Асыв. Триньӧбтіс звӧнок. Аныбса челядь котӧртісны-гузьгысисны медводдза урок вылӧ… Татшӧм серпас позис аддзыны 1940 воын 280 велӧдчысьлы кык судтаа школа восьтігӧн. Сэки сиктын вӧлі кӧкъямыссё гӧгӧр морт, Аныб пырис Кӧрткерӧс районӧ. Олӧмыс пуис.
Тайӧ сиктыс паськӧдчӧма-плавгысьӧма Эжвасянь вель ылӧ. Ыджыдсьыс-ыджыд видз-муяс, лышкыд парма да сӧстӧм сынӧдыс юртӧ кольмӧдӧны мичлуннас да кыпыдлуннас. Сыктывкарсянь кӧ, Кулӧмдін районын медводдза сиктыс. Олӧмнас да уджнас мукӧд сикт-грездысь быттьӧ оз и торъяв. Но аслыспӧлӧслуныс сылӧн олысь-вылысь йӧзын.
Тӧдмаси Римма Николаевна Коноваловакӧд. Кыпыд ловруа, унатор тӧдысь, зіль да тӧлка олӧма нывбабакӧд, кодлы Аныб лоис мӧд чужанінӧн, да коді пуктіс уна вын да ыджыд пай сиктлӧн олӧм-сӧвмӧмӧ, челядьӧс быдтӧм-велӧдӧмӧ.
Чужлӧма Римма Николаевна 1933 вося ноябрь 27 лунӧ Удора районса Слӧбӧда сиктын.
Со мый казьтывлӧ вӧвлӧм велӧдысь дзолядырся кад йывсьыс: «Батьӧй уджавліс бухгалтерӧн. Ёна радейтлі сійӧс, менӧ век чӧсмӧдліс сгущёнкаӧн. Кор вӧлі зэв на ичӧт, пальто бӧжас кутчысьӧмӧн и ветлӧдлі. Война вылӧ батьӧс босьтісны 1941 вося декабрын. Вель ёна висис да, мамным кутіс лача, мый кольӧдасны, но ӧти пуляыдла тай нуисны став айловсӧ. Став сиктӧн колльӧдім вӧр дорӧдз. Мамӧ зэв ёна бӧрдіс-шогсис».
Ок, и сьӧкыд вӧлі сійӧ кадыс, но кык пӧв сьӧкыд вӧлі нывбабаяслы. Ӧд война – тайӧ вир да синва, шог да дой, ыджыд сьӧлӧм коліс вуджны-терпитны ставсӧ. А мыйта лов босьтіс войнаыд, кымын морт вошис-сотчис сылӧн би-тшынас?! Тылын уджалысь аньяслы вичмис тшыгъялӧмыс да кынмалӧмыс, узьтӧм войясыс и матыссаяскӧд янсӧдчӧмыс.
Римма Николаевналӧн мамыс нэмсӧ виччысис верӧссӧ война вылысь. Ранитчӧм бӧрын сійӧ веськаліс Архангельск обласьтса госпитальӧ. Немечьяс бомбитісны сійӧс, став доймалӧмаыс да висьысьыс пӧгибнитісны ӧти здукӧ. Сэтчӧ и кодйисны ӧти ыджыд гу. Слӧбӧдаысь тӧдса мужичӧй (абу на тӧдӧма кувсьӧм йывсьыс) ветліс видлыны батьсӧ, гӧснеч пыдди папирос нуис. Сэтчӧ воӧм бӧрас бурдӧдчанін пыдди аддзис сӧмын сотчӧм кушин… Лёк юӧр вайис гӧтырыслы Коми муӧ.
–Сы бӧрын мам дугдіс пыдди пуктыны сійӧ мужичӧйсӧ, эз эскы ньӧти, мый миян шань да тӧлка кӧзяин ловсӧ пуктіс шуштӧм война вылын, – бӧрдӧмсорӧн висьталіс аслас радейтана бать йылысь Римма Николаевна.
