Кӧрткерӧс районса Ыджыдвиддзын, медводдза коми нывбаба-поэт Александра Мишариналӧн чужанінын, велӧдчысьяс да велӧдысьяс ӧтвылысь збыльмӧдісны «Александра Мишарина кок туйӧд» уджтас.
2021 восянь, гижысьлӧн 75-ӧд чужан лунсянь, тавося мартӧдз нуӧдсис кывкутана удж: школаын – Александра Мишариналысь кывбуръяс мичаа лыддьӧм да поэтессалӧн гижӧдъяс серти серпасасян конкурсъяс, районса тшупӧдын – лыддьысьысьяслӧн конференция да уна мукӧдтор.
Проектлы кывкӧртӧдӧн лои «Александра Мишарина кок туйӧд» небӧг. Сыкӧд йитӧдын став уджнас юрнуӧдіс коми кыв да литература велӧдысь Эльвира Старцева. Эльвира Александровналӧн пасйӧдысь:
«Ыджыдвиддзын, буракӧ, сынӧдыс аслыспӧлӧс. Паськыд видзьяс вылын быдмӧм-сӧвмӧм войтырысь унаӧн нималӧны республика да канму пасьта.
На лыдын и кывбур гижысь Александра Мишарина. Александра Петровнаӧс Ыджыдвиддзын казьтылӧны шоныд кывъясӧн, пыдди пуктӧмӧн. Поэтесса некор эз пуктыв асьсӧ сиктса йӧзысь вылӧджык, кӧть и уна во оліс карын да йӧзӧдіс кывбура уна небӧг. Мӧдарӧ, ыджыдвидзсаяслы сійӧ вӧлі ас мортӧн. Паныдасигӧн ань век чолӧмасис, радпырысь волывліс школаӧ челядькӧд аддзысьлӧмъяс вылӧ, ёртасис аслас арлыдаяскӧд.
Урокъяс дырйи гижысь медъёна радейтіс кывзыны зонпосниӧс, налысь кывбур лыддьӧмсӧ. Ачыс эз уна варовит, но коліс кӧ висьтасьны челядь водзын, сёрнитіс накӧд лабутнӧя, меліа.
Александра Мишариналӧн енбиыс тыдовтчӧ сылӧн гижӧдъясын. Найӧ зэв кыпыдӧсь, югыдӧсь, йиджӧмаӧсь вӧр-ва да коми йӧз дінӧ муслунӧн, шонтӧны лыддьысьысьлысь лов. И век окота лыддьыны найӧс.
Коми кыв да литература урокъяс вылын челядь радпырысь тӧдмасьӧны Александра Мишариналӧн кывбуръясӧн, гашкӧ, тшӧтш сы понда, мый наын кылӧ чужаніныслӧн руыс.
2021 вося декабрь 19 лунӧ тырис Александра Мишариналӧн чужан лунсяньыс 75 во. Ми челядькӧд шуим тайӧ лунсӧ пасйыны зэв кыпыда, кыдз и век овліс гижысьлӧн олан кадас. Да мед эз сӧмын ӧти лун ло казьтылӧма поэтессаӧс, а дыр. Та могысь ми велӧдчысьяскӧд дасьтім «Александра Мишарина кок туйӧд» уджтас. Томулов зэв азыма босьтчисны уджӧ, медводз дасьтыны уджтас бала, а бӧрас – кывкутӧмӧн уджавны проект вылас.
Медыджыд воськовнас лоины школа тшупӧдын дасьтӧм конкурсъяс – тайӧ Александра Мишариналысь кывбуръяс мичаа лыддьӧм да поэтессалӧн гижӧдъяс серти серпасасьӧм. Район тшупӧдын дасьтім да нуӧдім лыддьысьысьяслысь конференция. Сійӧс сиӧма вӧлі тшӧтш и гижысьлӧн творчестволы».
Полина Старцевалӧн «Войвыв дзоридз – Александра Петровна Мишарина» туясьӧмысь:
«Александра Петровна Мишарина… Тайӧ нимыс уна во чӧж мичмӧдӧ коми поэзия. Авторсӧ некодкӧд он сорав: кывбуръясас и муслуныс, и радлуныс, и шогыс, и ас муӧн нимкодясьӧмыс, весиг тӧлыс да гожӧмыс – ставыс аслас.
