын. Но та пыдди август-сентябрын бурджык вӧчны профилактика. Медводз колӧ улейсӧ, рамкаяссӧ зэв бура весавны, шыблавны няйт сотысӧ. Пасекаын оз позь дзоньвидза мазісӧ видзны висьыськӧд ӧтлаын. Дзизгысьяслы ма пыдди колӧ кольны сакара сироп. Профилактика дырйи вӧдитчӧны и препаратъясӧн. Шуам, кодзувкот кислотаа ичӧтик доз пуктыны рамка костас. Жар поводдя дырйи кислотаыс ачыс разалӧ чом пасьталаыс. Мазілы сійӧ нинӧм лёксӧ оз вӧч, а гагсӧ вӧтлас.
Тулыснас, улейсьыс петтӧдз на, малязілы сетӧны канди – шоныд ва сора маысь да сакара пудраысь сук гудрас.
Гаг-висьӧмсӧ бура вӧтлӧны и пӧжӧм уразнӧй турун, катшасин, чеснӧк, календула, пожӧм лыс да тусяпу.
Дерт, форум вылӧ чукӧртчысьяс медся ёна виччысисны биология наукаса доктор, профессор, Киров обласьтысь мазі вӧдитан «Вятка» общественнӧй котырса правлениеын водзмӧстчысь Виктор Чащухинӧс:
–Малязі – тайӧ абу гортса пемӧс. Сійӧ олӧ ас ногыс, ас олӧмӧн. Тайӧ Енмӧн вӧчӧм зэв сӧстӧмтор. Сійӧ оз няйтӧсьт вӧр-ва, сы бӧрын абу некутшӧм шыблас. Миян мог – отсавны сылы да тшӧтш и аслыным босьтыштны матор.
Кор ме босьтчи велӧдны мазі олӧм-рӧдмӧмсӧ, сылысь пӧрӧдаяссӧ, усьлі шогӧ.
Водзті тані оліс войвыв руд малязі. Сійӧ лунвывсаысь ёна ыджыдджык. Ӧткодялӧй войвыв да Кавказса кӧинӧс: бӧръяыс, дерт, ёна ичӧтджык. Мыйла тадзи артмӧма? Медым вир-яйыс бурджыка водзсасис кӧдзыдлы паныд да кутіс пытшкас шоныдсӧ, сылы колӧ лоны
ыджыдджыкӧн.
Талун Россияса войвыв регионъясын медсясӧ видзӧны Словенияса карника, Украинаысь карпатка, Англияса аббатствоысь бакфаст да среднерусскӧй пӧрӧдаа мазі. Бӧръяыс пӧ артмылӧма ылӧсас кӧкъямыс сюрс во сайын Европаын, а сэсся паськалӧма Сибырӧдз.
Но зырӧны лунвывсаяс. И мыжаыс таын морт. Войвылӧ малязісӧ вайӧны Татарстанысь, Узбекистанысь, Кавказысь да мукӧд лунвыв регионысь. Сійӧ кольквижоват рӧма. И войвыв руд мазі надзӧник сорласьӧ сыкӧд да вижӧдӧ. Но лунвыв пӧрӧдаыд, гӧгӧрвоана, оз вермы овны кӧдзыдінын. И вомӧд-коймӧд мысти ставныс кувсьӧны. Пасекаса зільысьяс зырйӧн куралӧны малязі шойсӧ.
Некымын во сайын Перым крайын аддзим пасека, кӧні вӧлі на войвыв пӧрӧдаыс. Сэні коркӧ перйылӧмаӧсь зарни да, уджалысьясыслы лӧсьӧдлӧмаӧсь пасекасӧ, медым чӧсмӧдлыны найӧс маӧн.
Та бӧрын некымын во мысти бара волім сэтчӧ да шогӧ усим. Кӧть пасекаыс и морт оланінсянь ылын, сьӧд вӧр шӧрын, но и сэні мазіыс вижӧдӧма. Найӧ ӧд лэбалӧны 50 километр ылнаӧдз да сэні вермасны паныдасьны-сорласьны мукӧд пӧрӧдаакӧд.
Малязі видзигӧн зэв тӧдчана вӧдитчыны бур вощинаӧн. Мазі вермӧ сійӧс и ачыс вӧчны. Сійӧ лэдзӧ сись (воск) да сыысь тэчӧ-лӧсьӧдӧ соты. Суткинас пӧ вермас тэчны некымын сюрсӧс.
Но медым отсыштны малязілы стрӧитчыны да ӧдйӧджык тыртны сотысӧ маӧн, морт мӧдіс вӧчны вощина. Та дырйи сывдӧны мазі воск да сыысь вӧчӧны соты пыдӧссӧ. Сы вылӧ нин мазіыс ачыс кыпӧдӧ квайт пельӧса соты.
