Школаын велӧдчигӧн на коми литература урок вылын велӧдысь тӧдмӧдіс миянӧс Ямалса изьватас йылысь фильмӧн. Помнита, шензьӧмыс менам сэки вӧлі! Чуйми, мый та ылнаын олӧны коми йӧз, кодъяс тундраын видзӧны кӧр да сёрнитӧны миян моз жӧ. Сэки весиг и мӧвпыштны эг вермы, мый некымын во мысти тӧдмася да кута ёртасьны тайӧ фильмсьыс нывъяскӧд.
Сідз, Настя Витязевакӧд ӧти кадӧ велӧдчим Сыктывкарса госуниверситетын. Сійӧс помалӧм бӧрын ныв муніс аслас чужанінӧ да заводитіс уджавны телевидениеын, кӧні нуӧдӧ коми программаяс.
Кӧр дор семьяын быдмӧм да ылі Ямалын коми кывъя телепередачаяс нуӧдӧм йылысь и сёрнитім том журналисткӧд.
Чомйын быдми
–Настя, висьтышт «Коми му» газет лыддьысьяслы аслад челядьдыр да чумын олӧм йывсьыд.
–Медводз пасъя, мый ми Ямалын шуам чом, а ог чум, кыдзи Комиын.
Ме быдми кӧрдорса семьяын. Ямалса кӧр видзысьяслӧн оласногыс торъялӧ мукӧд регионын олысь комиысь, ӧд Комиын да Мурманскын сӧмын верӧсыс ветлӧ кӧр дорӧ да олӧ чомйын. А гӧтырыс олӧ-уджалӧ сикт-карын. Миян абу тадзи. Олӧмаяс на шулӧмаӧсь: гӧтрасинныд кӧ, сідзкӧ, эн янсӧдчӧй, челядьнытӧ ас дораныд жӧ видзӧй.
Ӧні кагаӧс чужтӧны больничаын. Ме ачым сэні жӧ чужи. Роддомысь ай-мам менӧ «аннушка» самолётӧн пыр жӧ катӧдӧмаӧсь чомйӧ. А важӧн быдсямаыс вӧвлӧма. Сідз, менам бабӧ чужӧма ывлаын 40 градус кӧдзыд дырйи.
Кагаӧс видзӧны торъя потанын, миян аньяслӧн даддьыс торъялӧ мукӧдсьыс – сійӧ тупкӧса, карета кодь, медым челядь эз кынмыны, эз кӧтасьны, эз усьны, ӧд овлӧ, даддьыс пӧрлӧ, Из костӧд туйыс миян да.
Чомйысь ывлаад пырны-петны позьӧ зэв ӧдйӧ, и та понда кык пӧв сюсьджыка колӧ видзӧдны сӧмын на кок йылас сувтысь кага бӧрся, медым пачӧ эз пыр да ваӧ эз усь. Овлӧ, сійӧс весиг домавлӧны-кӧртавлӧны! И коркӧ кӧ ті веськаланныд чомйӧ да аддзанныд татшӧм дивӧсӧ, эн чайтӧй, мый сылӧн бать-мамыс омӧльӧсь! Найӧ, мӧдарӧ, зільӧны бура видзны-дӧзьӧритны дзолюксӧ.
Ог помнит, медым челядьдырйи ме дыр пукавлі чомйын – век ывлаын авкояскӧд ворсі, вотчыны ветлі, тӧвнас даддьӧн ислалі. Быдмим став челядьыс моз. Асывнас мам пасьтӧдас вӧлі сӧстӧм мича платтьӧӧ, а рытнас чомйӧ локтам кок увсянь юр вылӧдз няйтӧсь.
Сэки некутшӧм телефон, телевизор ни интернет эз вӧв, та вӧсна, гашкӧ, сёрнитім сӧмын комиӧн. Рочӧн сёрнитны мам велӧдіс сёрӧнджык нин, школаӧ пырӧм водзын, медым, буракӧ, бура велӧдчыны куті.
Школаӧ пыртӧдзыс челядь олӧны чомйын. Сэки карса сёяныс миянлы эз лӧсяв: фруктыӧн да град выв пуктасӧн чӧсмасьӧм бӧрын кынӧмным висьліс.
Кӧрдорса ныв-зонмӧс август помын вездеходӧн нуӧны кар-сиктӧ велӧдчыны. Ми чойяскӧд олім да велӧдчим баб дорын Белоярын. Велӧд-чан восӧ помавлім апрельын, сы вӧсна мый тайӧ каднас кӧр видзысьяс матыстчылӧны сикт-кар дорӧ, да челядьлӧн эм позянлун бать-мамыскӧд мунны тундраӧ. Сэки та могысь некутшӧм шыӧдчӧм эг гижлӧй, велӧдысьяс тӧдісны быд семьялысь оласногсӧ да кокниа лэдзлісны школаысь. Артмӧ вӧлі, мый ёртъясным велӧдчӧны на, а ми шойччам нин.
