Миян семьяын геройясысь ӧти — ыджыд мам Александра Васильевна Дёмина. Чужліс Кулӧмдін районса Скӧрӧдум сиктын, а верӧс сайӧ петіс Полльӧ грездысь Алексей Гордиевич Дёмин сайӧ. Венчайтчисны Пожӧг вичкоын. Попыс сэки нин шуӧма, уна сьӧкыдлун пӧ паныдасяс олӧмад, венечыд кӧ юр вылад сьӧкыд.
Лӧсьӧдісны 5 челядя семья, дерт, бур олӧм вылӧ эськӧ да. Но ставсӧ пасьвартіс нем жалиттӧм война. Алексей Гордиевичӧс война медводдза лунъясӧ жӧ босьтісны фронт вылӧ. 28 арӧса Александралӧн ки вылӧ коли кизь кодь посни челядь – медся ыджыдыслы 12 арӧс, а медся ичӧтыслы 10 тӧлысь. Ыджыд мам шулывліс, Матушка пӧ миянӧс спаситіс. Тадзи мӧснысӧ ыдждӧдліс. Сійӧ пӧ миян мездысьыс вӧлі. Да и сылысь на война помланьыс ош вӧлі йирсигас вӧрасӧ косялӧма.
Оз тай лёкыд ӧткӧн ветлы. Кыті пӧ вӧсни, сэті и орӧ. Бур пӧ, верӧслӧн рӧдвужыс ёна отсасисны. 28 арӧсӧн кольӧм дӧваӧс найӧ нэм помӧдзыс медматыс рӧдвуж пыддиыс и видзисны да пыдди пуктісны. Горди рӧдлы таысь муӧдз копыр.
Миянлы ыджыд мам вӧлі зэв бур воспитательӧн. Эз кывнас велӧд, а делӧӧн. И носкитӧ кы-ны, и пирог-шаньгатӧ пӧжавны, и Енлы кевмысьны. Ачыс грамотатӧм вӧлі-а. Торъя молитваяс ме ёна ог помнит, сӧмын водӧм водзас пыр вӧлі лыддьӧ «Богородитса дево радуйся…». Тадзи ме вӧлі кыла сылысь кевмысьӧмсӧ. Тайӧ пӧ медыджыд молитваыс, шулывліс.
Ыджыд мам меным пыр чайтсис зэв шуда нывбабаӧн.
Керкаын дзим-дзурк, сылӧн дорысь чӧскыд пирӧг-шаньгасӧ ме эг на видлы, и керкаыс уна йӧза пыр вӧлі.
Пожӧгсаыд водзын Помӧсдінланьыд ёна подӧннад ветлісны. Сикт помас керкаыс сулалӧ да, пыраласны вӧлі шойччыны. Ставнысӧ вердас-юкталас, некодысь оз дӧзмы. Кытысь нӧ меным сэки вӧлі тӧдны, кутшӧм сьӧкыд ӧтка нывбабалы сиктса уджтӧ бергӧдны?..
Ыджыд мамлӧн шуыштӧмъясыс вежӧрӧ нэм кежлӧ кольӧмаӧсь:
1. Мый ыджда шебрас, сы ыджда и шебрась.
2. Мам молитваысь вынаыс нинӧм абу, мам ёрӧмысь ыджыдджык стракыс абу.
3. Ассьыд шогтӧ валы ли билы висьтав.
4. Мужикыдкӧд пинясян ли он, но мамыд кӧ гӧститны локтіс, тайӧс мед весиг оз казяв.
5. Медбӧръя кывтӧ медводз эн шу.
6. Коді ичӧт деньгаӧн овны эз велав, сылы и ыджыдыс оз кут тырмыны.
7. Рӧдтӧ-вужтӧ пыдди пуктысьыд жӧ морт-а.
8. Енмыс пӧ мед сетас став челядьлы овны батьӧн да мамӧн – тайӧ медыджыд кӧсйӧмыс вӧлі пыді вежӧра, зіль коми нывбабалӧн.