Медыджыд жырйыс эньлӧн, айлӧн – ичӧтджык, а уджалысьяслӧн нӧшта на ичӧт. Тайӧ сотысӧ тыртӧны маӧн да тэчӧны сэтчӧ кольк.
Тӧдчана жыр ыдждаыс. Водзті вӧдитчылісны сотыӧн, кӧні ӧти стенсяньыс мӧдӧдз вӧлі 5,6 миллиметр. Ме вочасӧн ыдждӧді 5,8-ӧдз. Но тайӧс колӧ вӧчны тэрмасьтӧг, во куим-нёльӧн.
Суйӧр сайын вӧдитчӧны ичӧтджык сотыӧн. Сідз, Рытыввыв Европаын пасьтаыс 5,5, Германияын – 5,45, Румынияын – 5,65, а Францияын – 5,54. Сӧмын Бельгияын – 6 миллиметр.
Кымын паськыдджык жырйыс, сымын ыджыдджык мазі чужӧ. Вощинасӧ 4-5 во мысти колӧ вежны.
Тӧвйӧдӧны малязі улейсӧ и торъя вевт, и лым улын. Тӧв кежлас налы тшӧтш колӧ кольны ма, сёйӧмнас и шонтысьӧны да. Тӧвйигас гартчӧны топыд тупыльӧ. Рамкаяс костас колӧ кольны коласт, медым сынӧдыс эз пӧд.
Унаӧн юасьӧны ма да сыысь вӧчӧм бурдӧдчантор иналан «Тенториум» фирма йылысь. Ме паныдасьлі сэтчӧс специалистъяскӧд. Найӧ оз вӧчны наука боксянь некутшӧм экспериментъяс, а сӧмын вузасьӧны.
Коми Республикаса видз-му овмӧс министерствоысь юкӧнӧн веськӧдлысь Дмитрий Пригарин:
–Мазі вӧдитны босьтчыны окотитысьлы медводз колӧ тӧдмасьны «Россия Федерацияын пчеловодство йылысь» 490-ӧд номера оланпасӧн (вынсьӧдлісны 2020 вося декабрь 30 лунӧ), малязі видзан 645-ӧд номера ветеринар правилӧясӧн (2021 вося сентябрь 23 лун), пасекалы ветеринария да санитария паспорт лӧсьӧдӧм йылысь 838-ӧд номера приказ (2021 вося август 30 лун), «Межгосударственный стандарт. Пчеловодство. Термины и определения» 25629-2014-ӧд номера ГОСТ, Таможня союзса 880-ӧд номера регламент (2021 вося декабрь 9 лун) да пемӧс маркируйтӧм йылысь Россияса правительстволысь 550-ӧд номера индӧд (2023 вося апрель 5 лун).
Тайӧ документъяс сертиыс пасекасӧ позьӧ лӧсьӧдны, сись, юмовтор да химия прӧдукция вӧчан предприятиеӧдз, аэродромӧдз, кӧрт туйӧдз, военнӧй полигонӧдз, ыджыд напряжениеа электролинияӧдз, больничаӧдз, культура, велӧдан да бурдӧдан учреждениеясӧдз кӧ 100 метрысь ылынджык.
Бур генофонда малязі видзӧны мукӧд пасекаысь вит километр ылнаын.
Пасека гӧгӧрыс колӧ лӧсьӧдны кык метр судта кӧрт листа потшӧс.
Матігӧгӧрас кӧ ты-ю абу, пасекаас колӧ пуктавны сӧстӧм да сола (0,05 прӧчента) ва дозъяс.
Улейсӧ сувтӧдӧны поддон либӧ паллет вылӧ, медым на костӧд позис ветлӧдлыны, а вӧдитчанныд кӧ техникаӧн, медым сійӧ тӧрис.
Тӧвйӧдӧны мазісӧ вевт улын. Колӧ видзӧдны, медым джодж улас эз вӧв васӧд, медым малязілы эз дӧзмӧдчыны югыдыс, гора шы да крыса-шыр. Ывлаас кӧ 0 градус, тӧвъянінас колӧ кутны 0-4. Нӧшта на жыръяс мед сынӧдыс ветліс.
Дезинфекция, дезинсекция, дератизация да дезакаризация нуӧдӧны вонас ӧтчыд, кор маыс чомъяс абу нин.
Бокысь вайӧм выль малязі комын лун колӧ видзны торйӧн, карантинын. Оз позь ньӧбны сійӧс тӧдтӧм вузасьысьлысь, торйӧн нин ӧтуввез пыр.
Пасекаса паспорттӧг оз позь вӧдитны малязісӧ, инавны ма да сыысь мукӧд вӧлӧга.
Локтан вося март 1 лунсянь заводитасны маркируйтны мазі котырсӧ. Тайӧс быть колӧ помавны 2025 вося сентябрӧдз. Та бӧрын Россельхознадзор мӧдас ӧлӧдны пасечникъясӧс да штрапуйтны.
