Кӧрткерӧс районса Ыджыдвиддзысь Татьяна Панюкова да Александр Мишарин кыкнанныс енбиаӧсь: ӧтиыс йӧктысь, а мӧдыс – сьылысь. Найӧ ӧтлаынӧсь и гортас, сы вӧсна мый семья, и удж вылас, культура керкаын зільӧны да. Олӧм да творчество йылысь и сёрнитім накӧд.
Челядьдырся дум-кӧсйӧм
Татьяна чужлӧма вит челядя семьяын. Чой-вок пӧвстас сійӧ нёльӧд. Мамыс быдтӧма ӧтнасӧн, батьыс водз кувсьӧма да.
– Эг озыра олӧй. Мый сюрӧ вӧлі, сійӧ и пасьталам. Кодлыськӧ чой-воклысь ваям да, сылысь новлам. Батьлӧн кувсьӧм бӧрын миянлы пенсия вӧлі сетӧны да, сы вылӧ и олім. Мамӧс коркӧ аддзылам вӧлі, коркӧ огӧ, мӧс картаын сійӧ уджаліс дояркаӧн: водз асывнас мунліс, сёр рытын гортӧ волывліс, – казьтыліс челядьдырсӧ Татьяна Геннадьевна.
Школаын велӧдчигас гожӧмнас детсадйын уджавлӧма нянечкаӧн. Думайтӧма, школа помалӧм бӧрын либӧ сэтчӧ локтас, либӧ велӧдысьӧн лоӧ. Быдмыштӧма да, дум-кӧсйӧмыс вежсьӧма:
– Пӧдругаасим Алёна Панюковакӧд (Сыктывкарын искусствояс гимназияын сійӧ велӧдчис йӧктыны), сылӧн Света чойкӧд да Оля Климовакӧд. Ӧтлаын гуляйтігӧн, клубӧ дискотека вылӧ кайигӧн аскиа лунӧ видзӧдӧмӧн мӧвпалам вӧлі, – водзӧ казьтылӧ сійӧ. – Таня (ме) лоас заведующӧйӧн, Оля – диджейӧн, Алёна кутас йӧктыны (кӧсйӧмыс збыльмис, опера балет театрын йӧктӧ), а Света – сьывны.
– Артмӧ, и тэнад кӧсйӧмыд збыльмис…
– Но ме эськӧ ог шу, мый клубын уджалӧмыс вӧлі менам челядьдырся кӧсйӧм. Збыльвылас некор эг ветлывлы ни эз корлывлыны сиктса клубӧ сьывны либӧ йӧктыны. Но апрель 15 лунӧ (весиг лунсӧ помнита) тыри 18 во, кыдзи ме зіля Ыджыдвидзса клубын. И вит во нин заведующӧй.
Школа помалӧм бӧрын велӧдчи пединститутын, ме начальнӧй классъясын велӧдысь. Но школаӧ эг веськав, местаыс эз вӧв да. Да и институт помалігӧн ме кынӧма вӧлі, гортӧ и вои. Петі верӧс сайӧ. Корисны менӧ Ыджыдвидзса совхозӧ лаборантлысь отпуск вежны. И пӧшти кык во сэні зіли. Ирина Пинягина велӧдіс йӧв босьтны, анализ вӧчны: нӧгыльлунсӧ пасъявны да Кӧрткерӧсӧ ыстыны. А тӧлысь помын дасьтыны отчёт.
Мыйсӧ сӧмын он вӧтав
– А клубӧ совхозсянь веськалін, самодеятельносьтӧ пырӧдчӧмӧн али кыдзи?
– Сиктса библиотекаын уджалысь Роза Геннадьевна Панюкова шуӧма чукӧртны Ыджыдвидзса Татьянаясӧс Таттян лун пасйыны. И менӧ корисны. Ворсім, чай юим. Дерт, быдтор йылысь сёрнитім.
– И казялісны, мый тэ енбиа ань…
– И ме сэки ас йылысь висьталі, мый школаын йӧктылі, мый Тамара Михайловна Павлова ноксьыліс миянкӧд. Институтын велӧдчигӧн тшӧтш йӧкті, весиг «корочка» сетісны, мый верма мукӧдӧс велӧдны.
