«Коми мулӧн» июнь 10 лунся номерын «Керавны, а сэсся быдтыны» гижӧдын тӧдмӧді лыддьысьысьӧс, кыдзи «Монди СЛПК» акционер котыр пӧрӧдчӧ да быдтӧ вӧрсӧ Сыктыв районын Гагшор сиктдорса делянкаын.
Веськыда кӧ, ёнасӧ некор эг нимкодясьлы тайӧ да вӧр пӧрӧдан мукӧд предприятие-комбинатлӧн уджӧн. Да, некымын сюрс мортӧс могмӧдӧны уджӧн, озырмӧдӧны республикаса бюджетнымӧс вотӧн. Но ӧд и кералӧны-ректӧны миянлысь нэмӧвӧйся озырлуннымӧс.
Но кор аддзылі, кыдзи уджалӧны Гагшорса делянкаын кызь тонна сьӧкта Ponsse харвестер да форвардер, видзӧдласӧй неуна вежсис. Тайӧ техниканас вӧрсӧ пӧрӧдӧны да петкӧдӧны сідз, мый нитшкыс кольӧ веж. Паськыдӧсь резина кытшъясыс да, небыд гусеницаа шассиыс весиг пув да чӧд корсӧ оз ныр. Петкӧдчӧм бӧрас нитш вылас кольӧ сӧмын чегъясьӧм-нырсьӧм рос-чагъя туйвизь.
Казялі, мый делянкаас харвестерыс оз пӧрӧд гырысь нитшсялӧм пипусӧ да пожӧмсӧ. Кыдз висьталіс комбинатсӧ вӧрӧн могмӧдан юкӧнӧн веськӧдлысь Василий Чупров, воддзаыс зэв ёна колӧ вӧрсӧ ловзьӧдӧм могысь. А бӧръяыс, гӧгӧрвоана, коялӧ кӧйдыссӧ. Медым кӧйдысыс гылаліс эз нитш вылӧ, а куш муас, «Монди СЛПК»-лӧн делянкаӧ быд тӧв петӧ экскаватор. Кӧшнас сійӧ ӧтилаысь-мӧдлаысь муӧдзыс кульыштӧ нитшсӧ. Татшӧм кушинъясас кӧйдысыслы кокньыдджык вужъясьнысӧ.
Ставсӧ тайӧс казьтышті эг весьшӧрӧ. Шойччан лунъясӧ тшӧкыда ветлывла чужанінӧ, Сыктывдін районса Придаш сиктӧ. Вӧвлӧм леспромхозлӧн ӧні нин эндӧм Пычим посёлоксянь позьӧ казявны туй дорӧдзыс ӧтар-мӧдарсянь петысь вӧлӧкъяс. Неважӧн кежалі ӧтилаӧ да весьӧпӧри. Некутшӧм нитш йылысь и сёрни абу. Быттьӧкӧ ыджыд бульдозер бергалӧма. Гӧгӧр тшем чегъясьӧм керыс да лӧп-ёгыс. Гагшорса делянкаын моз некутшӧм нитшсялӧм пипу да колля пожӧм-коз абу жӧ кольӧмаӧсь. Да и садитӧм лыска посньыд пуяссӧ эг казяв.
Туй дорын кӧ тадзи пӧрӧдчӧны, мый вӧчсьӧ пыдынджык, парма сьӧлӧмас! Чайті, мый сӧмын тані, Пожӧг вожас тадзи пӧрӧдчӧны. Но, вӧлӧмкӧ, татшӧм «лесоповалыс», мӧд ног он и шу, уналаын. Со неважӧн пыралі ӧтуввезйӧ да лыдди вӧр пӧрӧдӧм йылысь йӧзыслысь гижӧдъяссӧ:
«Сыктывдін да Кӧрткерӧс районъясса Яснӧг да Нам посёлокъяс гӧгӧр – «беспредел». Мыйла сэсся шензям, кӧин-ош кӧ пышйӧны сэтысь йӧз дорӧ. Налы овнысӧ некӧн, вӧрыс абу да».
«Медым гӧгӧрвоны, мый вӧчсьӧ коми пармаын, тырмымӧн видзӧдлыны спутниксянь вӧчӧм снимокъяс. Синваыд доршасьӧ, унджыкыс плешка вӧр. Мыйла власьт оз вермы кӧртвомавны горш да яндзим тӧдтӧм коммерсантъяссӧ?! Некутшӧм «уджалан выль местаӧн» оз позь правдайтны вӧр бырӧдӧмсӧ».