Александра Мишарина чужлiс 1946 вося декабрь 19 лунӧ Висер юбокса Ыджыдвидз сиктын. Кӧкъямыс во нывка котралiс Ыджыдвидзса школаӧ. Велӧдчигас нин сiйӧ мӧвпыштiс мунны велӧдысьлӧн кок туйӧд: «Сэки ме эг на кужлы весиг думыштны, мый и ачым кута гижны кывбуръяс. А лоны велӧдысьӧн чужис нин кӧсйӧм. Ме унаысь мӧвпалi, мый и ачым коркӧ сувта класс водзӧ Агния Васильевна моз, кута велӧдны челядьӧс, чужтыны на сьӧлӧмын вӧр-ва дорӧ муслун. Радейтны став мичасӧ, шаньсӧ, сӧстӧмсӧ».
И нывкалӧн лачаыс збыльмис. Квайт во сылы мойвиис велӧдны Ыджыдвидзса школаын челядьӧс да нэм чӧжыс – республика пасьталаысь ныв-зонмӧс аслас кывбур-висьтъяс пыр.
Медшӧр геройясыс татшӧм гижӧдъясас, дерт жӧ, сиктса челядь…
Уна во карын олӧм бӧрын Александра Петровна бӧръя вояссӧ колляліс чужанінас: «Карад уджалігӧн гӧгӧрвои, мый ог вермы овны аслам Ыджыдвидзтӧг. Кызь во пыр кӧсйи бергӧдчыны гортӧ. Быд тӧлысь сэтчӧ волывлі. 1996 воын петі пенсия вылӧ. Сэк кежлӧ мамӧй да Агния чойӧй эз нин вӧвны ловъяӧсь. И со 2006 вося март 18 лунӧ дзикӧдз бергӧдчи гортӧ…».
Александра Мишарина «Мамкӧд сёрни» гижӧдын нор сьӧлӧмӧн казьтывлӧ мамсӧ:
«Май 27 лунӧ тырӧ мам кулӧмсянь 8 во. 2000 вося тулысын дзоридзаліс льӧм. Шондіа гажа тулыс вӧлі. Ваыс абу на ёна вӧлі ямӧма, но вугыр шатинӧн чери шедіс лышкыда. Ме вуграся жӧ вадорын, и друг вугырыс сатшис чуньӧ. Вир петны кутіс да, быть ковмис кайны гортӧ. Агни чой ӧшинь улын лӧсьӧдӧ вӧлі лук град. Видзӧдлы пӧ мамтӧ. Ме сылысь ловсӧ эг нин су:
Тэнад кӧсйӧмыд збыльмис, мамӧ.
Гортӧ вонысӧ тырмис сямӧй.
Кӧть нин тшӧкыда сьӧлӧм ёнтӧ.
Кытчӧдз ловъя,
ме гортӧс шонта…»
Март 9 лунӧ Ыджыдвидз сиктса школаын ас туясян уджӧн проект сигӧртана гаж дырйи челядь да верстьӧ водзын петкӧдчисны Алла Климова да Млада Меникова.
Видзӧдысьяслы найӧ нуӧдiсны «Медся муса да матысса Александра Петровна Мишарина» экскурсия – петкӧдлiсны школаса музейын поэтессалӧн олӧмкӧд да уджкӧд йитчӧм унатор: ошкана гижӧдъяс, чолӧмалӧмъяс, Россияса гижысь котырӧ пырӧм йылысь эскӧдан билет, тетрадь-блокнотӧ ас киӧн гижӧм кывбуръяс, архивысь снимокъяс, уджалан книжка да мукӧдтор.