Чукӧртчылӧм дырйиыс вӧлі и клубын уджалысь Наталья Николаевна. Сійӧ и вӧзйис меным клубын йӧктӧмъяс пуктыны. Менам пӧ оз артмы, ачыс сійӧ велӧдчылӧма режиссёрӧ. Кӧсйысис меным ас кисьыс сьӧм вештыны. Тӧлысь сідзи ветлӧдлі, кык ли куим йӧктӧм дасьті. Клубӧн веськӧдлысьыс сэсся шуис, мый тадзи уджавны оз шогмы. Наталья Николаевналысь ставкасӧ юкис меным. Ӧні, висьтала тай, ачым нин клубас заведующӧй.
– Профессиональнӧя йӧктыны эн велӧдчыв. Но кыдзи тэ аддзан хореография постановкасӧ?
– Вӧтася…
– Збыльысь?
– Ӧні, дерт, ӧтуввезйыд ёна отсалӧ. Мыйкӧ сэтысь видзӧда, мӧвпсӧ босьта, а сэсся велӧда. Мукӧдсӧ, думайтан да, оз вермыны йӧктыны. Колӧ вежлавны. Либӧ мыйкӧ ачым ог куж петкӧдлыны, но юрын бергалӧ, и тӧда, мый мортыс вермас вӧчны сійӧ либӧ мӧдторсӧ. Висьталӧм пыр гӧгӧрвоӧда. Видласны, и артмӧ. Костюмыс кӧ эм, йӧктӧмсӧ ӧти лунӧн пукта.
Но, дерт, оз пыр ӧдйӧ артмы. Овлӧ, лунтыр, рытывбыд юр жугла. И кор ёна думайта, сэсся вӧтася.
Татьяна Панюкова велӧдӧ йӧктыны и челядьӧс, и верстьӧӧс. Корлывлӧны сійӧс и школаӧ, 9 да 11 класс помалысьясӧс вальс йӧктыны велӧдӧ.
Сьӧлӧмыс бӧрйӧма сьылӧм
Александр Мишарин ыджыдвидзса жӧ. Быдмӧмаӧсь куим чоя-вока. Семьяас сійӧ медся ичӧт вок. Медводдзаысь клубса сцена вылӧ петӧма квайтӧд классын велӧдчигӧн. Сылысь енбисӧ казялӧма сиктса клубӧн веськӧдлысь да вӧзйӧма петкӧдчыны концертъясын. Окотитан кӧ пӧ сьывны, бать-мамыдлысь юав, лэдзасны оз.
– Эз паныд мунны?
– Эз. Бать коса шуис, эм кӧ пӧ сямыс, мед сьылӧ.
– А аслыд окота вӧлі?
– Весиг ог тӧд. Ичӧтдырйиыд тай верстьӧыдлысь кывзысян. Но дзик кӧ эськӧ мустӧм вӧлі сьылӧмыс, некод мырдӧнавны эз кут, – казьтылӧ Александр Владимирович.
И сідз, быд сиктса гаж дырйи Александр сьылӧма эстрада сьыланкывъяс. Петавлӧма и матігӧгӧрса сикт-грездъясӧ, юрсиктӧ.
– Кор медводдзаысь сцена вылас петі, повзи. Ок, и дзӧрис жӧ гӧлӧсӧй. Сьылі сэки Юрий Шатуновлысь «Белые розы», – водзӧ казьтыліс Александр Владимирович. – Сэсся вочасӧн велалі йӧз водзӧ петавнысӧ, эг нин кут повны. Мӧдарӧ, кутіс ёнджыка и ёнджыка сцена вылас кыскыны.
Верстяммыштӧма да, думыс вежсьӧма. Кӧкъямысӧд классянь нин сійӧ кӧсйӧма лоны бурдӧдысьӧн. Заводитӧма пыдісяньджык велӧдны химия да биология. Весиг концертасьӧмсьыс ӧвсьыштлӧма. И кор помалӧма Ыджыдвидзса школа, дзикӧдз падмӧма – думайтӧма, мый бӧрйыны: сьылӧм али медицина.