«Вӧр – миян озырлун! Стӧчджыка кӧ, абу миян».
«Комиысь вӧрсӧ сӧвет власьт кадӧ на пӧрӧдісны лыдтӧм-тшӧттӧм лагеръясын пукалысьяс да Болгарияса «вокъяс». Уна сюрс гектар тырӧма коръя раскӧн. А кӧні и петыштӧма коз-пожӧмыс, выль пӧв нин керасьӧны. Кад нин дугӧдны тайӧ вывтіасьӧмсӧ».
«Неважӧн пыралі «вӧрӧ». Сьӧлӧмыд нюкыртчӧ керасас. Татшӧм «идӧра» пӧрӧдчӧмысь перйӧны штрап. Но сылӧн ыдждаыс «йӧз серам». Оланпасъяс серти керасьӧм пыдди кокньыдджык штрапсӧ вештыны. А кабала вылад чинаяслӧн ставыс лючки».
И збыльысь, ми радейтам ошйысьны, мый республикаын вӧрыс 36 миллион гектар. Тайӧ пӧ, позьӧ шуны, – страналӧн да и ставнас Европалӧн «сӧстӧм сынӧд».
–Талун кералӧм, сотчӧм, лёльӧ-гагйысь да висьӧмысь косьмӧм ягысь 70 прӧчентсӧ бӧр ловзьӧдам-быдтам, – куим во сайын вӧрлы сиӧм Национальнӧй форум дырйи висьталіс регионын мупытшкӧсса озырлунӧн вӧдитчӧм да вӧр-ва видзӧм кузя сэкся министр Роман Полшведкин. – 2023 воын став керассӧ мӧдам ловзьӧдны. Мупытшкӧсса озырлуныд вермас бырны, а вӧрыд пыр лоас, дӧзьӧра кӧ сыӧн вӧдитчыны.
Медуна талун пӧрӧдчан делянкаыс республикалӧн лунвылын да Удораын. Но и тані нин дзескыд. «Монди СЛПК» кындзи керасьӧны «Лузалес», «Севлеспил», Сыктывкарса ЛДК, ичӧт бизнесӧ нырччысьяс да с.в. Тырмас-ӧ ставлы вӧрыс? Сэки министр эскӧдіс, мый тырмас, и дыр кежлӧ пӧ! Ӧд регионын уналаын на пӧ оз керасьны. Таысь кындзи Рослесхоз лэдзӧма пӧрӧдчыны сэні, кытчӧ чер-пилаа войтырӧс водзті абу сибӧдлӧмаӧсь – Печора да Изьва районъясса парма-ягын.
Такӧд йитӧдын юрӧ воис шмонь. Мужичӧй вӧзйысьӧ удж вылӧ. Ме пӧ вӧр пӧрӧдысь. Таӧдз уджалӧма Африкаса Сахара пустыняын.
–Мый тэ миянӧс бӧбйӧдлан. Кутшӧм Сахараын? Кутшӧм вӧр пӧрӧдысь? Сэні жӧ вӧрыс абу!
–И тіян оз ло!
«Сохранение лесов» федеральнӧй уджтас збыльмӧдысьяслӧн лыдпасъясыс неуна торъялӧны вӧвлӧм министрлӧн серти. Сідз, став керассӧ пӧ мӧдам ловзьӧдны 2024 восянь.
2019 воын проект сертиыс федеральнӧй сьӧмкудйысь вичмӧдлӧмаӧсь 118 миллион шайт. Сы лыдысь 26,6 миллионсӧ видзӧмаӧсь вӧр ловзьӧдӧм могысь. 89,9 прӧчент керас да сотчӧм ягас пӧ садитчим. Нӧшта во мысти уджтассӧ збыльмӧдны видзӧмаӧсь 84,5 миллион шайт. 28,1 миллионсӧ пӧ сэтысь – сідз шусяна «искусственнӧй лесовосстановление, агротехническӧй дӧзьӧр да пӧрӧдчӧм» вылӧ. Посньыд пожӧм-козйӧн садитӧмаӧсь 55,9 сюрс гектар сотчӧмин да пӧрӧдчӧмин.
Неважӧн син улӧ усис Россияын вӧрзьӧдлытӧм вӧр-валӧн ставмирса фондын зільысь Евгений Шварцлӧн висьтасьӧмыс:
–Веськыда кӧ, вӧр вӧсна тӧждысьысь власьт тэчасъяс, кыдз шуласны, сӧмын «осваивайтӧны бюджет». Сьӧмтӧ быдтор вылӧ позьӧ видзны. Кабала вылад уна вичмӧдӧны, но эм-ӧ таысь водзӧсыс? Медым пӧрӧдчӧминын выльысь быдмис лыска пу, сійӧс ичӧтсяньыс колӧ лелькуйтны, этша вылӧ кыкысь керавны-ректыны коръя рассӧ делянка вылас.
