Кӧрткерӧс сиктын выль керкаын олысьяс, кодъяс вуджӧмаӧсь сэтчӧ «Переселение» удж-тас серти, вит во нин кынмӧны. Патераясыс кӧдзыдӧсь, улис да сісь дукаӧсь, стеныс потласьӧ, пельӧсъясыс гыӧртӧны да тшаксялӧны.
Йӧзыс эськӧ элясьӧны районса чинаяслы, но налы, тыдалӧ, веськодь. Кольӧм выльлунӧ кӧрткерӧссаяскӧд аддзысьлісны ставроссияса «Народнӧй фронтын» водзмӧстчысьяс.
Абу дыр нимкодясьӧмаӧсь
Валентина Камоликовалӧн висьталӧм серти, Кӧрткерӧсын Колхознӧй уличаса кык судтаа кирпич керкаӧ сійӧ овмӧдчӧма 2017 воын. Районса чинаяс вуджӧдӧмаӧсь сэтчӧ «Переселение» уджтас весьтӧ Уръёльысь шогмытӧм оланінысь. Но выль керкаас Валентина Михайловна да сылӧн суседъясыс абу дыр нимкодясьӧмаӧсь. Ань пыр и шогӧ усьӧма, нелючки-тырмытӧмторйыс мыччысьӧма да.
–Первойсяньыс казялім, мый канализациясӧ вӧчӧмаӧсь шогмытӧма. Стрӧитчысьяс сійӧс, вӧлӧмкӧ, цементӧн тыртӧмаӧсь. Норасим да, вӧчисны выльӧс. Но бара жӧ, тыдалӧ, сідз-тадз. Кӧдздӧдӧм бӧрын кынмалӧ ли мый ли да, ставӧн кӧ ӧтпырйӧ кутам вӧдитчыны ваӧн, няйт ваыс подъездӧ петӧ. А мӧд судтаын олысьяслӧн – унитазӧдыс бызгыльтӧ. Тӧрыт на ковмис ва ветьӧкӧн «чунясьны». Весиг би проводыс кыткӧ замкнитіс да, кутшӧмсюрӧ патера битӧг коли. А миян тані битӧг оз позь, патераяссӧ конвекторӧн шонтам да, – висьталӧ олысьяс нимсянь Валентина Михайловна.
Йӧзыслӧн висьталӧм серти, тыдалӧ пӧ, керка подувсӧ лёка вӧчӧмаӧсь да, стрӧйбаыс «ветлӧ». Керка стеныс потласьӧ, тшӧтш и патераясын. Норасьлӧмаӧсь та вылӧ администрацияӧ. Керкасӧ дӧзьӧритысьяс пӧ волӧны да сӧмын потассӧ мавтыштӧны. Но дыр-ӧ кежлӧ?
–Потласьӧм стенъясӧд пырӧ кӧдзыдыс, вентиляциясӧ шогмытӧма вӧчӧмаӧсь да, патераясын сынӧдыс улис, а стенас – сьӧд бак. Ӧти пельӧс весиг ог нин шпалерит, быд вежон лоӧ весавны баксӧ «Доместосӧн». Чышкала тайӧ химия сораснас и ӧшинь выв да курич.
Ме ордӧ волывлӧны внукъяс. И налӧн аллергия лои. Первой мыждім каньӧс, мися, гӧн вылас аллергия. А вӧлӧмкӧ, гӧгӧр нин сьӧд бак да. И бакшасьӧ ставныслӧн: кодлӧнкӧ ёнджыка, кодлӧнкӧ сӧмын на паськалӧ. Орчча патераын олысь вольпасьсӧ босьтіс да, матрас улас бакыс нитш моз нин пуритӧма, – водзӧ висьталіс Валентина Камоликова.