* * *
Уна во коли, а керка дортіыс мунігӧн пыр на сьӧлӧмӧй ыркмунлӧ. Гажӧй бырӧма куим семья вылӧ ӧтувъя йӧрысь. Бур суседъяссьыс, кодъяс рӧдня туйӧ и олісны ӧта-мӧдыскӧд. Ӧти пывсянӧ ветлісны да шог и радлун ӧтув юкисны. И менам сьӧлӧмӧ рӧдняӧн колисны.
Ыджыд мамыс путшкӧ шӧрт
Ыджыд мамыс путшкӧ шӧрт. Быдмалӧ. Нучка нюжӧдӧма кисӧ, быдмавны отсалӧ.
–Ыджыд мамӧ, шӧртыс чуткасьӧ, сойӧй гӧрдӧдӧма.
–Терпит, дитя, терпенньӧ колӧ. Ыджыд олӧмад ыджыд терпенньӧыд гӧднӧй.
–Ыджыд мамӧ, уна да! Сё во кутам быдмасьны, нырӧй нюжалӧ.
–Уна вылӧ уна, этша вылӧ этша. Унаыд – уналы, этшаыд – некодлы. Терпит, дитя.
–Ыджыд мамӧ, вӧснявлӧ-кызлӧ шӧртыс. Ланьтлін али мый печкигад?
–Вот сё дивӧ кага тэ, Енма ныв. Казялӧ быдтор. Тэ нӧ кысь тӧдан, дитя?
–Ыджыд мамук, нырнад кор суркнитчан, ме шӧрттӧ гусьӧник печкалі, чӧрстӧ лабич увсянь бергӧдлі. Ачым тшыкӧді.
–Сё будьтіна ныв, слӧйманыд, небось, уджалӧ. Ошкыны ог ошкы, пинявны ог пиняв. А то ошкӧ пӧран да вӧрӧ пышъян. Либӧ кывъя немӧясян пинялӧмнад. Пинялӧмнад пиня лоан. Шуам, шогмас дай. Шогмас.
–Ыджыд мам, этат небыд вольпась кодь лои, пушыд юрлӧсӧн гӧгыльтчӧ. Тайӧ нигӧн.
–Ыджыд мам, а вуруныс сыла да дука. Няйт. Фу-у-у!
–Ой, дитяӧй, ставсӧ кокниӧн да шаньӧн эн чайт.
Трудӧн быдтӧма, киӧн нистӧма, печкан уджаліс, тэ на кутчысин. Ӧтув утъясям-быдмасям. Сэсся мыськам-тирайтам да емлы пай вӧчам. Мича сера узор тэчам да коми оласног сёрӧн ошкам-славитам. Коми гласӧн босьталӧмӧн и лыддьӧдлӧм улӧ.
–Ыджыд мам, а кодлы медводз мича кепысьсӧ? Тэныд али меным?
–А тэ кыдзи чайтан, менам сьӧлӧмшӧрӧй-нылукӧй? Менам Енмӧн мавтыштӧм нылукӧй? Мамлы, батьлы, дядьлы, вежаньлы, вежайлы?!
–Марпа гӧгиньлы, менӧ бабитысьлы-таладор светсӧ мыччӧдысьлы!
–Мда, ен сыкӧдторйӧй да ловъя аканьӧй, кысь тэ татшӧмыс и усьӧмыд? Быдтор тӧдан, кудъяд тэчан. Пӧслукман дитюк, ен сыкӧдӧн, мед он вомдзась, чурки-будиа-а. Лёк синмысь и злыдни кывйысь мед Ен видзас. Аминь дошлӧй тай кӧсъян лоны. Рӧдоваыд кыскӧма.
–Ыджыд мам, мыйла кывнас дуран-повзьӧдчан? Ме ог кӧсйы Толей пӧль кодь тошка тӧдысьӧн лоны.
–Толей пӧльыд эськӧ дошлӧй, а сылӧн Мавур мамыслань тэнӧ чегӧма. Ой, чегӧма тэнӧ сэтчань, да сё пӧрадки. Кывйыд сылӧн и унаӧс кок выв сувтӧдліс, лёк йӧз кывйысь бурдӧдліс. Коркӧ, тон, быдман да, сӧвман да, бела светас петан да, вылас серыс лоӧ. Ӧні, дитя, шойччы сэсся. Ме час кевмысьышта.
