1980-1990-ӧд вояс. Май тӧлысь пом. Асыв. Град йӧр. Сэні вӧвсӧ артавтӧг гӧрны лӧсьӧдчӧм водзвылас педзӧны ӧкмыс верстьӧ морт да куим посни йылӧм. Стӧчмӧдны кӧ, артмӧ тадзи: гӧрысь – ачыс конюкыс, вӧв новлӧдлысь – ӧти мужичӧй, кык мужичӧй – куйӧд лэдзысьяс, нёль нывбаба – картупель сюялысьяс, йӧн вуж да кольӧмвося картупель чукӧртысьяс – кык посни ныв-зонка, эжа пыркӧдысь да борсӧ лӧсьӧдысь – пӧрысь пӧч. Медся дзоляыс – вуграсьӧм вылӧ абутӧм нидзув чукӧртысь да гырысь йӧз ӧтчукӧрын ӧтвылысь уджавны велӧдчысь. Но и, кыдзи векджык овлывлӧ, потшӧс сайын дорнясьысь да кыв тӧлӧдысь ӧти артавтӧм морт – тӧдса сусед.
Быд сиктын ли, грездын ли, татшӧм артеля удж вылад быдсяма сёрни-басни больгӧны. Но меным чайтсьӧ, сёрни сюрӧсыс ёнджыкасӧ ӧти пӧлӧс артмӧ. Позьӧ шуны, весиг со татшӧм. Кывзысьыштам и ми:
–Кӧнi кольӧм вонад бӧрӧздаыд вӧлi? Муыд тай нӧ дзикӧдз вешйӧма горув. Кымын бӧрӧзда вӧчам?
–Но, мый сэсся, ставныд чукӧртчинныд? С богом! Но-о-о, бӧрӧзда, бӧрӧзда… Эн тэрмась, лӧсьыда мун… Ноко, гӧрышт…
–Мый нима нӧ вӧлыд? Тайӧ кӧбыла али уж? А, мерин вӧлӧма! Но тай.
–Куйӧдсӧ бӧрӧздаас куран дорсьыд виланас абу-ӧ кокньыдджык лэдзнысӧ? «Питӧ велӧд» али мый шуин? Эн сэсся сэтшӧма дӧзмы ме вылӧ, эг ӧд лёкысь юав. Кутшӧмкӧ тешкодь тэ талун.
–Ыджыд-ӧ костӧн нӧ сюялам картупельтӧ? Быд воськов вылӧ, сiдзкӧ, но тай.
–Кӧйдысыд зэв гырысь да, тырмас жӧ картупельыд-а?
–Куйӧдыд асланыд али колхозысь? Ӧнi вайин, эн арнас?
–Ыджыд-ӧ нӧ муныд? Кык тысяча? Сэсся кытчӧ сы мында картупельсӧ воштанныд скӧттӧгыс? Куш картупель вылын оланныд ӧмӧй?
–Тайӧ нӧ тэнад кутшӧм сорт? Котырас уна картупель воӧ?
–Эн сэтшӧм паськыда гӧр, дзик нӧ тай муыс оз сайӧд картупельсӧ.
–Мый нӧ вӧлыд зэв дыша ветлӧдлӧ? Эн ӧмӧй асывнас верд? Али наянлунысла татшӧм?
–Кымын арӧса нӧ вӧлыд? Верзьӧмнас ветлывлан жӧ?
–Кытысь нӧ та мында пӧимсӧ чукӧртӧмыд? А, котельнӧйсаяс вина вылӧ могмӧдiсны. Меным, гашкӧ, мӧд во на дорӧ жӧ шыӧдчывны да.
–Коляс кӧ кӧйдысыд, бокӧвӧйлы некодлы жӧ эн сет. Ме босьта ставсӧ.
–Но-о-о, бӧрӧзда, бӧрӧзда… Ноко, гӧрышт му помсӧ.
–Тi мыйӧн коканасянныд? Ми тай кӧпанечӧн ассьыным сёйӧд мунымӧс гольскам ки пыдӧс гаддявмӧн.
