Регионын мӧйму вӧлӧма 200 крестьянин (фермер) овмӧс (КФК) да 25 видз-му овмӧс потребкооператив (СПоК). Коми Республикаса видз-му овмӧс министерство сьӧмӧн отсалӧ татшӧм овмӧсъясыслы. 2025 воын та могысь республикаса бюджетысь вичмӧдасны 1,3 миллион шайт.
Мый вылӧ сетӧны сьӧма отсӧгсӧ? Государствосянь кутшӧм грант позьӧ чуктӧдны?
Тайӧ да мукӧд юалӧм вылӧ вочавидзис республикаын потребкооперациялы да фермеръяслы отсӧг сетан компетенция шӧринӧн веськӧдлысь Ирина Розанова.
–АПК-ын народнӧй проектъяс збыльмӧдӧм могысь сьӧма отсӧг вичмӧдӧны субсидияяс йылысь Россия Федерацияса правительстволӧн 2018 во июль 13 лунся 817-ӧд номера постановление серти. Отсӧгыс воӧ и 252-ӧд да 525-ӧд номера постановлениеяс вылӧ подуласьӧмӧн. Тайӧ документъяссӧ миян республикаса правительство вынсьӧдіс 2016 вося май 20 да 2019 вося октябрь 31 лунъясӧ.
Гӧгӧрвоана, быдӧнлы государство сьӧмсӧ оз сет. Видз-му овмӧсын кутшӧмкӧ уджтас збыльмӧдӧм могысь медводз аслыд колӧ чӧжыштны сьӧм, этша вылӧ став рӧскодсьыс 20 прӧчент. Зептад кӧ кышакылӧ та мындаыс, республикаса бюджетысь вермасны вичмӧдны коланасьыс 70 прӧчент, но уна вылӧ 1,5 миллион шайт, нӧшта 10 прӧчент вермас чуктыны муниципалитетса сьӧмкудйысь.
Тайӧ сьӧм вылас позьӧ ньӧбны техника-оборудование, технология, кыпӧдны модуля цех, склад, мукӧд стрӧйба, нюжӧдны канализация, ва да шоныд сетан труба, би, лӧсьӧдны вентиляция да уна мукӧдтор.
Сьӧма отсӧг сетӧны и картупель да мукӧд град выв пуктас вӧдитысьлы элита кӧйдыс ньӧбӧм могысь. Вермасны косӧдны 90 прӧчент рӧскодсӧ. 70 прӧчент рӧскодсӧ вермасны мынтыны геодезия, картография да кадастр удж вӧчӧмысь.
–Ирина Юрьевна, уналы государство отсаліс?
–Мӧйму 200 КФК-ысь 163-лы вичмис сьӧма отсӧг, а 25 СПоК-ысь – 12-лы.
–Ыджыд-ӧ отсӧгыс?
–Крестьяна-фермеръяслы воддза воын субсидия-грантӧн вичмӧдісны 234,9 миллион шайт, мӧйму 270,7, потребкооператоръяслы – 18,2 да 40,6 миллион. Скӧт да гортса пӧтка рӧдмӧдӧм могысь 133 фермер овмӧслы мӧйму вичмис 75,735, прӧдукция иналӧмысь 22-лы косӧдісны 61,577, йӧв лысьтӧмысь 16-лы – 3,302 миллион шайт.
Техника ньӧбӧм-выльмӧдӧм вылӧ 32 КФК-лы вичмис 28,783, а комбикорм ньӧбны да вӧчны 21-лы – 19,795 миллион шайт. Мелиорация да му-видз выльмӧдӧм могысь 7 фермер овмӧслы сетісны 11,843, а племеннӧй пемӧсъяс ньӧбны 6-лы – 4,868 миллион шайт.
2019-2024 воясӧ 70,209 миллион шайт субсидия босьтіс 16 потребкооператив. 2019 воын кӧ налы вичмӧдісны 1.476.516 шайт, мӧйму нин – 32.925.053. Тайӧ сьӧм вылас ньӧбисны 566 мӧс, 3.900 пӧтка да 43 трактор-оборудование.
–Кутшӧм выль сикас отсӧг лоас таво?