Кӧр видзысьяс тӧвнас волывлӧны карӧ вежон-кык кежлӧ отпускасьны. Но миянлы матыссаяскӧд аддзысьлынысӧ вӧлі сьӧкыд, ӧд бать-мамлӧн керкаыс Салехардын, а ми Белоярын велӧдчим.
Ме ичӧтсянь тӧді, мый быдма чомйын, а сэсся ковмас пырны школаӧ да янсӧдчыны ай-мамкӧд. Челядь пӧвстысь уналы вӧлі сьӧкыд, но мекӧд матыссаяс водзвыв сёрнитісны та йылысь, дасьтісны, мый торйӧдчыны ковмас, да эг сэтшӧма майшась. Гашкӧ, кокниджык вӧлі сы вӧсна, мый быдмим бабӧ дорын, коді миянӧс ёна радейтӧ. Да и сиктад олан руыс мӧд – быдӧн быдӧнӧс тӧдӧ, ставӧн ас йӧз. Весиг начальнӧй класса велӧдысьным, коді вӧлі ханты, зэв бура комиӧн сёрнитіс. И ёртъясӧй сідз жӧ. Ӧтсӧгласӧн олім.
Коми муӧ – велӧдчыны
–Кыдзи тэ веськалін Сыктывкарӧ?
–Кӧр видзысь быд семья пырӧ совхозӧ. Артмис сідз, мый миян совхозын Ира чойӧкӧд ми медводдзаясӧн босьтім вылыс тшупӧда тӧдӧмлун. Том войтырыс кызвыннас 9 класс помалӧм бӧрын мунӧны Салехардса колледж-техникумӧ, Ямалын вузыд абу да.
Ӧні унаӧн колледж бӧрын пырӧны институтӧ, велӧдчӧны заочнӧя, а во 7 сайын татшӧмыс эз на вӧв.
Сыктывкарӧ ме вои Ира чойӧ бӧрся. Тӧді, мый вылыс тшупӧда тӧдӧмлуныс меным быть колӧ.
Ӧтуввез пыр тӧдмалі, кӧні кутшӧм нырвизьяс эмӧсь, да бӧрйи политология.
Бӧрйыси, Сыктывкарын али Тюменьын велӧдчыны. Тюменьӧ эг мун, сы вӧсна мый сэні овнысӧ вывті дона, и карыс ыджыд да, студентъяслӧн ӧтуволаніныс велӧдчанінсянь зэв ылын.
И синмӧй ӧзйис…
–Политолог босьтчис журналистикаӧ? Мыйла?
–Тайӧ зэв бур юалӧм! – нюммуніс вомъёртӧй. – Велӧдчигӧн миянлы тшӧкыда висьталісны, мый политолог специальносьт босьтӧм бӧрын быдлаын позьӧ уджавны. Но кыдз шуласны, быдлаын да некӧн. Ямалын опыттӧгыд некытчӧ эз кӧсйыны босьтны.
Виччысьтӧг вӧзйисны видлыны ачымӧс журналистикаын, изьватас кывсӧ да оласногсӧ тӧда да, нӧшта на и том. Ёна майшаси, ӧд журналистикаад эг велӧдчыв. Сӧмын ичӧт-дырйи ёртъяскӧд школаын газет лэдзим, и та вылын ставыс. Йӧзкӧд сёрнитны, снимайтны, монтаж вӧчны дзик ог куж вӧлі. Но видлынысӧ окотиті.
Некымын вежон стажируйтчи: нуӧді съёмка, дасьті теле- да радиоуджтасъяс, гижи выставка йылысь. Кор пыри монтаж вӧчысьяслӧн уджалан жырйӧ, синмӧй ӧзйис – быд-сикас техникаыс налӧн эм! Ачым нинӧм на эг куж вӧчны, но ставыс вӧлі сэтшӧм любӧ! Аслым уджавнысӧ кажитчис, да и опыта нин ёртъясӧй шуисны, мый репортажыс бура артмӧма. Но колис 2-3 вежон, а официальнӧя удж вылӧ босьтны менӧ эз тэрмасьны. Заводиті нин мукӧдлаысь корсьны, но сэсся юӧртісны жӧ, мый менӧ босьтӧны телевидениеад. Куим во нин тані уджала…
И юӧр сетам,
и серам петкӧдлам…
–Кутшӧм программаяс тэ дасьтан?
–Менам уджтасӧй шусьӧ «Изьватас олэм». Быд журналистлӧн киподтуйыс аслас. Радейта сёрнитны йӧзыскӧд олӧм йывсьыныс. Енбиаыс, кужысь-тӧдысьыс миян зэв уна! Кодсюрӧ на пиысь кыпӧдісны-сӧвмӧдісны Ямалсӧ, налы эм мый висьтавны-петкӧдлыны телевизор видзӧдысьяслы.