–Майбыр лыа му вылад пуктысьнытӧ, бура кокньыда со вӧлыс ветлӧдлӧ. А менам вот верӧсӧй некыдзи оз лэдзчысь сёйӧд мусьыд. Татшӧм му вылад пӧ медся на чӧскыд да рӧшкыд картупельыд, вомад сылӧ.
–А ёгыс сы мында му вылад! Кутшӧм куйӧдӧн нӧ вынсьӧдан?
–Донысь-ӧ нӧ ӧнi колхозыд куйӧдсӧ вузалӧ?
–Мый нӧ увлань юрӧн сюялан картупельсӧ? Сюяв нырнас вывлань. Эз ӧмӧй велӧдлы мамыд?
–А тi тӧданныд, мый йӧн вужйыс квайт метр пыдна вермӧ пырны? Да, да, збыль. Ог пӧръясь.
–Мыйкӧ ляпкыда жӧ гӧрӧ гӧрйыд. Вай, другӧ, регулируйтышт ассьыд струменттӧ.
–Бӧрӧзда визьтӧ веськӧдыштӧй, гӧрысьяс. Дзик чукля-мукля лои да, мисьтӧм видзӧднысӧ. Срамина.
–Кор нӧ бӧръясьыс сийӧс кӧлуйтӧ выльмӧдлiн? Ставыс пресскӧв вылын ӧшалӧ. Выльыс оз шед? Дугдывтӧг со орласьӧ. Манитӧ сӧмын ставнымӧс.
–Йӧн вужтӧ нӧ кытчӧ шыблалам? Огӧ потшӧс саяс сусед му вылас?
–Колорадоса гагйыд нӧ колян во вӧлi эз? Миян тай, слава богу, эз вӧв. Мед оз и ло некор.
–Арнас нӧ ки помысь босьтанныд али копалкаӧн?
–Мыйкӧ коскӧй кутiс юкавны копрасьӧмысла, дзик эг кут вермыны. Кодкӧ куйӧд лэдзыськӧд ковмас вежсьывлыны уджнад.
–Вай, гӧрысьяс, эн сэтшӧм ёна матькӧй вӧв вылас. Абу ӧд вӧрынӧсь. Став сиктсӧ кутiнныд шызьӧдны. Нидзув чукӧртысьыс регыд тшӧтш янӧдас миянӧс.
–Вай эн сэсся сэтшӧма эжасӧ косяв. Лэптышт гӧртӧ му помас, эбӧсыд абу ӧмӧй?
–Проволочникыд эм жӧ му выланыд? Миян тай дзик нин пӧгибӧ воштiс, став картупельсӧ розьйӧдлӧ.
–Колян вотӧ нӧ кодi картупельтӧ босьтiс? Зэв тай уна колялӧма. Мукӧдлаас весиг котырнас со. И дзик ӧд абу тшыкӧма, зэв мичаа видзӧдсьӧ.
–Вӧвсӧ шойччӧдыштам, перекур.
–Тайӧ мужикъясыс, буракӧ, гусьӧн пӧкмеляйтчӧны, со кывйыс кодсюрӧлӧн кутiс гартласьны. Оз ӧд весь кокньӧдчынысӧ ветлыны пес сарай саяс. Сэнi, буракӧ, дзебасас винаыс.
–Ёртъяс, тi йӧйминныд али мый: быд визьӧ кутiнныд кӧйдыссӧ сюявны!
–А тi кывлiнныд, ёртъяс, картупельсьыс пӧ позьӧ кыксё сикас сёян лӧсьӧдны? А гашкӧ, и унджык на.
–Папирос помсӧ кольлы, ог нин дзоньсӧ песты. Ӧнi вӧлыс лӧсьыда пондiс гӧрнысӧ да, ог нин сувтӧд.
–Кытчӧ кӧйдыссӧ сюялӧма, сэтчӧ куйӧдсӧ унджык лэдзӧй. Мед сылӧн выныс картупель дорас матынджык лоӧ. Он ӧмӧй гӧгӧрвоӧй, мӧмӧтъяс!