Сійӧ жӧ «Монди СЛПК»-са уджалысьяс и пуктысьӧм бӧрас оз эновтны делянкасӧ. Керасыс ӧдйӧ тырӧ баддьӧн, пелысьӧн, кыддзӧн да пипуӧн. Та вӧсна кык-куим во мысти предприятиеын уджалысьяс бара волӧны делянкаас да куст шыран машинкаӧн ытшкӧны коръя рассӧ, вӧчӧны сідз шусяна осветление. Нӧшта делянкаас кежалӧны во дас мысти. Сэки нин кералӧны и козсӧ, кодъяс быдмӧмаӧсь орччӧн да сайӧдӧны ӧта-мӧдсӧ. Сы вӧсна мый вӧрсӧ дыр кад кежлӧ кӧртымалӧмаӧсь.
А коммерсантыд «Монди СЛПК» да мукӧд гырысь предприятие моз оз кӧсйы дыр кад кежлӧ кӧртымасьны. Мыйла идӧра уджавны, выльысь ловзьӧдны-садитны пожӧм-коз, видзны та вылӧ сьӧм, кор позьӧ, кыдз шуласны, «нӧксӧ курыштны» да инавны.
Карӧ воӧм мысти кӧсйи тӧдмавны, коді татшӧм «идӧра» пӧрӧдчӧма Язель-Кӧжмудор туйлӧн 16-ӧд километрас. Медводз шыӧдчи республикаын мупытшкӧсса озырлунӧн вӧдитчан да вӧр-ва видзан министерствоӧ. Сэні вочавидзисны, мый Пожӧг вожас пӧрӧдчӧ «Войвыв-Рытыв вӧр терминал» ООО. Но бурджык пӧ стӧчмӧдӧй Сыктывдін районса лесничествоын. Звӧниті Выльгортӧ. Лесничествоас вӧзйисны ыстыны официальнӧй шыӧдчӧм, сэки пӧ и вочавидзам. «Войвыв-Рытыв вӧр терминал» ООО-ӧ эг жӧ вермы звӧнитны, ӧтуввезйын налысь телефонсӧ абу индӧмаӧсь да.
Мӧдам лыддьыны, мый тайӧ гижӧдыс и лоас официальнӧй шыӧдчӧмӧн. Чайтам, Сыктывдінса лесничество газет пыр вочавидзас, коді пӧрӧдчис туй бокас да коркӧ ловзьӧдас-ӧ делянкасӧ.
* * *
Позьӧ помтӧг мойдны вӧрӧ выль технологияс пыртӧм йылысь. Курыд зелля, покрышка, куритчан, лекарство да мукӧдтор моз пӧ и вӧр прӧдукция мӧдасны маркируйтны да пыртасны став юӧрсӧ ЛесЕГАИС-ӧ (рочӧн единая государственная автоматизированная информационная система). Таысь кындзи став пӧрӧдӧм вӧрнас вӧдитчигӧн ковмасны электроннӧй документъяс. На серти пӧ позяс туявны быд пу, пӧрӧдӧмсяньыс да тьӧс-плака пилитӧмӧдз. Но ӧд и важӧн пӧльяс на кер дінмас кӧрт мӧлӧтӧн швачкывлісны клеймо, аслыссяма маркировка.
Сідзкӧ, абу ставыс выль технология да электроника сайын. Вӧрнад колӧ авъя, идӧра да вежавидзӧмӧн вӧдитчыны, аскиа лун, челядь да внукъяс йылысь думӧн.
Быд пу йитчӧма вӧр-ваыскӧд, орчча быдмӧгыскӧд, зверь-пӧткакӧд, номыр-гагкӧд, тшак-вотӧскӧд да с.в.
Джеймс Кэмеронлӧн нималана «Аватар» фильмын зэв бура петкӧдлӧма, кыдз Му шар вылысь воӧм колонистъяс медводз пӧрӧдӧны-взорвитӧны зэв ыджыд бадь, кодӧс Пандора вылын олысь на, ви войтыр нимтісны Ловъяслӧн Пуӧн.
Казьтыштӧй, мый медводз вӧчис Коми муын Перымса Степан? Кераліс комилысь вежа кыдзпу…
Николай Размыслов.