Передачаяснымӧс ми йӧзӧдам и ӧтуввезйын. А мый веськалас интернетӧ – нэм кежлӧ сэтчӧ коляс. Ми быттьӧ летопись гижам. И кӧсъя, медым сійӧ колис и миян челядь-внукъяслы.
Овлӧ, и гажӧдчан программаяс дасьтам. Мастер-классъяс петкӧдлам. А тӧвнас гадайтчим – нывъяскӧд тунасим, кутшӧм жӧник миянлы веськалас да мый таво миянкӧд лоас. Интернетын тайӧ передачасӧ эг йӧзӧдӧй, но телевизор пыр унаӧн аддзылӧмаӧсь. Звӧнитісны, висьталісны, зэв пӧ бура артмӧма, ёна сералӧмаӧсь.
Йӧзыслы окота кӧр да скӧт видзӧм, чери кыйӧм йылысь унджык тӧдны. Ӧні сиктад оз нин унаӧн мӧс-вӧвтӧ видзны – томъяс оз кӧсйыны, а олӧмаяслы сьӧкыд. Ми корсям татшӧм йӧзсӧ да видзӧдысьяснымӧс накӧд тӧдмӧдам.
Миянлысь программаяс оз сӧмын комияс видзӧдны, но и мукӧд кывъя войтыр. Кӧр видзысьяс ёрта-ёртныслысь кывъяссӧ тӧдӧны – ханты да ненеч комиӧн сёрнитӧны, изьватас найӧс гӧгӧрвоӧ жӧ. Ми со уна во, тшӧтш и вузын, велӧдам англия кыв, но сетчӧ сьӧкыда, а кӧр дор йӧз пӧвстын кодсюрӧ начальнӧй школа абу помавлӧмаӧсь, а некымын кыв вылын сёрнитӧны. Ми тшӧтш роч субтитрӧн вӧдитчам асланым передачаын, медым унджыкӧн видзӧдасны.
Уджтасъяссӧ дасьтыны абу кокни, ӧд колӧ ылӧ ветлыны, колана транспорт аддзыны, кад бӧрйыны, медым бур вӧлі поводдяыс… Комияс талун этшаӧн нин кӧр дорад ветлӧны. Матыссаджык бригадаяс дорӧ уджъёртъяскӧд ветлывлам, но ёна ылӧ мунны позянлуныс абу.
Ветлім и Шурышкар районса сикт-грездӧ ыджыд экспедицияӧн. Зэв унакӧд сэні тӧдмасим, поводдянас мойвиис да, уна снимайтім. Ме сэки эг на дыр тані уджав, уджъёртъясӧй отсалісны.
Окота ветлыны «Луд» вылӧ, петкӧдлыны, кыдзи тайӧ гажсӧ ме аддза да сьӧлӧмӧн кыла. Ямалса журналистъяс эськӧ дасьтывлісны нин та йылысь телепередачаяс, но меным окота жӧ ассьым видзӧдласӧс петкӧдлыны.
Изьваын ме уна мый кӧсъя снимайтны, сы вӧсна мый вужъясным сэнӧсь. Кор ветлі, сэтчӧс музейӧ пыралі. Важся йӧзыс разӧдчӧмаӧсь, ылі муясӧ мунӧмаӧсь бурджык олӧм корсьны, но ставным ми аслыспӧлӧс культуранымӧс видзам, кӧть и торъялам ӧта-мӧдсьыным.
Гижӧны да аттьӧалӧны
–Мый медъёна кажитчӧ уджад?
–Менам эм позянлун бурджыка тӧдмасьны коми войтырлӧн культураӧн. Вӧлӧм, ме сы мында на ог тӧд асланым олӧм йылысь! Ыджыд арлыдаяскӧд сёрнитӧм бӧрын быттьӧ мӧд ногӧн нин видзӧдан йӧз вылас. Сы мында прамӧй да енбиа йӧзыс тані олӧмаӧсь да ӧні олӧны! Ме чайта, на йылысь быть колӧ висьтавны. Кор дасьта программа – став сьӧлӧмсянь радейта ассьым геройӧс.
Но, овлӧ, тӧдмася сюсь да тӧлка том морткӧд, код йылысь эськӧ сэтшӧм бур передача позьӧ дасьтыны, а сійӧ коминас оз сёрнит. Сэки шогӧ усьла, мыйла ай-мамыс абу велӧдӧмаӧсь сійӧс чужан кывнас сёрнитнысӧ, кӧть эськӧ асьныс зэв лӧсьыда варовитӧны. Но мукӧдыс асьныс оз гӧгӧрвоны, мыйла тадзи артмӧ.
