Миян ыджыд да паськыда шылькнитчӧм Россияын эм зэв уна мича пельӧс, кытчӧ ёна радейтӧны волывлыны туристъяс. Чужан Коми муным сідзжӧ озыр шензьӧдана вӧр-ваӧн, история местаясӧн да чуймӧдана легендаясӧн, кодъяс тыдавтӧм вынӧн кыскӧмӧн кыскӧны путешествуйтысьясӧс. Татшӧминӧн позьӧ шуны и Изьва районысь Галфедьса изъяс…
Галфедьса изъяс – шар кодь гӧгрӧс изъяс, кодъяс «шойччӧны» Галфедь грездса крут креж улын, шыльыд Изьва ю бокын. Тайӧ дасысь унджык став ыджыд валун-изйыс рыж да сiм-перкаль рӧмаӧсь, ӧти бала серти кодь ӧткодь лӧсьыд гӧгрӧсӧсь. Дерт, унджыкыс потласьӧмаӧсь да чуктышталӧмаӧсь нин, но эм и быдсаыс.
Сюсьджыка кӧ видзӧдны, кажитчӧ, быттьӧ Изьва берег пӧлӧн разӧдӧма Ыджыд лунся куличьяс. Медiчӧтыслӧн кызтаыс – метр гӧгӧр, ыджыдъясыс 3-4 метраӧсь. Тайӧ аслыспӧлӧс «пирожнӧйяссӧ» некымын во сайын шуисны Изьваса дивӧясысь ӧтиӧн.
Бӧръя воясас шензьӧдана изъя «сад» дорӧ интересыс содӧ. Татчӧс войтыр уна ног гӧгӧрвоӧдӧны изъяслысь Изьва ю бокын явитчӧмсӧ. Чуймӧдана серпас вылӧ видзӧдігӧн чайтсьӧ, мый уна нэм сайын ыджыд динозавръяс тэчлӧмаӧсь татчӧ колькъяссӧ. Мукӧдыс шуӧны, мый изъясыс кутшӧмкӧ ногӧн йитчӧмаӧсь космосысь волысьяскӧд. А кодкӧ шуӧ, шаръяссӧ пӧ ыджыд великан шыблалӧма зепсьыс. И татшӧм легенда-чайтӧмыс, гашкӧ, сё гӧгӧр.
Изьваса дивӧыс кыскӧ районӧ весиг мукӧд стра- наын олысьясӧс. Туристъяс серти, изъясыс козьналӧны вӧвлытӧм, аслыспӧлӧс вын. Унаӧн куйлӧны «куличьяс» вылас. Чайтӧны, мый изъясыс босьтӧны ас пытшканыс ыджыд вынсӧ ортсыысь: луннас – шондi югӧрсянь, войнас – тӧлыссянь. Та вӧсна найӧ вермӧны мойдын моз бурдӧдны. Важысянь нин гожӧмнас пукавлӧмаӧсь да куйлӧмаӧсь изъяс вылас, медым найӧ босьтасны-мездасны кос висьӧмысь. Шуӧны тшӧтш, шаръясыс пӧ сетӧны мортлы олан вын. Сэк жӧ тайӧ чайтӧмъясыслы галфедьсаяс оз эскыны.
Ӧти предание висьталіс Изьва районса музейын уджалысь Антонина Артеева. Сы серти Сӧвет власьт кадӧ Галфедьысь ӧти том нывбаба уджалӧма орчча Кельчиюр сиктса лавкаын. Ревизия дырйи сэнi казялӧмаӧсь сьӧм таргайтӧм-растрата. Нывбабалӧн батьыс вӧлӧма зэв скӧр да, ёна полӧма сыысь. Со и кольӧма ӧти изйын кулӧмводзвывса гижӧд да и пӧдтысьӧма. Мӧд висьталӧм серти, лавкаас уджалӧма том зон. И кор сылысь эрдӧдӧмаӧсь растратасӧ, детина абу пӧдтысьӧма. Сӧмын гижӧма ыджыд изйӧ, мый нинӧмысь абу мыжа.
Галфедьса пӧшти быд изйын парсалӧма кутшӧмкӧ гижӧд: ичӧт изъясӧн гирскӧны серпасъяс да ним-ов, сикт да кар да весиг мӧд страна нимъяс. Дивӧ-«куличьяссӧ» туявны волывлӧны Балтика бердса странаясысь учёнӧйяс. Галфедь грездса гӧсьтъяс вӧчӧны тані уна снимок-серпас. Найӧ артмӧны оз сӧмын шензьӧдана мичаӧсь, но и яръюгыд рӧмаӧсь да овны ышӧданаӧсь: матын крут креж, а сы бокын югыдлӧз шыльыд ю.
Коми наука шӧринын геология институтысь старшӧй научнӧй сотрудник, геолого-минералогическӧй наукаса кандидат Игорь Шумилов шуӧ, мый Галфедьын кодь татшӧм минерал шаръясыслы 2 миллион гӧгӧр во. Геолог серти, тайӧ дзик на томиник, пӧрӧдаын артмӧм изъясыслӧн наука боксянь некутшӧм тӧдчанлун абу. Но та вылӧ видзӧдтӧг Галфедьса изъяс важӧн нин лоины Изьва районлӧн бренд сямаӧн да татчӧс олысьясӧн пыдди пуктанаторйӧн.
Тӧд вылӧ:
Галфедьса изъяс – кальций карбонатысь, окисьысь, кӧрт сульфатысь, кальций фосфатысь, гипсысь да марганецысь конкрецияяс. Конкреция – тайӧ минералысь гӧгыль сяма ичӧт ёкмыль. Татшӧмыс тшӧкыдджыка артмӧ лыа кодь пӧрӧдаын. Гӧгыль шӧрас эм быдсикас минералысь «тусь», кодсянь сійӧ и быдмӧ: пӧрӧда тор, ракпань, чери лы, коралл либӧ быдмӧг. Конкреция овлӧ миллиметрысь ичӧтджыксянь некымын дас метр ыдждаӧдз. Паныдасьлӧ кыдз измар (кристалл) кодь чорыд, сiдз и небыд. Мукӧд конкрецияыслӧн пытшкас эм кварц, кальцит, пирит либӧ халцедон. Уна кӧрт вӧснаыс изъясыс пырджык сiм-рыж, охра рӧмаӧсь.
Татьяна Канева.
Снимокъясыс Юрий КаневлӦн, Сергей да Владимир АнуфриевъяслӦн.