Быд во февральын мир пасьталаын пасйӧны Лёк пыкӧслы паныд водзсасян лун. Та могысь водзмӧстчӧма раклы паныд водзсасян войтыркостса союз, медым пӧ быдӧн тӧдіс тайӧ зэв сьӧкыд висьӧм йывсьыс.
А позьӧ-ӧ венны пыкӧссӧ? Кыдзи сійӧ кӧвъясьӧ?
Тайӧ да мукӧд юалӧм вылӧ вочавидзисны миян регионысь врач-онкологъяс.
Коми Республикаса регионса клиническӧй онкодиспансерысь главнӧй врач Алексей Соколов:
–Быд во мир пасьталаын лёк пыкӧсысь кувсьӧ дас миллион сайӧ морт. Та вӧсна кымын водз-джык казялам раксӧ, сымын ӧдйӧджык босьтчам бурдӧдны мортсӧ.
Кольӧм нэмын лёк пыкӧс медсясӧ вужъясьліс куритчысьяслы. Найӧ тшӧкыдджыка и кувсьыліс-ны. Но талун тшынасьны модаыс абу, унаӧн сувтӧны куритчӧмлы паныд. И водзӧсыс пыр и тыдовтчис – мужичӧй тыын ракыс тӧдчымӧн чиніс. Ӧні тайӧ пӧрӧсыс мӧд местаын.
Морт вир-яйӧ унатор мӧрччӧ. Мыйсюрӧысь вермам видзчысьны. Шуам, быдӧнлӧн аслас оласног. Ӧти радейтӧ сёйны тшынӧдӧм-жаритӧм госа гӧрд яй, а мӧд номсасьӧ град выв пуктасӧн. Ӧти пырӧдчӧ спортӧ, котралӧ лызьӧн, уялӧ да сідз водзӧ, а мӧд радейтӧ курыд зелля, куритчан да мукӧд дурмӧдчантор.
Врачьяс шуӧны, миян дзоньвидзалуным пӧ кызвыннас лючки олӧм сайын. Татшӧм оласногыс доръяс мортсӧ оз сӧмын ракысь, но и уна мукӧд пӧрӧсысь.
Учёнӧйяс ӧнӧдз туялӧны рак висьӧмсӧ, да стӧча некод на оз вермы висьтавны медшӧр помкасӧ, мыйла сійӧ кӧвъясьӧ мортыслы. Казялӧмаӧсь 300 гӧгӧр сикас лёк пыкӧс. И сӧмын сёсӧ вермам бурдӧдны-кокньӧдны.
Тайӧ висьӧмыскӧд сьӧкыд тышкасьны и со мый вӧсна. Пыкӧсас вермас лоны некымын сикас рак. Лекарствоыс кутшӧмӧскӧ бырӧдас, а мукӧдыслы оз мӧрччы, да найӧ водзӧ рӧдмӧны-паськалӧны. Сэсся быд мортлӧн аслыспӧлӧс генъяс. И быдӧнлы бӧрйӧны сӧмын сылы лӧсялана лекарство да бурдӧдчанног.
Кор кольӧм нэмся 90-ӧд воын сӧмын на босьтчи хирургавны, став сикас лёк пыкӧсыс миянлы вӧлі быттьӧ ӧткодь. И бурдӧдлім висьысьсӧ химия терапияӧн, лекарствоӧн да операция вӧчӧмӧн. Талун тшӧтш вӧдитчам наӧн, но пыкӧссӧ видлалам нин молекула тшупӧдын.
Миян онкодиспансерын кык линейнӧй ускоритель, кодъясӧс йитӧма компьютера томографӧ. Тайӧ – югӧра выль сикас терапия. Водзті югӧрнас раксӧ бырӧдігӧн «сотлім» и орчча дзоньвидза клеткаяссӧ. И сьӧкыд шуны, татшӧм «бурдӧдчӧмсьыс» унджык вӧлі бурыс али лёкыс. Талунъя технологияӧн да оборудованиеӧн югӧрнас позьӧ стӧча бырӧдны сӧмын пыкӧссӧ.
Тадзи жӧ и операция дырйи талун эм позянлун вундыны сӧмын висьмӧминсӧ. Та дырйи ставыс вӧчсьӧ ичӧтик розь пыр. А сідзкӧ, и операция бӧрас мортыс ӧдйӧ бурдӧ. Ӧткымынӧн гырк пытшсӧ либӧ сювсӧ вундалӧм бӧрын мӧд лунас нин асьныс мунӧны нуръясьны.
Вӧдитчам и иммунотерапияӧн. Лекарствоыс ёнмӧдӧ морт вир-яйсӧ, и сійӧ ачыс нин вермасьӧ пыкӧсыскӧд.
–Алексей Николаевич, а ракӧн нёрпалысьыс кӧ куйлӧ гортас, матыссаясыслы висьӧмыс оз кӧвъясь?
–Важӧн пӧ сотлісны лёк пыкӧсӧн висьысьлысь кӧм-паськӧмсӧ да весиг керкасӧ. Но ракыд абу инфекция.
Ме 30 во нин вӧча татшӧм висьысьясыслы операция, но некутшӧм пӧрӧс эг кӧвъяв. Тырмымӧн видзчысьны гигиена боксянь.
Колӧ сӧмын видзчысьны нывбабалӧн кага чужтанын пыкӧсысь да мортлӧн папиллома вирусысь. Найӧ вермасны кӧвъясьны мӧдлы. Та вӧсна энь омла висьӧмысь (рак шейки матки) 11 арӧса нывъяслы вӧчӧны мортлӧн папиллома вирусысь прививка. Тайӧ уколыс дорйӧ висьӧмысь и татшӧм арлыда зонъясӧс.