–Июль 1 лунсянь ылі сикт-грездса фермерлы, коді вӧдитӧ 10 мӧс, вештӧ вот, овмӧсас 70 прӧчент скӧтсӧ быдтӧ яй вылӧ да оз чинты налысь лыдсӧ, вонас ӧтчыд быд пемӧс вылӧ вичмӧдасны 29 сюрс шайт.
–Уна-ӧ сьӧм вичмас грантӧн?
–2020-2024 воясӧ збыльмӧдім 17 уджтас. Ӧкмыс кузяыс кыпӧдӧма 640 мӧс вылӧ артыштӧм картаяс. 4 уджтас серти дзоньталӧма фермаяс. Кык серти сьӧмсӧ видзӧма скӧт яй вылӧ тшӧгӧдны, ӧтиӧн – чери рӧдмӧдны да сыр вӧчны. Та вылӧ ставсӧ видзим 180,754 миллион шайт.
Грант вылӧ воысь-во вичмӧдӧны пыр этшаджык сьӧм. Сідз, 2020 воын грантӧн сетісны 53, 7 миллион шайт, мӧйму – 10 миллион. Таво вылӧ урчитӧма 8,5, а локтан воын – 7,3 миллион.
–А мый вӧчӧма «Агростартап» серти?
–2019-2024 воясӧ збыльмӧдім 33 уджтас, видзим 101,4 миллион шайт. Та вылӧ котыртім 37 выль уджаланін, ньӧбим 317 пемӧс, 257 трактор-оборудование.
2019 воын кӧ вичмӧдлісны 9,1 миллион, мӧйму нин – 25,5 миллион шайт.
«Агростартап» серти Сыктывдін районын 10 КФК-ын рӧдмӧдӧны ыж, гортса пӧтка, форель, мазі, быдтӧны вотӧс, вӧдитӧны картупель да заптӧны кӧрым. Кӧрткерӧс да Чилимдін районъясын 5 фермер овмӧсын быдтӧны яй вылӧ скӧт, лысьтӧны йӧв да рӧдмӧдӧны мазі, Кулӧмдінын – 4, Койгортын да Луздорын – 2, ӧти КФК-ӧн Удораын, Сыктылын, Изьваын да Емдінын.
–Позьӧ ӧд шедӧдны и агротуризм грант?
–Да, та дырйи мыджсям туризм йылысь 1996 вося ноябрь 24 лунӧ вынсьӧдӧм 132-ӧд номера федеральнӧй оланпас вылӧ. Та пӧрйӧ тшӧтш колӧ уджтасас пуктыны ассьыд сьӧм. Став рӧскодсьыс кӧ эм 10 прӧчент, государство содтас 3 миллион шайт. Кык пӧв унджык кӧ, вичмас 8 миллион, а уджтассӧ збыльмӧдӧм могысь кӧ чӧжин нёльӧд пайсӧ, сетасны 10 миллион.
Медтӧдчана, медым туризм сӧвмӧдысьыс зілис сиктын.
Грант весьтӧ позьӧ ньӧбны, кыпӧдны, дзоньтавны ветлысь-мунысьлы юр сюянін, тшӧтш и модульысь вӧчӧмӧс, нюжӧдны электричество, ва, биару, шоныд сетан трубаяс, пелькӧдны керка йӧр, ньӧбны крӧвать-шкап, пызан-улӧс, транспорт да туристлы колана эмбур.
2022 воын агротуризм грант шедӧдіс Емваысь «Ворвож» турист-фермер овмӧсӧн веськӧдлысь Гульнара Размыслова. Овмӧсас сылӧн уна порсь, мӧс, кукань, вӧв, ыж, кӧза, сенбернар, овчарка, такса, курӧг-чипан да уткаяс. Вӧчӧны рысь, нӧк, вый, сыр, солалӧны-тшынӧдӧны да иналӧны яй, порсь тшӧг.
Став удобствоа кык судтаа керкаын вермас овмӧдчыны 15 морт. Эм и гортса эмбур музей, кык пывсян.
Тані унатор позьӧ тӧдмавны сиктса олӧм-вылӧм йылысь, видзӧдлыны, кыдзи дӧзьӧритӧны скӧт. Коді кӧсйӧ, позьӧ видлыны лысьтыны мӧс либӧ кӧза, идравны куйӧд, разӧдны пилипызь да ытшкыны турун.