Сыктывкарын вермӧма ӧтпырйӧ пырны велӧдчыны и медицина, и культура колледжӧ. Кыкнанас зонмӧс босьтӧмаӧсь. Но олӧмыс бергӧдӧма ас ногыс.
– Бать-мамлы бура дыр эг висьтав, мый медицина колледжсьыс документъясӧс бӧр босьті, кӧть и студентъяс лыдын нин вӧлі, – водзӧ висьталіс Александр Владимирович.
– Гортад эз видны?
– Киссьӧм ватӧ он нин курав. Мам меліа шуис: «Мый вӧчин, пиӧ, сійӧс и вӧчин». Кӧть эськӧ дивитіс, бурджык пӧ вӧлі, бурдӧдысьӧ кӧ велӧдчин.
Мыйла бӧръя здукас Александр тадзи вӧчӧма, ӧні весиг ачыс оз куж висьтавны. Унаысь нин артистъяслысь кывлі, сценалӧн пӧ эм аслыспӧлӧс гӧгӧрвотӧм вын, коді нэм кежлӧ кӧрталӧ мортӧс. Тадзи, тыдалӧ, лоӧма и Александр Мишаринкӧд.
Культура керкаӧ медасьтӧдз сійӧ тшӧтш уджыштӧма Ыджыдвидзса совхозын, первой слесаритӧма, сэсся трактористалӧма. Ӧні худрукалӧ, велӧдӧ сьывны сиктсаясӧс. Дерт, и ачыс сьылӧ. Овлӧ, мужичӧйяскӧд хорӧн. Сиктсаясӧс сійӧ велӧдӧ сьывны колана ног, гӧлӧсъяс серти юклӧ.
Збыльвылас, ыджыдвидзса ӧні лӧсьыдджыка сьылӧны. Тӧдчӧ, мый накӧд ноксьӧ профессионал.
– Велӧдӧмсьыд оз дӧзмыны?
– Кодсюрӧ дузнитчылӧны, но велӧдчыны окотаыс эм. Зільӧны, – ошкыштіс ассьыс быдтасъяссӧ Александр Владимирович.
– Тэ велӧдчӧм морт. Гашкӧ, ыджыд сцена йылысь мӧвпавлін, а эн сиктса клубын сьывны. Он каитчы, мый бӧр воин чужан сиктад?
– Ыджыд сценатӧ меным гоз-мӧдысь вӧзйылісны, но менам вужйӧй тані – чужанінын. Ыджыдвиддзын менам чужан керка, семья, ола вадорын – меным татысь некытчӧ абу окота мунны. Тані ставыс сьӧлӧм выв, ог каитчы нинӧмысь.
Аньыд пырджык ыззьӧдӧ
Татьяна Панюковалӧн квайт котыр. Йӧктӧмысь кындзи сійӧ велӧдӧ и сценкаын ворсны, а сідзжӧ аэробика. Александр Мишаринлӧн сизим сьылан котыр. Велӧдӧ тшӧтш и ӧткӧн сьывны.
– Ті ӧтлаынӧсь гортын и удж вылын. Овлӧ оз, мый кык творческӧй морт вензянныд? Али ӧта-мӧдтӧ сэтшӧм бура гӧгӧрвоанныд, мый ставыс шыльыд-мольыд удж вылын и гортын? Гортаныд сёрнитанныд он удж йывсьыныд, а удж выланыд – семьяныд дум выланыд?
– Семьянымӧс удж вылын ог казьтылӧй, некор миянлы, – вочавидзис Татьяна Геннадьевна. – А гортын удж йывсьыным быть сёрнитам. Миян клубын ӧтуввезйыс абу да, гортын такӧд йитӧдын быть лоӧ став бумага уджсӧ вӧчны, отчёт дасьтыны, мыйкӧ корсьысьны.
Вензьытӧг некыдз жӧ, мӧдарӧ, гажтӧм лоӧ. Кыкнанным «сюраӧсь»: гороскоп серти ме и сійӧ – Овенъяс. Но томдырйиыд кӧ чушъяланджык вӧлі, арлыдыд содӧ да, ӧбидаыд оз чӧжсьы. Ӧдйӧджык миритчан.