Ӧтуввез пыр сёрнитіс и «Костромаса пасекаяс» видз-му кооперативӧн веськӧдлысь, «Россияса малязі вӧдитысьяслӧн союз» общественнӧй котыр правлениеын водзмӧстчысь Валерий Михеев:
–Миян регионын унаӧн вӧдитӧны малязісӧ. Мӧйму чукӧртім 150 тонна ма, но та мындасӧ некод оз тӧд, кытчӧ инавны. Куим во сайын вит овмӧс ӧтувтчим кооперативӧ. Быдӧн тӧдӧ, кыдзи зільны ас вылӧ, но кыдзи уджавны ӧтув, сьӧкыд гӧгӧрвоны. Кыдз шуласны, быдӧн эшкынсӧ кыскӧ ас вылас.
Кори найӧс висьтасьны маркировка йылысь, коді нинӧм бурсӧ миянлы оз сет, но ставӧн чӧв олӧны.
Та вӧсна кооперативӧ котыртчытӧдз на колӧ бӧрйыны нырщик-лидерӧс, коді эськӧ ӧтувтіс ставнысӧ да велӧдіс уджавны ӧтлаын.
Государство отсалӧ ма босьтысьяслы. Мӧйму миянлы субсидияӧн косӧдісны пчелопакет иналӧмысь 80 прӧчент рӧскодсӧ. Ӧні государство вӧзйӧ босьтны грант, но окотитысьыс этша. Сы вӧсна мый грант босьтӧмсьыс колӧ быдторйысь висьтасьны, лӧсьӧдны уна отчёт.
Видз-му овмӧсын кооперациялы да фермеръяслы отсалан компетенция шӧринысь эксперт Татьяна Супрядкина:
–Комиын малязі видзан кооперативыс абу на, но Кӧрткерӧс районын эм бур водзмӧстчысьыс. Гашкӧ, регыд и ӧтувтчасны.
Мукӧд кооперативыс таво босьтісны нин 12 миллион шайт субсидия, тайӧ урчитӧмысь куим нёльӧд пайыс. Тайӧ сьӧмсьыс эмбур ньӧбӧмысь налы косӧдісны джын рӧскодсӧ.
Кооперативын кӧ урчитӧмтор вылас эм нелямын прӧчент сьӧмыс, позьӧ босьтны 70 миллион шайта грант. Но татшӧм окотитысьыс абу на.
Видз-му овмӧсын кооперациялы да фермеръяслы отсалан компетенция шӧринысь эксперт Александра Жикина:
–Кӧрткерӧс районса Баяркерӧс грездын Токарчук семья малязі рӧдмӧдӧмысь да ма босьтӧмысь ӧтдор босьтчис и агротуризмӧ.
Государство отсалӧ татшӧмыслы. Ас делӧ котыртӧм могысь кӧ тіянлӧн эм нёльӧд пай сьӧмыс, позьӧ босьтны дас миллион шайта грант. Тайӧ сьӧм весьтас позьӧ кыпӧдны оланін, мукӧд стрӧйба да гӧгӧрыс пелькӧдны, ньӧбны колана оборудование да транспорт. Но медым автобусас тӧрис 12 туристысь унджык. И трактортӧ оз позь ёна уджӧдны ас вылад. Сійӧ пыр мед вӧлі вылькодь.
Агротуризмӧ босьтчытӧдз колӧ думыштны-лӧсьӧдны сэтшӧмтор, мый некодлӧн сэсся абу.
И нӧшта ӧтитор. Агротуризмӧ оз позь босьтчыны ӧткӧн. Медводдза вонас позьӧ на аслыд котыртны туристъясӧс, вайӧдлыны ас ордад да мыйкӧ петкӧдлыны. Но та бӧрын ковмас корсьны отсасьысьясӧс да юкны накӧд тӧжд-могтӧ. Шуам, туроператор лӧсьӧдӧ маршрут, корсьӧ йӧзӧс да вайӧдӧ тіян ордӧ, нӧшта кутшӧмкӧ организация вердӧ найӧс да сідз водзӧ.
Агротуризмӧ босьтчысьлысь Москваын медводз юалӧны, эм-ӧ сылӧн овмӧс дорын ты-ю, туй да эм-ӧ ӧтуввезйын сы йылысь кутшӧмкӧ юӧр либӧ лист бок.
* * *
Бӧръяпомыс – шмонь.
Операциятӧг донтӧм донысь пӧльтам-ыдждӧдам вом дортӧ, морӧстӧ, небыдінтӧ да мукӧдлаті. Шыӧдчӧй мазі пасекаӧ. Петыр Кузьма.
<> Николай РАЗМЫСЛОВ.
Снимокъясыс авторлӧн.