Гӧсьтъяслы нуӧдӧны и мастер-класс, велӧдӧны вӧчны нӧк, вый да рысь, а сідзжӧ дасьтыны татара азу, балеж, эчпочмак, хинкали, костыби, манты, пельнянь да ыж яя котлет, пӧжавны пирӧг-шаньга да нянь.
Изьваын 2022 восянь Ида Филиппова да Ирина Королёва збыльмӧдӧны «Веж луд» агротур уджтас. Вӧвлӧм котельнӧйын лӧсьӧдӧмаӧсь «Башня Глэмпинг» шойччан база, кыпӧдӧмаӧсь «Викинг» пывсян да кӧр видзысьлысь чум. Орччӧн – мӧс карта.
Гӧсьтъясӧс тані чӧсмӧдлӧны кӧр яйӧн, мастер-класс дырйи петкӧдлӧны, кыдзи дасьтӧны хайна вӧлӧга, сыр, рысь, вый да с.в.
Кӧрткерӧс районса Шойнатыын 2023 восянь агротуризм грант весьтӧ збыльмӧдӧны «Рыжӧй мӧс» уджтас. Картаын гӧсьтъяслы петкӧдлӧны, мыйӧн вердӧны скӧтсӧ, кыдзи лысьтӧны мӧс, дӧзьӧритӧны кукань. Позьӧ тӧдмасьны и видз-му овмӧс техникаӧн, видзӧдлыны, кыдзи гӧрӧны-кӧдзӧны, ытшкӧны-куртӧны.
Тайӧ жӧ районса Баяркерӧс грездын Татьяна да Сергей Токарчук мазісӧ вӧдитӧны 13 во нин. А нёль во сайын босьтчӧмаӧсь агротуризмӧ. Мӧйму шедӧдӧмаӧсь грант. Олан керка йӧрас – улейяс. Гӧгӧрвоана, гӧсьтъяс окотапырысь видзӧдӧны мазі бӧрся. Сергей да Татьяна чӧсмӧдлӧны найӧс маӧн, прополисӧн, пергаӧн да маысь вӧчӧм вӧлӧгаӧн. Таысь ӧтдор, пывсянын позьӧ мавтчыны маӧн, вӧчны массаж да корӧсясьны.
Апикеркаясын дзизгысьясысь мортсӧ торйӧдӧны сӧмын плакаяс. Водан пӧ вольпасяс, кунян синтӧ да быттьӧкӧ веськалан дзоридза видз вылӧ.
Малязіысь ӧтдор Токарчукъяслӧн эм кӧза. Гӧсьтъяс пӧ вермасны велӧдчыны лысьтыны йӧв, вӧчны сыр. Кӧза йӧлыс зэв бура лӧсялӧ и челядьлы, и верстьӧлы, и олӧма войтырлы.
Грант весьтӧ Удора районса Слӧбӧда да Йӧртымдін сиктъясын збыльмӧдӧны «АгроУдора» уджтас. Тані гӧсьт керкаын вермас овны 16 морт, нӧшта комынӧн – вӧвлӧм школаын. Локтысьясӧс вердасны-юкталасны татчӧс вӧлӧгаӧн, велӧдасны кыйны да пуны-пражитны чери, вӧчасьны сюмӧдысь. Гожӧмнас тані пасйӧны Мозын ю лун, а тӧвнас нуӧдӧны «Кытшъяс» гаж.
–Кымынысь позьӧ босьтны грантсӧ?
–«Агростартап» грант да СПок-лы субсидия сетӧны ӧтчыдысь. Этша вылӧ 1,5 миллион шайт. Скӧт яй вылӧ тшӧгӧдӧм да унджык йӧв лысьтӧм могысь вермасны вичмӧдны 7 миллионӧдз.
Кутшӧмсюрӧ грант сетӧны и мӧдысь, но та дырйи быть колӧ сигӧртны воддзасӧ. Позьӧ шедӧдны 5-30 миллион 24 тӧлысь кежлӧ.
Сьӧма отсӧг босьтысьлы ковмас и рӧскод йывсьыс висьтасьны. Та вӧсна колӧ чукӧртны да видзны став чек-документсӧ, регистрируйтчыны ГИС АПК-ын, колӧ и электроннӧй кырымпас. И, дерт, мед скӧт, му, техника вылӧ вӧлі став кабала-документыс.
<> Николай РАЗМЫСЛОВ. Снимокъясыс авторлӧн.