Коми Республикаса рак регистрӧ пасйӧма 28 сюрс сайӧ мортӧс. На лыдысь быд комынӧдлӧн вир-яяс поздысьӧма лёк пыкӧс. Быд во тайӧ висьӧмсӧ казялӧны нёль сюрс мортлысь. Сэк жӧ раксьыс кулысьыс 1,5 сюрс.
Лёк пыкӧсыс ёнджыка паськалӧма Сыктывкар, Инта да Печора каръясын, а сідзжӧ Княжпогост, Койгорт, Луздор, Сыктывдін, Мылдін да Емдін районъясын.
Бӧръя 20-25 вонас нывбабалысь лёк пыкӧссӧ казялӧны медсясӧ морӧссьыс, мужичӧйлысь – тысьыс. Пӧрӧсыс вужъясьӧ и кыз сювйӧ да кага чужтанӧ.
1993 восянь дзоньвидзалун видзан ставмирса котырлӧн (ВОЗ) водзмӧстчӧм серти быд во октябрын мир пасьталаын пасйӧны морӧсын лёк пыкӧслы паныд водзсасян тӧлысь, медым пӧ быдӧн тӧдіс тайӧ зэв сьӧкыд висьӧм йывсьыс.
Позьӧ-ӧ венны пыкӧссӧ? Кыдзи да кодлы сійӧ кӧвъясьӧ?
Тайӧ да мукӧд юалӧм вылӧ вочавидзӧны миян регионысь врач-онкологъяс.
Коми Республикаса клиника онкодиспансерысь главнӧй врачӧс вежысь Андрей Галин:
–Ме эськӧ стӧчмӧді, лёк пыкӧсӧн нёрпалысь содӧмыс тшӧтш и сы сайын, мый талун эм позянлун ӧнія бур аппаратураӧн пыдісяньджык туявны йӧзлысь дзоньвидзалунсӧ.
2019 воын странаын вынсьӧдісны лёк пыкӧслы паныд водзсасян программа.
Сы серти медицина учреждениеын талун унджык лоис маммограф, УЗИ да лыдпаса мукӧд сикас аппарат. На отсӧгӧн талун позьӧ казявны 3-5 миллиметр ыджда ёкмыль. Приборъяс стӧча петкӧдлӧны, кӧні да мыйсяма пыкӧс поздысьӧма.
Миян онкодиспансерын кык линейнӧй ускоритель йитӧма компьютера томографкӧд. Тайӧ – югӧра выль сикас терапия.
Водзті югӧрнас раксӧ бырӧдігӧн «сотлім» и орчча дзоньвидза клеткаяссӧ. И сьӧкыд шуны, татшӧм «бурдӧдчӧмсьыс» унджык вӧлі бурыс али лёкыс.
Талунъя технологияӧн да оборудованиеӧн югӧрнас позьӧ бырӧдны сӧмын пыкӧссӧ.
Тадзи жӧ и операция дырйи эм позянлун вундыны сӧмын висьмӧминсӧ. Та дырйи ставыс вӧчсьӧ ичӧтик розь пыр. А сідзкӧ, и операция бӧрас мортыс ӧдйӧ бурдӧ.
Учёнӧйяс ӧнӧдз туялӧны рак висьӧмсӧ, да стӧча некод на оз вермы висьтавны медшӧр помкасӧ, мыйла сійӧ кӧвъясьӧ мортыслы. Казялӧмаӧсь 300 гӧгӧр сикас лёк пыкӧс. И сӧмын сёсӧ вермам бурдӧдны-кокньӧдны.
Нывбаба морӧсӧ ракыс кӧвъясьӧ некымын помка вӧсна. Дерт, медводз лёк оласног понда. Пыкӧсыс артмӧ куритчӧмысь, вейпӧн тшынасьӧмысь, курыд зелля юӧмысь да тшӧгӧмысь. Дзоньвидзалун вылӧ ёна мӧрччӧ и быдсикас дурмӧдчантор.
Пӧрӧсыс вермас артмыны и доймӧмысь, тшӧтш и кодкӧ кӧ чорыда кучкас.
Бур оласног, лючки сёйӧм-юӧм, физкультура да спорт тӧдчымӧн чинтӧны лёк пыкӧс артмӧмсӧ. И оз сӧмын морӧсысь, но и мукӧдлаысь.
Нывбабалы ракыс вермас гӧрддзасьны и кага вайӧмӧн дыр нюжмасьӧмысь, сэсся аньыс кӧ чужтіс сӧмын ӧтиӧс да этша вердіс дзолюксӧ морӧс йӧвнас.
Колӧ пасйыны, сӧмын на поздысьӧм пыкӧссӧ сьӧкыд казявны, нинӧмӧн оз майшӧдлы да. Тайӧ вермас тыдовтчыны быдвося да тшӧтш и репродуктивнӧй диспансеризация дырйи.
Сэсся быд аньлы аслыс колӧ видзӧдны морӧс бӧрсяыс. Нывбаба консультацияын таӧ велӧдӧны.
5-10 прӧчент нёрпалысьсӧ пыкӧснас «козьналӧны» бать-мамыс, пӧль-пӧчыс.
Ставӧн кывлісны сідз шусяна Анджелина Джолилӧн синдром йылысь. Тайӧ нималана артисткаыслӧн пӧчыс, мамыс да ичиньыс кувсьӧмаӧсь морӧсас, кага чужтанас да сювъяс лёк пыкӧсысь.