–Удобрениетӧ кутшӧмӧскӧ коявлан жӧ? Ми огӧ, экологическӧйӧс сёям.
–Кӧйдысыд нӧ мый нима? Кымын пӧлӧс нӧ? Ми тай ас картупель вӧдитама, сійӧ медся на чӧскыд.
–А мый нӧ сiйӧ нитратыс? Мыйӧн торъялӧ натрийсьыс? Кутшӧмкӧ нӧ пӧльза сыысь эм абу?
–Та кындзи кӧйдысыд эм на? Абу?!! Пурттӧ, сiдзкӧ, вайӧй, вундалыштам кӧть кык пельӧ. Оз ӧд тырмы му помӧдзыс.
–Мыйкӧ джуджыда жӧ гӧрӧ гӧрйыд. Став кольквиж лыасӧ пондiс лэптыны. Вай выльысь регулируйтышт струменттӧ, эн тшыкӧд мусӧ.
–Вай гӧрысьсӧ вежлӧй ли, пӧкмелитӧй ли. То кутшӧм сьӧкыда лолалӧ, регыд кок йывсьыс усяс.
–Мыйкӧ тай нӧ вӧлыд мунiгкостiыс кӧйдыссӧ кватьлалӧ сёйны, медводдзаысь татшӧмсӧ аддза. Гашкӧ, тшыгысла да?
–Ми гӧригад некор ог сюясьлӧй. Сэки век быттьӧ кутшӧмкӧ тӧлктӧм ноксьӧм. Ме серти кӧ, бурджык сёрӧнджык тэрмасьтӧг ас кежаным зыр улӧ сюявны.
–Вай кӧртвомсӧ перйыв вӧлыдлысь, мед миян шойччигкості йирсьыштас.
–Кольӧмвося картупельтӧ вӧлыслы сетам, али асьныд сёянныд?
–Вӧвсӧ шойччӧдыштам, перекур.
–Вай сэсся дугдӧй нин ӧтторъя куритчынытӧ, муртса и коли нин да. Эштӧдны ӧдйӧджык колӧ.
–Лавкаысь кӧ быттьӧ босьтны картупельсӧ, донтӧмджык артмас оз бара-й?
–Морсыд кӧ эм гортад, петкӧд. Горшӧй сотчыны кутiс. Тайӧ алкаш мужикъясыс ставсӧ, злӧдейясыд, юӧмаӧсь.
–Му шырыд оз дӧсадитчы? Миянӧс тай дзик погибӧ воштiс. Некыдзи бырӧдны ог вермӧй ни, сволочӧс.
–Кутшӧм бара-й гожӧмыс таво лоас? Тулысыс тай шензьӧдана зэв шоныд-а.
–Тiян кӧйдысыд зэв мича, югыдiнын, буракӧ, видзанныд. Ми гӧбӧчысь лэптам да, нырыс кузь да еджыд. Но ничево, сiдз жӧ воӧ. Нинӧм лябсьынысӧ. Картупельтӧг некор на эг кольлӧй.
–Потшӧстӧ восьтавны вӧлi колӧ, зэв дзескыд таладорыс да. Вӧлыс доймавны вермас ӧдӧбӧн кайӧмсьыс.
–Вай гӧрйыдлысь кӧлесасӧ кӧть ванас киськалышт, страшнӧя дзуртӧ да. Регыд вомын пиньӧй оз коль.
–Кольӧм во тайӧ вӧвнас жӧ гӧринныд? Мыйкӧ дзик ог помнит. Вот пӧрысьыс босьтӧ, лешакыд.
–Дарӧм шоныд ывлаыс, нидзулыс дзик оз тыдав. Кӧдзыд на, буракӧ, муыс. Абу на водзджык пуктысьнытӧ?
–Пажынӧдзыс нӧ эськӧ эштывлӧ оз пуктысьӧмыс тiян? Шуан, мый ставыс вӧв да гӧрысьяс сайын? Да, да, сiдз и эм.
–Кӧзяйкалы меным сёйигӧн унджык стопка кисьтны ковмас. Со вӧлӧй мунытӧ куйӧднас содтӧд вынсьӧдiс да.