–Ыджыд мам, а ме?! Ме тшӧтш кӧсъя чӧскыд ладан кӧрсӧ апавны да!
Богородитса дево радуйся,
Благодатная Мария…
Ыджыд мам, мыйла нӧ бӧрдан?!.
Ӧти рӧд да вуж
Бура дыр нин вотчам Полльӧ ягын.
Быд волігӧн паныдасьысьяс шуӧны, татысь пӧ вотнысӧ нинӧм нин. Ставсӧ вотісны.
И збыль, бӧръя кадас тшак вотысьяскӧд сӧмын ёнджыкасӧ паныдасьлам. Ме сӧмын нюмдышта век. Та дыра кӧ вотчам, да та мындаӧн, абу на ставсӧ вотӧмаӧсь. Эм на, ен сыкӧд, ягас дзебастор и миянлы вылӧ. И тіянлы тырмас. И тшакыс, и вотӧсыс…
Ыджыд мам да Марья ичинь гожӧмбыдъясӧн тані вотчывлісны. Марья ичинь лунтырнад некымынысь вӧлі татчӧ волас. Косьтӧны вӧлі тшаксӧ да миянлы быдсяма дефицит ньӧбӧм вылӧ сдайтӧны Пожӧг сельполы. Кымынкӧ мича чвета сьӧд чышъян новлім. Насянь козин. Сэк кадӧ дефицита тӧвар.
Гашкӧ, эз сідз-тадз таво миянӧс Енмыс вайӧд тайӧ ягас. Гашкӧ, буретш тадзи и колӧ вӧлі мыйлакӧ. Найӧ миян видзысьясным на и эмӧсь. Ыджыд рӧдитель выннас.
Эз тай этша видзны-быдтыны миянӧс ичӧтдырйи. Эз ӧти коми мойд да коми газет-журнал миянлы лыддьыны.
Мед и лоас миян быд волӧм налӧн бур водзын копыр пыдди. Важ вотчан места ог жугӧдӧй ни тыртӧй. Вотчам киӧн, а ог комбайнӧн. Миянлы тырмымӧн.
Ӧти рӧд миянӧс рӧдительяскӧд йитӧ, да ӧти вуж…
Ловъя паметь
Сьӧкыд война би пыр мунӧм ыджыд батьлы, дӧвалысь тужа-нужа нуӧм ыджыд мамуклы, тшыг да сьӧкыд кадӧ быдмӧм мамлы, чожъяслы, ичиньлы муӧдз копыр…
Мед курыд война кӧрсӧ сэсся не ньылавны. Мед батьӧн да мамӧн быдмасны нывныд и пиянныд. Мед дзоньвидзаӧсь воасны Россия дорйысьяс. Мед ӧдйӧджык пуксяс МИР.
Сотчӧ-тракйысьӧ тӧв водзын сись. Енмӧй…
Рӧдина дорйысьяс водзын, би пыр и ва пыр мунӧм йӧз водзын копырӧн.
Енмӧй, ыджыдӧй…
Енмӧй, ыджыдӧй,
Енмӧй, вынаӧй,
Мамлысь сьӧлӧмшӧр-
Писӧ видз.
Зарни пиянсӧ,
Дона быдтассӧ
Сьӧлӧм чепӧльысь
Тупкы-сидз.
Енмӧй, видзысьӧй,
Енмӧй, судзтӧмӧй,
Енмӧй, пыдӧстӧм
Дойысь видз.
Сьӧлӧм кудйӧдзыс
Ставыс вируля.
Мамлы-бӧрдысьлы
Овны кыдз?!.
Енмӧй, радлунӧй,
Енмӧй, помтӧмӧй,
Енмӧй, повтӧмӧй,
Сетышт вын.
Вуджны дойяссӧ,
Пемыд войяссӧ,
Разӧд, эсканӧй,
Война тшын!
<> Елена ИГНАТОВА. Снимокыс авторлӧн гортса архивысь.