Пуктывлӧм конвекторъясыс регыд и сотчӧмаӧсь. Керкасӧ дӧзьӧритысьяс найӧс оз вежлавны. Ковмӧма олысьясыслы ставсӧ аслыныс ньӧбны. Неважӧн и подъездас сотчӧма. Кӧсйысьӧмаӧсь эськӧ вежны. Но виччысьны пӧ налысь услугасӧ – нырыд нюжалас. Асьныс олысьяс сэсся асланыс сьӧм вылӧ ньӧбӧмаӧсь да вежӧмаӧсь.
Ӧшиньяссӧ пӧ, кӧть и пластикысь найӧ, тыдалӧ, шогмытӧма жӧ пукталӧмаӧсь. «Бӧрдӧны», йизьӧны, ӧшинь вывъясас ветьӧк ковмӧ пуктавны, и найӧ тшӧтш кынмӧны, кӧдзыдалігӧн гыӧртӧны да.
–Миян керкаын (Колхознӧй уличаса 1-ӧд номера) 14 патера, и быдлаын татшӧм серпасыс. И орчча керкаын тшӧтш. Ольховӧй да Рябинӧвӧй уличаясын олысьяс матайтчӧмаӧсь жӧ. А ӧд сэтысь сеталісны и уна челядя семьялы, и бать-мамтӧг кольӧмаяслы патераяс. Керка йӧрсӧ эз жӧ лӧсьӧдны. Туйыс шогмытӧм. Туплиӧн он пет – колоши да боті колӧ, – элясисны олысьяс.
Кӧсйис бур, а лоис дур
Христина Васильевна Ветошкина олӧ Ольховӧй уличаса уна патераа керкаын 2018 восянь. Семьянас воӧма Уръёльысь жӧ. Патерасӧ ньӧбӧма татысь, чужан сиктас бырӧма уджыс да.
–Ме уджалі школаын. И кор ӧтлаӧдісны Уръёльын велӧдчанінсӧ Керӧсса школакӧд, быть ковмис выль удж корсьны. Куим жыръя патера вузалісны татысь (кӧзяйкаыслы сійӧ вичмӧма «Переселение» уджтас весьтӧ), сьӧмсӧ корисны вочасӧн вештыны, и ме нимкодяси, мый тадзи артмис. Кокньыдджык ӧд вочасӧн мынтысьнысӧ ӧтпырйӧ сетӧм дорысь. Но кыдзи тыдовтчис, абу колӧма водзвыв радлыны, – висьталӧ Христина Васильевна.
–Воддза кӧзяйкаыс эз и висьтав нелючкияс йывсьыс?
–А сійӧ эз и тӧд, эз тані ов да. Кор видзӧдалі патерасӧ, быттьӧ и выль да бур. А мыйӧн овмӧдчи, казялі: вӧлӧма дур. Пӧдӧм улис дук кутіс кывны. Тӧвнас – быттьӧ холодильник. Ми ӧд тані шонтысям биӧн. И ёна кӧдзыд дырйи биысь тӧлысьнас ковмӧ 15 сюрс шайт вештыны. Кодсюрӧ оз став жыръяс овны, ӧтилаӧ йӧршитчӧны, да сэті сӧмын шонтӧны. А ми унаӧнӧсь: ме, бать-мам, ичӧтджык чой-вок. Менам удждонӧй 23 сюрс шайт, а биысь колӧ дас вит сюрссӧ сетны. И мый вылӧ овны? Бать-мамлысь пенсиясӧ сёям.
Ме шыӧдчылі энергосбыт службаӧ, мед би тарифсӧ чинтыштасны (тані ӧд ставыс би вылын: пусям, шонтысям), но меным вочавидзисны, ті пӧ и сідз сиктса тариф серти мынтысянныд, а он карсаяс моз.
Кытысь уджйӧзыс?
Ольховӧй уличаса уна патераа керкаын олӧ и нёль челядя мам Евгения Тимофеевна Бобрецова. Овмӧдчӧмаӧсь 2019 воын. Патерасӧ сылы вичмӧдӧмаӧсь Кӧрткерӧсса ёрдлӧн шуӧм серти.