Мам ки вылӧ колис кык ныв. Быдмисны тшыгйӧн-сорӧн, верстяммисны. Кыкнан чойыс велӧдчисны зэв бура. Мамныс уджаліс колхозын. Пуӧм картупель кындзи сёянсӧ эз и аддзывны. Олӧма нывбаба век на шензьӧ, кытысь мамыс чуктӧдліс сьӧмсӧ, медым нывсӧ ыстыны велӧдчыны карӧ.
Том нывлӧн велӧдчан кадыс, дерт, эз вӧв кокниӧн. Оліс общежитиеын, асьныс тэчлісны пес да ломтылісны пач. Озырджыкъяслӧн кольліс новлыны шогмана на кутшӧмсюрӧ кӧм-паськӧм, сійӧс и пасьтавлісны да котӧртлісны босьтны тӧдӧмлун. Римма Николаевна оліс купеч семьяысь ӧти том нывкӧд, коді велӧдчис, а тшӧтш и уджаліс, но зэв дышиник вӧлі. Ылі сиктысь воӧм Римма кынӧмпӧт шедӧдӧм могысь пусис да пелькӧдчис сылы.
1953 воын кык вося институт помалӧм бӧрын томиник нылӧс ыстісны уджавны Аныбӧ, ылі коми сиктӧ. Сійӧс вочаалісны зэв пӧся и велӧдысьяс, и бать-мам. Тӧдтӧминын том ныв петкӧдліс асьсӧ сямаӧн да быд уджӧ зумыда кутчысьысь мортӧн. Комын вит во чӧж велӧдіс роч кыв да литература.
Аньӧс весиг ыстылісны велӧдчыны во джын кежлӧ Тверь карӧ. Челядьсӧ видзны медавліс мортӧс. Нӧшта Пӧдтыбокысь волывліс шань том фельдшер видзӧдлыны быдтасъяссӧ, налысь дзоньвидзалунсӧ. Ӧнӧдз на Римма Николаевна кутӧ тӧд вылас бур мортлысь ним-вичсӧ – Нина Михайловна Конырева, ӧні уджалӧ Воркутаса бурдӧдчанінын. Регыд мысти велӧдысьӧс пуктісны школаса директорӧн.
Аныбын аддзис ассьыс шудсӧ, петіс верӧс сайӧ, чужтісны куим нылӧс: Лиля, Галина да Ольга. Верӧсыскӧд бӧрынджык юксис. Галина да Лилия Васильевнаяс мунісны мамыслӧн туйвизьӧдыс, лоисны роч кыв да литература велӧдысьясӧн. Кыкнанныс пенсия вылынӧсь нин: Лилия олӧ Хабаровскын, а Галина орчча Дереваннӧйын велӧдӧ роч кыв. Ольга Васильевна велӧдчис мед-
сестраӧ, уджалӧ карын кардиоцентрын.
Быдтысис коми ань ӧтнасӧн, став сьӧкыд уджыс мунліс сы вывті, но некор эз элясьлы сьӧкыда олӧм вылӧ. Кыдз ачыс шуӧ: «Томдырйи синмысь би вӧлі петӧ».
–Коркӧ ӧтчыд, тӧв шӧрын, нелямын градус кӧдзыдын, пырис гортӧ председатель да шуӧ: «Римма Николаевна, школаыд сотчӧ!», – казьтывлӧ вӧвлӧм велӧдысь. – Йӧзыс тай шуисны, мый садьӧс воштылі, котӧртсьӧма кӧмтӧг ни пасьтасьтӧг, школа поскӧд кайигӧн нин казялі, мый кӧмтӧг. А вӧлӧм пачтӧ ломтӧмаӧсь, да тшыныс петӧ кык керка костас, а тыдалӧ, быттьӧ сотчӧ велӧдчаніныс. Таӧдз неважӧн сотчис Немдінын школаыс, да нӧшта на повзьылі.