– Кодлӧн унджык творческӧй мӧвпыс? Кодныд ыззьӧданныд сійӧ либӧ мӧд гаж котыртны-нуӧдны?
– Гашкӧ, менам унджык мӧвпыс. Но мый кӧть он думышт, мужичӧйтӧг, дерт, уджыс оз мун. Ми ӧд кыкӧнӧсь сӧмын. Мужичӧйтӧг сценатӧ мичмӧдны-лӧсьӧдны он вермы. Клубын став овмӧсным нин. Гортысь занавес, джодждӧра да мукӧдтор сэтчӧ нуам. Клубыс – миян мӧд керка. Весиг челядьлӧн кӧм-паськӧмыс тані, сы вӧсна мый школа да детсад бӧрын найӧ миян дорӧ жӧ локтӧны, ӧкмыс час рытӧдз ставным клубынӧсь.
– Вӧтасьлан на, кыдзи колӧ лӧсьӧдны йӧктӧмсӧ, гажсӧ?
–Дерт. Кор ёна думайта, шуам, помыс оз артмы да, сэки и вӧтася. Сэсся Сашалы висьтала вӧтӧс, мися, тадзи колӧ вӧчны. А сійӧ мекӧд ӧти кывйӧ воӧ, тадзи пӧ и вӧчам. Кыдзи вӧтася, сійӧ медся бура артмӧ. И ог сӧмын йӧктӧмсӧ шу, тшӧтш и вӧчӧмторъяс.
– Висьталін, мый нуӧдан драмкружок, сьыланныд-йӧктанныд. Ыджыдвидзса окотапырысь пырӧдчӧны?
– Кодъяс пыр волывлісны, окотапырысь, дерт. Кор отпускӧ петала, юасьӧны нин, кор бара чукӧртчам. Миян эм «ВКонтактеын» группа, кытчӧ гижа, кор локны репетируйтчыны, мый кутам дасьтыны.
Концерттӧ окота вӧчны гажаджыка, мед эз вӧв сӧмын сьылӧм да йӧктӧм, но тшӧтш и сценка. Пуктам комиӧн и рочӧн.
Турунысь Зі да мукӧд
– Татьяна Геннадьевна, тэ унаторйысь вӧчасян: дӧраысь, кабалаысь, турунысь… Мыйсянь заводитін? Кытысь киподтуйыс: ичӧтсяньыд, али клубын уджыс ыззьӧдіс?
– Сизим арӧса вӧлі. Ыджыд чой Неля воккӧд мунӧны вӧрӧ козла. А меным сэтшӧм окота, но эз босьтны, сы вӧсна мый менам эз вӧв лыжиыс. И Неля меным шуӧ, тэнӧ пӧ велӧдам шарп кыны. И коз пула ветлігкостіныс шарпсӧ кыи вель кузя. А радӧй сэки вӧлі, артмӧ да!
Сэсся заводиті вурсьыны. Мамлӧн вӧлі важ машинка, сыӧн и велӧдчи. Став важ паськӧмсьыс вуралі выльӧс. Мукӧдыслӧн семьяас выльӧс ньӧбӧны, а менам мам оз вермы, ӧтнас уна челядьтӧ быдтіс да. Помнита, мамлысь важ плащсӧ выльмӧді да сыӧн и карӧ велӧдчыны лэччи.
Дерт, унаторйӧ велӧдчи и клубын. Сцена колӧ дасьтыны праздник кежлӧ, а тэнад нинӧм абу. Быть велӧдчы. Миян пыдди ӧд некод нинӧм оз вӧч. Ми Сашакӧд сӧмын кыкӧн и уджалам да. Ыджыд клубад эм торъя оформитель, художник. А сиктсаын ӧти мортыс, рочасьыштны кӧ, и швец, и жнец, и на дуде игрец. Водзті уна костюм вури, ӧні Кӧрткерӧсын вурӧны.
Чачаяс вура сы вӧсна, мый Василиса нывлы школаын тшӧктӧны. Сыкӧд и ноксям. Быдсямасӧ нин мастеритлім.