–Ме уръёльса жӧ, – висьталіс сійӧ. – Керкаӧй сэні вӧлі овны шогмытӧм да, 2012 воын шыӧдчи торъя комиссияӧ, мед вӧчасны та йылысь акт. Шуисны шогмытӧмӧн. И заводиті корны выль оланін. Котралі ёрдӧ. Сетісны. Но нимкодясьӧм пыдди бара котрала ёрдӧ. Ӧти-кӧ, патераын зэв кӧдзыд. Сӧмын 9 градус шоныд. Кольӧм во воліс райадминистрацияса жилотделысь комиссия, но та бӧрын нинӧм эз вежсьы. Таво, норася жӧ да, некод на эз волы.
А мӧд-кӧ, меным мыйлакӧ уджйӧз пасйӧмаӧсь.
–Мыйысь?
–Биысь. Кор овмӧдчи татчӧ, энергетикъяс меным сетісны справка, мый биысь некутшӧм уджйӧз абу. Тӧлысь мысти меным воис уджйӧз вештыны тшӧт да иск – 28 сюрс шайт колӧ биысь мынтыны. Ме шыӧдчи ёрдӧ. Петкӧдлі сэні энергетикъяссянь справкасӧ да, ёрд киритіс уджйӧзсӧ. Но мӧд тӧлысьнас бырӧм пыдди уджйӧзыс содӧма, лоӧма нин 55, сэсся 58, а ӧні ме уджйӧза 150 сюрс шайт. И некыдз ог гӧгӧрво, мыйысь? Ӧні нин генеральнӧй прокуратураӧ шыӧдчи, мед туяласны. Кӧсйысисны, но ог тӧд, мый лоӧ водзӧ, – шогӧ усьӧма Евгения Тимофеевна.
Рябинӧвӧй уличаса керкаысь Инна Дмитриевна Тарачева тшӧтш элясис потласьӧм стена, кӧдзыд да бакшасьӧм патера вылӧ. Оланінсӧ сетӧмаӧсь верӧсыслы, кыдз бать-мамтӧг быдмысьлы. Гозъялӧн кык арӧса кага. Том мам висьталіс, мый верӧсыс джоджсӧ ачыс нин выльысь вольсалӧма, дзик пӧ сісь вӧлі да. Биысь, патерасӧ конвекторӧн жӧ лоӧ шонтыны да, быд тӧлысь вештӧны 6 сюрс шайт, но жыръясын ыркыд. Элясьлӧмаӧсь райадминистрацияӧ, но сэсянь некод на абу волӧма. Шыӧдчӧмаӧсь и прокуратураӧ.
Тадзи оз позь!
Комиын ставроссияса «Народнӧй фронтӧн» юрнуӧдысь Андрей Мишарин пасйис, мый кӧрткерӧссаяс вит во нин матайтчӧны оланінын мытшӧд-тырмытӧмтор понда. Оз пӧ позь лоны веськодьӧн йӧз шог дорӧ, да «фронтӧвикъяс» тшӧтш кутасны дорйыны пикӧ воӧмаясӧс.
–Ми ас синмӧн аддзылім потласьӧм керка стенсӧ, сьӧд бак, йизьӧм ӧшинь. Патераясын сынӧдыс улис, пӧдӧм дука. Вермас лоны, збыльысь кыткӧ вӧчӧмаӧсь шогмытӧма, жыръясыс кӧ оз тӧлавны, канализацияыс оз колана ног уджав, стеныс бакшасьӧ. А сьӧд бакыс чорыда мӧрччӧ мортлӧн дзоньвидзалун вылӧ. Ми шыӧдчам и районса чинаяс дорӧ, и прокуратураӧ, медым гӧгӧрбок туяласны да став тырмытӧмторсӧ бырӧдасны. Тайӧ ӧд абу ӧти мортлӧн шог, а некымын даслӧн, – кывкӧрталіс Андрей Мишарин. <>
Екатерина МАКАРОВА. Снимокъясыс авторлӧн.