Воддза уджтӧ он ӧткодяв ӧніяыскӧд. Бать-мамкӧд пӧрӧдлісны пес вылӧ вӧр, асьныс и пилитлісны лучковка пилаӧн, челядьӧс катӧдлісны поткӧдчыны да тэчны, ставсӧ вӧчисны челядь ради, медым налы вӧлі шоныд да кыпыд школа, медым тӧдӧмлун босьтны котралісны окотапырысь.
Дерт жӧ, веськӧдлысь – сійӧ школаын удж вылӧ медыджыд ышӧдысь, велӧдчысьяслӧн да велӧдысьяслӧн сідз шусяна сьӧлӧмыс. Школа вӧлі век буръяс лыдын, уна мукӧд странаын олӧны Римма Николаевналӧн велӧдчысьяс, век кыліс бур кыв бать-мамсянь. И ӧні на аттьӧалӧны.
Том велӧдысь пыр нырччис, водзмӧстчис сиктса олӧмын. Бергӧдіс ыджыд удж коммунист партияын, сиктса йӧзлы висьтавліс политика йылысь.
–Рытнас, школаын урокъяс помасьӧм бӧрын, ветлӧдлім керкаысь керкаӧ, велӧдім грамотаӧ бать-мамӧс, мед кужисны лыддьысьны. Вӧчим зэв ыджыд удж, ышӧдім том йӧзӧс пырны партияӧ, вӧчны сиктлы бур, – казьтылӧ воддзасӧ олӧма нывбаба.
Римма Николаевналысь уджсӧ пасйисны уна Почёт грамотаӧн, весиг партия обкомсянь, аттьӧалан письмӧӧн, «Отличник народного просвещения» пасӧн.
Ӧні вӧвлӧм велӧдысь олӧ ӧтнас. Аныбын медся олӧма аньлы таво тырӧ 88 арӧс.
–Кокӧй новлӧдлӧ на да, некытчӧ ме ог мун. Кӧть эськӧ внук-внучкаӧй да челядь корӧны ас дораныс, но аслам олан керкаыд мусаджык, – пасйис ань.
Римма Николаевналӧн квайт внук-внучка да сы мында жӧ правнук. Галина Васильевна нылыс олӧ медся матын. Быд шойччан лунӧ верӧсыскӧд тэрмасьӧ мамыс ордӧ: пелькӧдны керка, пыртны пес да ва, пывсьӧдны. Волывлӧны и, дерт, челядьныскӧд внук-внучкаяс.
Енбиа йӧзыдлӧн пӧтлытӧм лолыс век чуксалӧ найӧс кытчӧкӧ вывлань, енэжтас сайын паськӧдчӧм тӧдтӧминъясӧ. Оз-ӧ та вӧсна найӧ торъявны мукӧдсьыс асланыс кыпыд ловруӧн, ыджыд зільӧмӧн? Татшӧмӧн томдырйиыс вӧлі Римма Николаевна! Да и ӧні на мичаа пасьтасьӧмӧн тапиктыліс бӧрйысьны. Олӧма ныв-бабалӧн сьӧлӧмыс висьӧ водзӧ олӧм вӧсна да, таӧн петкӧдлӧ ставлы пример.
«Кыйсьысьлӧн сямлуныс ноп серти тыдалӧ» коми шусьӧгыс – буретш Римма Николаевна йылысь.
Дзор юрсиа, збой да уна сьӧкыдлун пыр вуджӧм ань радпырысь висьталіс аслас олан туй вуджӧм йылысь казьтыланаторъяссӧ.
Уна зонпоснилы ыджыд сьӧлӧмсӧ сетӧмысь, на вӧсна тӧждысьӧмысь да радейтӧмысь Римма Николаевналы муӧдз копыр. Дыр на овны да кывны олӧмыслысь ловсӧ.
Татьяна ЧУВЬЮРОВА.
Снимокъясыс Римма Николаевналӧн гортса архивысь.