Нывъяс сiдзжӧ петкӧдлiсны выльмӧдӧм музей юкӧн. Медшӧрас – «Медся муса да матысса Александра Петровна Мишарина» баннер, кӧні серпасалӧма авторлысь став небӧгсӧ, висьтавсьӧ Александра Мишариналӧн олан туй да гижан удж йылысь, эм архивысь уна фото, а сiдзжӧ поэтесса йылысь Анжелика Елфимовалӧн висьтасьӧм:
«Александра Мишарина. Нимсӧ сӧмын на шуышта вомгорулын, а морӧсын быттьӧ кодкӧ тӧдлытӧг гусьӧник заводитӧ нин: «Сувтны эськӧ пелысьӧн тэнад ӧшинь улӧ…».
Муслун йылысь тадзи висьтавны, кӧть кыдзи ог пычкысьӧй да кабалатӧ чашйӧй, некод сэсся оз куж.
Некод сэсся оз куж тадзи гижны тӧв ли гожӧм йылысь, зэр ли кодзув йылысь. Оз куж туй йылысь, ас сикт йылысь. Оз куж мам йылысь, весиг кань йылысь. Некодӧс на абу сы выйӧдзсӧ кужӧма шамыртны Коми муным. Сыысь кындзи некодлы быттьӧ сэсся абу на лысьтӧма «кок ув му» восьтыны ассьыс став гуся мичсӧ, шог-дойсӧ, нимкодясьӧмсӧ.
1946 воын Енмыс нюмдыштӧма мам-батьыслы, тшӧтш и став коми войтырыслы да козьналӧма налы кывбуралысь медводдза аньӧс.
Дерт, кыдзи и унджык коми, кӧть роч, кӧть татара гижысьлӧн, олан туйвизьыс эз дзик пыр вайӧд литератураӧ, а медводз чукыль-мукыльясӧд новлӧдлiс, быдсяма шог-печальсӧ пельпом вылас плавгылiс. Кыйӧдiс – вермас-ӧ лоны сыӧн, кодӧн Енмыс збыльвылас индӧма, кужас-ӧ быдса войтырлӧн лоны аслыспӧлӧс рӧмпӧштанӧн…
Медводдза кывбуръяссӧ Александра Мишарина йӧзӧдлӧма 1966 вося июньын «Войвыв кодзулын», но нимавны пондiс, кыдзи ачыс шуӧ, сӧмын юркарын ас кодьыс жӧ творческӧй йӧз пӧвстын.
Кывбура ӧкмыс небӧгын, кывбур чукӧра лыдтӧм-тшӧттӧм ӧтувъя сборникъясын, вуджӧдӧмъясын – коми аньлӧн, кывбуралысьлӧн олӧмыс: сьӧлӧмыслӧн став ыпнитлӧмыс, морӧспытшса став курыд шогыс. Став майшасьӧмыс да воштӧм-аддзӧмыс. Став матi-ылысса гӧгӧрвоӧмаыс и гӧгӧрвотӧмаыс, вӧлӧмаыс и лоанаыс. Гижанаыс и гижтӧмыс».
Та кындзи, проект серти Кӧрткерӧс районса школаясын вӧліны выставкаяс, коми кыв урок вылын челядь выль пӧв да выль ног видзӧдлісны Александра Мишариналӧн олӧм да творчество вылӧ.
А медтӧдчанаыс, мый томулов асьныс гижисны кывбуръяс да дженьыдик висьтъяс, сідзкӧ, позьӧ шуны, мӧдӧдчисны Александра Мишарина кок туйӧд. Ог на вермӧй шуны, лоас-ӧ кодкӧ на пиысь гижысьӧн, но мый коми кыв дінӧ муслуныс налӧн вирас – тайӧс шуам стӧча!
Небӧг нимӧдан гаж дырйи челядь лыддисны ассьыныс кывбур-висьтсӧ видзӧдысьяс водзын – тайӧ гижысьяс, журналистъяс, коми литература туялысьяс, велӧдысьяс, Александра Мишариналӧн нывъёртъяс. А гырысь войтыр ас пайысь казьтылiсны бур кывйӧн гижысьӧс, сиисны челядьлы уна лыддьысьны да водзӧ гижны комиӧн. Быдӧн тӧдчӧдiс Александра Петровналысь авъялунсӧ, шаньлунсӧ, мывкыдлунсӧ, лышкыдлунсӧ, енбисӧ.