Медым «пӧръявны» висьӧмсӧ, Анджелина морӧсас да кага чужтанас вӧчӧма операция, хирург мыйсюрӧ вундалӧма. Артмас-ӧ Анджелиналы «ылӧдны» лёк пыкӧссӧ, олӧмыс петкӧдлас. Ӧд сылы колӧ и сювсьыс мездысьны, а сытӧг кыдзи олан?
Морӧсас лёк пыкӧс казялӧны и мужичӧйлысь. Комиын на лыдысь быд сёӧдыс майшасьӧ тайӧ пӧрӧснас. Гормон торксьӧмысь да гинекомастияысь татшӧмыслӧн ыдждӧ морӧсыс да весиг нёнь помсьыс заводитӧ виявны…
Унаӧн мунӧны бурдӧдчыны суйӧр сайӧ. Но Россияса клиникаясын, тшӧтш и Сыктывкарын, сетӧны сэтшӧм жӧ лекарство да вӧчӧны сэтшӧм жӧ операция, мыйӧн вӧдитчӧны США-ын, Германияын, Японияын, Лунвыв Кореяын да Израильын.
Коми Республикаса клиника перинатальнӧй шӧринысь главнӧй врач Ольга Лебедева:
–И збыльысь, кага чужтӧмӧн нюжмасьны оз позь.
Талун медводдза дзолюксӧ чужтӧны шӧркодя 29 арӧсаяс. Тайӧ сёр нин. Бурджык лоны мамӧн 22-25 арӧсӧн.
Нывъяс унаӧн чайтӧны, мый медводз колӧ ладмӧдны ассьыс олӧмсӧ, велӧдчыны, инасьны бур удж вылӧ, а сэсся нин чужтыны кага. Сӧмын 35 арӧсӧн думыштчӧны семья лӧсьӧдӧм йылысь.
Но тшӧкыда овлӧ, кагаыс оз нин артмы. Татшӧм арлыда нывбабалӧн да и мужичӧйлӧн ёна чинӧ сідз шусяна фертильносьтыс. Зэв гежӧда татшӧмыс удитӧ вайны ӧти кагукӧс. Та вӧсна ставсӧ колӧ вӧчны ас кадӧ.
40 арӧс бӧрын нывбабалы быд во колӧ вӧчны маммография. Буретш татшӧмыслысь тшӧкыдджыка казялӧны морӧссьыс лёк пыкӧссӧ.
Ракыс кӧ абу на ёна паськалӧма вир-яяс, позьӧ мынтӧдчыны операцияӧн. Но 70 прӧчент висьысьсӧ ковмӧ дыр бурдӧдны тшӧтш и гормона лекарствоӧн, химия да югӧра терапияӧн.
Казьтышта, 18-39 арӧсалы тырмымӧн петкӧдчывны врачлы куим вонас ӧтчыд, а 40 да ыджыдджык арлыдалы – быд во. Диспансеризация дырйи дзоньвидзалунтӧ донъялӧны ОМС весьтӧ дон босьттӧг.
Морӧсын лёк пыкӧсӧн нёрпалысь нывбабаяс пиысь джынйыслысь пӧрӧссӧ казялӧмаӧсь буретш диспансеризация дырйи.
Мӧймусянь диспансеризация дырйи мужичӧйлы да нывбабалы позьӧ донъявны сідз шусяна репродуктивнӧй дзоньвидзалунсӧ, тӧдмавны, вермасны-ӧ найӧ лоны мамӧн да батьӧн.
Коми Республикаса клиника онкодиспансерысь главнӧй врачлысь удж вӧчысь Елена Карпова:
–Лёк пыкӧслы паныд тышын быдторйыс овлӧ. Мукӧддырйиыс и зэв сьӧкыда висьысь дыр на олӧ. И мӧдарӧ, ас кадӧ кӧ казялісны пыкӧссӧ да мӧдісны бурдӧдны, сёрӧнджык бара топӧдӧ ракыс.
Та йылысь ми юӧртам висьысьлы, туйдам сійӧс лючки кывзыны врачӧс да вӧчны ставсӧ, мый сійӧ индас. И, дерт, урчитӧм кадӧ волыны диспансеризация вылӧ, мед казявны сӧмын на кӧвъясьӧм висьӧмсӧ да ас кадӧ заводитны бурдӧдчыны.
Оз ков бурдӧдчыны ӧтуввез пыр. Сэтчӧс «тӧдысьяс» велӧдӧны мавтчыны карасинӧн, ляскыны висянінас капуста кор да юны быдсикас БАД. Татшӧм «бурдӧдчӧмыс» сӧмын дженьдӧдас олӧмтӧ.
Репродуктивнӧй диспансеризация дырйи акушер-гинеколог нывбабалы медводз вӧзъяс вочавидзны анкетаса 61 юалӧм вылӧ.
Та бӧрын босьтасны вир анализ, сойсьыс да синсьыс мерайтасны давленньӧ, видзӧдласны сьӧктасӧ, ыстасны вӧчны флюорография, маммография да ЭКГ.
Врач видлалас, ставыс-ӧ лючки морӧсас, кага чужтанас, босьтас цитология мазокъяс, медым тӧдмавны, эм-ӧ кутшӧмкӧ инфекция.
<> Николай Размыслов. Снимокъясыс авторлӧн.