Алтай. Вӧр-ва мичлуннас уна во нин быттьӧ чуксаліс менӧ гӧсти. Крут гӧраяс, джуджыдсьыс-джуджыд крежъяс, изъя тэрыб юяс… Ылі муыс и ышӧдіс, и повзьӧдліс: изъясыс сэтшӧм ыджыдӧсь, а мортыд на серти ичӧт да вын-эбӧстӧм.
Гожся отпуск кежлӧ лӧсьӧдчигӧн дыркодь мӧвпалі кытчӧ мунны. Ёртъяс мӧдӧдчисны шоныд саридз дорӧ гожйӧдчыны, а менӧ сэтчӧ таво мыйлакӧ дзик оз кыскы. А, гашкӧ, мися, и гортын пукыштны колӧ – сьӧм чӧжыштны?
Шойччан кадӧй матыстчис нин, а ме век на майшаси. И со ӧти лунӧ пажын кадӧ муні Киров нима паркӧ: ветлӧдла, ю вылӧ видзӧда, пуксьысь-лэбзьысь самолётъясӧн нимкодяся да отпуск йылысь мӧвпала. Тайӧ здукас мыш сайын кыла сёрни – мужичӧй висьтасьӧ ёртъясыслы Горнӧй Алтайӧ ветлӧм йылысь. Мися, мыйла тадзи? Йӧзыс ӧд быдсямасӧ сёрнитӧны! А ме ӧні да тані кыла тайӧ му йывсьыс, кытчӧ и думайта ветлыны. Тайӧ, мися, кодкӧ вылісянь туйдіс.
Сэсся шыӧдчи туристъясӧс гӧраясӧ нуӧдлан котырӧ, ньӧби билет, а вежон мысти шутёвті Алтайӧ.
Группакӧд паныдасим войнас Горно-Алтайскса аэропортын. Кызвын туристыс – Новосибирскысь да Кемеровоысь. Ыліысь вӧлім сӧмын ме да Улыс Новгородысь ныв.
Таӧдз вылинъясті пыр ветлі ёртъяскӧд либӧ чойкӧд. А татшӧм ылӧ ӧтнам муні медводдзаысь на. Полышті, артмас-ӧ ладмӧдчыны мукӧд туристкӧд. Но збыль тай, кор путешествуйтан матыссаяскӧд – неуна торйӧн группаысь кутчысян, а кор тэ ӧтнад – тӧдмасян да ёртасян ставныскӧд.
И бара на, вӧлӧм, выль тӧдсаясысь этша коді кывлӧма Коми Республика йылысь. Юася, тӧдӧны-ӧ Сыктывкарсӧ? Огӧ пӧ. А, мися, Воркута йылысь кывлінныд? Да пӧ, сійӧс тӧдам. Тасянь и заводитісны менӧ «Ира из Воркутыӧн» шуны. Кӧть тайӧ войвыв карас сӧмын ӧтчыдысь командировкаын и вӧвлі.
Алтайлысь став мичлунсӧ и некымын тӧлысьӧн видзӧдлыны, дерт, он вермы. Выль тӧдсаяс пӧвстысь мукӧдыс пӧшти быд отпуск тані коллялӧны, и пыр мӧд боксянь пӧ восьтам тайӧ мусӧ.
Алтайын ме вӧлі сӧмын вежон. И тайӧ некымын луннас быдторсӧ аддзылі! Но став тайӧ мичлуныс татчӧс вӧр-ва озырлунсьыс сӧмын неыджыд пай. Ми олім Гейзер тыдорса турбазаын (мирын татшӧм тыыс сӧмын ӧти!). Ветлӧдлім Катунь, Чуя да Чулышман юяслӧн крежӧд, нимкодясим Алтайса Марсӧн – гӧрд рӧма гӧраясӧн. Изъя туйӧд ветлім Куркуре да Учар водопадъяс дорӧ. Аккурум чойті кайлім видзӧдлыны Маньпупунёр кодь «из тшакъяссӧ». Машинаӧн журъялім Чуя трактті. 2014 воын тайӧ туйсӧ шулӧмаӧсь мирын 5 медся мича туй пӧвстысь ӧтиӧн. Корбу да Сорок грехов водопадъяс дорӧ пыралӧмӧн тӧвзим катерӧн Телецкое ты вомӧн.