А газетысь вӧчасьны заводиті, кор библиотекасянь сійӧс уна сетісны. Кад кежлӧ дугдылі да бӧр босьтчи. Газетсӧ вундала лестукъяс вылӧ, сэсся гартла и вӧча. Водзынсӧ ог вӧлі нинӧмӧн обработайт, ог на вӧлі тӧд технологиясӧ да. А ӧні мавта акрил лакӧн. Татшӧм чачатӧ кӧть ывлаын видз, нинӧм сыкӧд оз ло.
Турунысь вӧчасьны юрӧ воис, кор корисны Одыбӧ «Звени, коса!» гаж вылӧ. Пандемияӧдзыс на йӧзӧдісны конкурс: турунысь мыйкӧ вӧчны. И ме видлі. Пандемияыд гажсӧ торкис, петкӧдчыны эг вермӧй. Но вӧчӧмторйыс коли. Первой гортын видзи, сэсся клубӧ «кайисны» Зі да Шыр.
Водзынсӧ бисерӧн ёна кысьылі, ӧні синмӧй омӧльтчис да, дугді. Сы пуд тані рисуйтча, вышивайтча, кыся. И шуа тай, Василисакӧд быдсяматорсӧ вӧчалам. Та боксянь мӧвпыс зэв уна.
Кӧсъян кӧ, кадыд сюрӧ
– Татьяна Геннадьевна, челядьыд клубын и быдмӧны. Найӧ тшӧтш сцена вылынӧсь?
– Ыджыд пиӧй торйӧн нин олӧ, карын трактористалӧ. Василиса 3 классын велӧдчӧ, а Лиза вит арӧса, ветлӧ детсадйӧ. Василиса первой окотапырысь сьыліс, сэсся, тыдалӧ, дышӧдны кутіс. Вермас лоны, мудзис. А Лизаӧн кор кынӧмаси, веськӧдлысьӧн менӧ индісны. Артмис сідз, мый кӧкъямыс тӧлысся кынӧмӧй, а пыр на сцена вылын петкӧдча. Лизалы вӧлі куим тӧлысь, удж вылӧ нин ковмис петны. Сійӧ дзик тані и быдмӧ. Киысь киӧ ветлӧ. Кор сцена вылӧ вӧлі пета, кодкӧ кутыштас. И быд снимок вылын миянкӧд, но ачыс эз на петкӧдчыв. Оз окотит, ми вынӧн ог жӧ тшӧктӧй. Но гортын сьылӧ.
– Висьталанныд, мый клубса уджсӧ гортын весиг колӧ вӧчны. А гортгӧгӧрса удж вылӧ кадыс тырмӧ? Со тулыс воис, пуктысян кад. Александр радейтӧ чери кыйны, вӧравны. Та вылӧ сюрӧ кадыс?
– Корсям тай. Гожӧмбыд керка йӧрӧй дзоридзалӧ, радейта сэні ноксьыны. Ме тай шуа, мися, мый тэныд окота вӧчны, сы вылӧ кадыс пыр сюрӧ. Кор дыш, сэки, мӧдарӧ, помка корсян, мед не вӧчны, – вочавидзис Татьяна Геннадьевна.
– Водз асывнас чеччан да вӧрӧ-вадорӧ котӧртлан, – содтіс Александр Владимирович. – Олӧмыс сэтшӧм: он кӧ уджав, няньыд вылӧ оз ло. Он кӧ вӧрав, холодильникыд куш. Дерт, водзті вӧр-ваыс и вердіс. Но ӧні ме сэні ёнджыкасӧ шойчча аслам уджысь. И меысь семьяӧй шойччӧ. Сы вӧсна мый ме ёна ропкӧдча. Войколӧн на удитла ветлыны. Коркӧ батькӧд, коркӧ ёртъяскӧд, коркӧ ӧтнам. Но ӧтнам кӧ муна, ёнджыкасӧ шойчча. Вӧр-ваас менам лолӧй личалӧ. Ас кежад верман и пинясьны, и радлыны. Тэнӧ сэні некод оз кыв. <>
Сёрнитіс Екатерина МАКАРОВА.
Снимокъясыс Татьяна ПАНЮКОВАЛӦН гортса архивысь.