–Колӧны-ӧ Ямалын олысьяслы коми передачаясыс?
–Бӧръя перепись дырйиыс тыдовтчис, мый 5 сюрс морт шуӧны асьнысӧ комиӧн.
Чайта, миян программаяс йӧзыслы зэв коланаӧсь. Дерт, ог вермӧй артавны, унаӧн-ӧ видзӧдӧны миянӧс телевизор пыр, но ӧтуввезйын, овлӧ, некымын сюрс морт передачанас тӧдмасьӧ.
Нюм петлывлӧ, кор йӧзыс броткывлӧны, мый ханты-ненеч войтырлӧн программаясыс зэв кузьӧсь, а миян дженьыдӧсь. Збыльвылас ставнымлӧн уджтасъясным ӧткузяӧсь. Но йӧзыслы быттьӧ тайӧ этша, найӧ нӧшта и нӧшта кӧсйӧны видзӧдны. Овлӧ, шуӧны, мый тайӧ геройыслы позьӧ оз ӧти, а кык-куим уджтас сины.
Радиопередачаяснымӧс тшӧтш «ВКонтактеын» йӧзӧдам. Вочакывъяссьыс тӧдмалам, мый йӧзыс кывзӧны найӧс. Гашкӧ, урчитӧм кадӧ радио пыр оз удитны кывзыны, а ӧтуввезйын радпырысь тӧдмасьӧны.
Мукӧддырйи думыштлан: гашкӧ, тайӧ уджыс некодлы оз ков, гашкӧ, программаыс эзджык артмы? Но сӧмын на татшӧм мӧвпыс югнитлас юрын, кыдз кодкӧ гижас мыйкӧ бурӧс либӧ звӧнитас да аттьӧалас передачасьыс. И бара руыд кыптас, да водзӧ зільны окота лоӧ!
Кытчӧдз лоас позянлун – ми кутам висьтавлыны изьватас йылысь! Тӧдмӧдам видзӧдысьяснымӧс и Комиын, и Мурманскын, и Ханты-Манси да Ненеч кытшъясын олысь комияскӧд. Петкӧдлам, мый абу сӧмын миян дед-бабным чужанінсьыс сэтшӧм ылӧ мунӧмаӧсь. Мукӧдыс ӧд чайтӧны, мый изьватасыд сӧмын Коми Республикаын да Ямал кы-тшын олӧ.
Дерт, Коми муын ас кывйыс тшӧкыдджыка юргӧ, унджыкӧн сыӧн вӧдитчӧны, сы вӧсна мый тіян тайӧ – канму кыв. Миян школаясын коми кыв велӧдысьыс оз тырмы. Кӧть эськӧ йӧзыс гӧгӧрвоӧны, мый кывсӧ налы аслыныс колӧ видзны-сӧвмӧдны, и кытчӧдз кутасны сёрнитны – кывйыс кутас овны. Пыр колӧ кутны тӧд вылын, мый ставыс тайӧ заводитчӧ семьясянь.
Радейтана удж
–А водзӧ вылӧ кутшӧмӧсь тэнад дум-кӧсйӧмъясыд?
–Окота ветлыны мукӧд регионӧ, видзӧдлыны кыдзи сэтчӧс йӧзыс олӧны-вылӧны. Ямалса ылі районъяс кӧсъя кытшовтны, гашкӧ, сэні тшӧтш коми кывйысь урокъяс нуӧдны. Чужан кывъяс вылын диктант гижигӧн тыдовтчис, мый унаӧн лючки сёрнитӧны, но коминас гижны оз кужны.
Кӧсъя и журналистъяслӧн конкурсъясӧ пырӧдчыны да, дерт жӧ, кутшӧмкӧ приз босьтны. Быдӧн зільӧ вӧчны, кыдз шуласны, «идеальнӧй» программа, но гӧгӧрвоа, татшӧмыс некор оз ло – передача петӧм бӧрас нин кутшӧмкӧ да тырмытӧмтор казялан.
Уджӧй зэв ёна воӧ сьӧлӧм вылам! Нимкодь, мый унаӧн тӧдӧны чужан кывсӧ. Да, ёнджыкасӧ верстьӧ сёрнитӧны мам кывйӧн, но томъясыс вӧдитчӧны жӧ. Томуловыд мӧд ногӧн нин олӧны: найӧ скӧттӧ оз видзны, черитӧ оз ёна кыйны, а водзмӧстчӧны выль профессияясын, искусстволӧн ӧнія нырвизьясын, уджалӧны ас выланыс. Быдӧн аддзӧ асьсӧ радейтана уджын. Сідзкӧ, и олӧмыс мунӧ водзӧ, а ми сійӧс радпырысь телевизор пыр петкӧдлам!
Ирина Терентьева.
Снимокъясыс Анастасия ВитязевалӦн гортса архивысь.