Сулалан кыр йылын – и синмыд пӧтны оз вермы. Видзӧдан эськӧ да видзӧдан. Артмылӧма жӧ коркӧ татшӧм мичыс! А, овліс, мунан 4-5 час чӧж гырысь да посни изъя туйясті водопадлань, мудз да пӧсялӧм локтан местаӧдзыс – и сэтшӧм шуда! И он гӧгӧрво, мый понда шудыд: мичсӧ аддзӧмсьыс либӧ туйсӧ венӧмсьыс.
Походъясысь турбазаӧ волывлім рытнас нин. Гӧрдӧдтӧдз мыссим пывсянын, а сэсся войӧдзыс пукалім бипур дорын. Чӧсмасим шашлыкӧн, тӧдмасим ӧта-мӧдкӧд, юксим олӧмын вӧвлӧмторъясӧн, сералім, кывзім цикадаяслысь чирксьӧмсӧ да кадысь кадӧ шыӧдчылім ёрта-ёрт дорӧ – кутшӧм пӧ бур. А водз асывнас бара мӧдӧдчылім туйӧ.
Группакӧд торйӧдчигӧн кодсюрӧлӧн весиг доршасис синваыс, сэтшӧм матыссаӧсь лоим ӧта-мӧдлы: и ваті, и гӧраті ветлім… И, дерт жӧ, та здукӧ гӧгӧрвоим, мый ӧдвакӧ нин коркӧ нӧшта аддзысьлам.
* * *
Вайӧда ёртъяссянь медтшӧкыда юргысь юалӧмъяссӧ да ассьым вочакывъясӧс.
– Дыр-ӧ лэбны?
– Сыктывкарсянь Москваӧдз — ылӧсас 2 час, Москвасянь Горно-Алтайскӧдз – 4,5. Медся матыс кӧрт туй станцияыс – Бийск карын (100 километр). Медым веськавны Алтай гӧраясӧ, абу быть лэбны Горно-Алтайскӧдз. Туристъясӧс новлӧдлӧны и Новосибирск, Кемерово, Барнаул да мукӧд карсянь.
– Ёна-ӧ торъялӧ кадыс?
– Москваса кад дорӧ колӧ содтыны 4 час. Шуам, кор юркарын 12 час, Алтайын – 16 нин.
– Эм-ӧ телефон йитӧд да ӧтуввез?
– Каръясад, дерт, эм. Вӧр-ваас этша кӧні телефоныд «кыйӧ». Куим лун ми вӧлім связьтӧг, телефоннымӧс сӧмын фотоаппарат пыдди видзим.
– Коді вужвойтырыс?
–Алтаечьяс (тюрк войтыр). Кызвыныс, кодкӧд паныдасьлі, сёрнитӧны чужан кывйӧн. Налӧн сёрниын роч кыв пӧшти оз юргы.
– Збыль-ӧ сэні олӧны шаманъяс?
– Шаманкӧд ачым эг паныдасьлы. Но Алтайын Кристослы эскӧмыс зэв зумыда йитчӧма язычествокӧд. Сэтчӧс войтыр ёна эскӧны вӧр-ва ловъясӧ (шуам, оз тшӧктыны сёр рытын ветлыны ты дорӧ – ты кӧзяйкаыс пӧ скӧрмас). Быд рӧдлӧн эм ас пу. Кага чужӧм бӧрын пу вожъясас верстьӧяс кӧрталӧны еджыд лента. Туристъяслы сійӧс вӧрзьӧдны, дерт, оз позь. <>
Ирина ТЕРЕНТЬЕВА.
Снимокъясыс авторлӧн гортса архивысь.