–Мыйкӧ тӧрӧпитiс да, пывсян саяд котӧртла. Сэні абу петшӧрӧсь?
–Вӧлыд кӧ грездад оз ло, мыйӧн и гӧрны кутам? Зыр помсьыд татшӧм ыджыд муястӧ он бергӧд!
–Тайӧ вежоннас гӧран уджыд уна на? Вай, шань мортӧй, менӧ гижышт жӧ локтан шойччан лун кежлӧ. Миян час мында кымын уджыс. Кӧйдысыс дас ведра и эм.
–Менсьым, сiдзкӧ, гӧрам жӧ сiйӧ лунас. Миян дзик орччӧн муясным да. Лыа мутӧ зэв кокньыда гӧрсяс шойччигмозыд. Ми ӧд рӧдня дукаӧсь. Тӧдан он кӧть? Тэнад пӧрысь ыджыд мамыд да менам верӧслӧн пӧрысь пӧчыс воча чойяс на лоӧны.
–Эн на путайтӧй конюксӧ, менсьым медводз колӧ эштӧдны. Уськӧдчинныд зiль морт вылас. Колӧкӧ, сэки шойччӧдыштны кӧсйӧ вӧвсӧ, сiдз ӧд?
–Картупель сюялысьяс, кыланныд? Ме татчӧ бедьяс сатшка да, татчӧ энӧ сюялӧй кӧйдыссӧ. Тайӧ местаас кӧсъя сёрӧнджык анькытш да сёркни кӧдзыштны. Гӧгӧрвоинныд?
–Но вай, дитяӧй, нӧшта муртса гӧрыштам. Этша нин коли да, кыдзкӧ выныштчывлы неуна.
–Му гӧгӧрсӧ нӧ ӧтчыд кытшовтӧмыс бур лоӧ? Кӧсъян кӧ быттьӧкӧ, позяс и кыкысь. Сэки, дерт мичаджык лоас. Но эжатӧ унджык пыркӧдны ковмас.
–Но, гашкӧ, эштiс да. А сё пасибӧ жӧ нин тiянлы ставныдлы зiль уджсьыныд! А вӧлыслы да конюкыслы медся нин ыджыд аттьӧ. Кӧсъя шуны, олӧм кӧ лоӧ, мӧд во бара на ставнытӧ корла отсасьнытӧ. Эн жӧ пановтӧй. Асьныд кӧ корланныд миянӧс, радпырысь водзӧстӧ волам.
–Вӧвнад жӧ эськӧ гӧрӧмыд да. Со кутшӧм муыс небыд лои, дзик небыд гӧна вольпась кодь.
–Бура жӧ нин мичаа муыд видзӧдсьӧ гӧрӧм бӧрад. Ок, и мичаа! Ыджыд жӧ и удж эштiс талун.
–Миян тай пуктӧма, мед сэсся, колӧкӧ, быдмас!
–Ок, бура жӧ нин талун узьсяс, та ыджда удж эштiс да!
–Вай жӧ пыркӧдчӧй да мыськӧй кинытӧ. Сэсся керкаас пырӧй, некод мед сёйтӧг гортас абу мунӧма.
Но, сэсся кызвыннас ставыс…
* * *
Ӧнiя кадӧ миян сиктын унаӧн нин лэдзчысисны картупель вӧдитӧмысь, чӧсмасьӧны Турцияысь да Египетысь вайӧм нильӧг картупельӧн. Бырисны и вӧвъяс. Сы пыдди посни муяссӧ ӧнi гӧрӧны мотоблокӧн да мотолебёдкаӧн кык-куим мортӧн. Мый йылысь сёрнитӧны тайӧ уджсӧ вӧчигӧн, Енмыс тӧдӧ. Гашкӧ, кодкӧ сёрӧнджык и гижас та йылысь. А миянлы ӧнi пӧрысьӧнэмӧ сӧмын чуймавны коли, кыдзи, вӧлӧмкӧ, позьӧ кокньыда да майшасьтӧг овны тайӧ олӧмас… <>
Николай Игнатов.