Елена Афанасьевалы, шуам, Александра Петровна лоӧма комиӧн гижны бласлӧвитысьӧн – кывбуръяссӧ сы видлалӧм бӧрын йӧзӧдӧмаӧсь «Йӧлӧга» газетын. Алёна Ельцова казьтылiс гижысьлӧн карас олiгӧн топыд ёртасьӧмсӧ. Медводдза аддзысьлӧмсяньыс воӧмаӧсь ӧта-мӧдыслы сьӧлӧм вылас да тшӧкыда волысьӧмаӧсь. Унаӧн казьтылiсны Александра Петровналысь ичӧт ёртъяссӧ – каньясӧс. Ӧткӧн олiгӧн пӧ найӧ вӧлiны лов личӧдысьяснас. А сiдзжӧ висьтасисны гижысьлӧн шмонитны кужӧм йылысь. Любовь Ануфриева вайӧдiс татшӧм пример Александра Мишарина казьтылӧмысь:
«Сувтны эськӧ пелысьӧн» кывбур чужис менам Льӧмъю дачаын. 42 градус кӧдзыд вӧсна эз во автобусыс карӧ удж вылӧ лэччыны. И ми сэтчӧ йӧрмим: Иван Торопов, Егор Рочев да ме. Гижысьяслӧн керка ӧшинь улын гӧгӧрыс быдмисны зэв мича пожӧмъяс. Пукси ме да гижа: «Сувтны эськӧ пожӧмӧн…». А сэсся мӧвпала: «Кутшӧм нӧ ме пожӧм, аньлы тайӧ оз лӧсяв». И вежи пожӧмсӧ пелысь вылӧ. Ӧдйӧ и артмис кывбурыд, дзик сьыланкыв кодь лоис, кӧть и эн гиж выльысь, ну сӧмын редакцияӧ». Час, мися, песла петала да выльысь на лыддя. Ичӧтик пусян жырным пача вӧлi. Пач ломтӧм бӧрын матыстчи аслам гижӧд дорӧ да шӧйӧвоши: быдса нёль строчка содтӧма кывбур помас. Гижан сямыс, майбыр, тӧдса. Ёгорлӧн парсасян шыпасъясыс:
Сетны эськӧ ныр-вомад,
Казялiн мед менӧ.
Юрсиӧдыд чабыртны,
Швачкӧбтыны стенӧ…
Някралi эськӧ скӧрйывсьыд юрсиӧдыс «соавторӧс», да аслас жырйӧ игнасис, пажынӧдз эз лысьт петнысӧ».
Алёна Нестерова козьналiс челядьлы Александра Мишариналӧн кывбуръяс серти серпасъяса «Би кинь» журнал.
Проект серти кывкӧртӧдсӧ вӧчис уджсӧ дасьтысьясысь ӧти – дасӧд классын велӧдчысь Вячеслав Ильчуков. Лои гӧгӧрвоана, мый челядь Эльвира Старцева веськӧдлӧм улын вӧчӧмаӧсь ставсӧ, мый кӧсйӧмаӧсь. Эм и водзӧ вылӧ кӧсйӧм – водзӧ туявны Александра Мишариналысь творчествосӧ, ышӧдны пуктыны школа либӧ керка стенас мемориальнӧй пӧв. Вячеслав индiс, челядь пӧ пелькӧдӧмаӧсь и гижысьлысь гусӧ, пуктӧмаӧсь венок.
Карса гӧсьтъяс томуловлы урокъяс нуӧдӧм бӧрын ветлiсны сиктса дзебанінӧ копыртчывны Александра Мишариналы, выльысь и выльысь аттьӧавны гижӧдъясысь, шуны бур кыв.
«…Гижысьыд пӧ ловъя сэтчӧдз, кытчӧдз сійӧс лыддьӧны. Лыддьӧй Александра Мишаринаӧс. Сэки сійӧ нэмсӧ кутас овны…» – аддзам гижысьлы сиӧм баннерысь. Кӧсйысям тадз вӧчны. И Александра Мишарина нэмсӧ кутас овны миян паметьын. <>
Алёна НЕСТЕРОВА.
Снимокъясыс авторлӧн да Алёна ЕЛЬЦОВАЛӦН.