Коми Республикаса клиническӧй онкодиспансерысь главнӧй врачӧс вежысь Андрей Галин:
–Талун странаын збыльмӧдсьӧ «Долгая активная жизнь» уджтас. Сэні казьтыштӧма и миян регионын онкология висьӧмлы паныд тышкасян уджтас.
Нацпроектъяс серти онкодиспансеръяс да поликлиникаяс могмӧдӧны лёк пыкӧс казялан югӧра да эндоскопия оборудованиеӧн, лабораторияӧн, маммографъясӧн. Ӧні и миян эм позянлун вӧчны зэв сьӧкыд операцияяс.
Бурмӧ медицинаын сідз шусяна первичнӧй тшупӧд, профилактика. Тайӧ сетӧ позянлун водзджык казявны пыкӧссӧ. Содтӧд на, диспансеризация лунысь государство да уджӧн могмӧдысь вештӧны удждон.
Кодсюрӧ шуӧ, мыйла пӧ петкӧдчыны врачлы, некыті кӧ оз вись. Рактӧ казявны зэв сьӧкыд. Абу кутшӧмкӧ торъя анализ, коді эськӧ петкӧдліс, мый мортыслӧн – онкология. Та вӧсна и колӧ диспансеризацияыс.
Комиын эм став колана лекарствоыс. Суйӧрсайса ни ӧти фармация фирма эз эновтчы ёртасьны миянкӧд, кыдзи и водзті, вайӧны став колана лекарствосӧ. Сэсся и Россияса компанияяс мӧдісны зільны. Талун странаын вӧчӧны пыкӧслы паныд водзсасян некымын сикас выль препарат. Таргет лекарство мӧрччӧ сӧмын висян клеткалы.
–Андрей Павлович, морт вир-яйысь кытысь тшӧкыдджыка казялӧны пыкӧссӧ?
–Комиын мужичӧйяслысь раксӧ медсясӧ казялӧны предстательнӧй железаысь, тыысь да кыз сювйысь. Нывбабалы медся тшӧкыда пыкӧсыс вужъясьӧ морӧсас, кучикас да кага чужтанас.
Зэв шог, но ты пыкӧснас нывбабаяс вӧтӧдӧны мужичӧйясӧс. Аньясыд талун сідзжӧ шпуткӧны-куритӧны, тшынасьӧны электроннӧй сигаретӧн.
5-10 прӧчент нёрпалысьсӧ пыкӧснас «козьналӧны» бать-мамыс, пӧль-пӧчыс. Ставӧн кывлісны Анджелина Джолилӧн сідз шусяна синдром йылысь. Тайӧ нималана артисткаыслӧн пӧчыс, мамыс да ичиньыс кувсьӧмаӧсь морӧсас, кага чужтанас да сювъяс лёк пыкӧсысь. Медым пӧръявны висьӧмсӧ, Анджелина морӧсас да кага чужтанас вӧчӧма операция, хирург мыйсюрӧ вундалӧма. Артмас-ӧ Анджелиналы ылӧдны лёк пыкӧссӧ, олӧмыс петкӧдлас. Ӧд сылы колӧ и сювсьыс мездысьны, а сытӧг кыдзи олан?
Аньлӧн кӧ рӧдвужсьыс кодкӧ висис ракӧн, ыстам вӧчны содтӧд анализ.
–Унаӧн шыӧдчӧны суйӧрсайса онкология клиникаясӧ. Сэні бурджыка бурдӧдӧны?
–США-ын, Германияын, Японияын, Лунвыв Кореяын да Израильын онкологиялы паныд водз-сасян шӧринъясыс медся бурӧсь. И йӧзыс чайтӧны, мый сэні найӧс бурдӧдасны. Но Россияса клиникаясын сетӧны дзик жӧ сэтшӧм лекарство да вӧчӧны сэтшӧм жӧ операция. Ми тӧдам уна нималана йӧзӧс, кодъяс бурдӧдчисны Германияын, Израильын, но сідз эз и вермыны венны висьӧмсӧ…
Колӧ шуны, и Сыктывкарӧ висьысьяс локтӧны орчча регионъясысь да тшӧтш и Москваысь.
Дерт, нинӧм он вермы вӧчны, мортыс кӧ шыӧдчис вывті сёрӧн. Ӧти мужичӧйӧс кык во вукӧдӧма, но врачьяслы абу петкӧдчӧма. А кор видзӧдлӧмаӧсь, пытшкас сэн и тан нин метастаз…
Коми Республикаса челядь клиника больничаысь онкология юкӧнӧн веськӧдлысь Андрей Карманов:
–Коми Республикаса клиника больничаын сідз шусяна рак регистрын талун 283 ныв-зон. Быд во онкогематология казялӧны шӧркодя 30-35 кагалысь. Висьысьыс воысь-во надзӧник содӧ, но и бурдысьыс тшӧтш пыр унджык. 90 прӧчент дзолюкыс мынтӧдчӧ лёк пыкӧссьыс.
Миян республикаын медуна вӧлі татшӧмыс 2017 воын – сё сюрс морт вылӧ 20,2 висьысь кага, а талун – 18. Мирас тайӧ лыдпасыс – 15-16, а Россияын – 14. Ӧткымын регионын пасйӧмаӧсь 10 да этшаджык висьысь кагаӧс.
Но, став сертиыс, тайӧ син пӧртмалӧм. Ми пасъям быдӧнӧс, коді куйліс миян больничаын, тшӧтш и найӧс, кодъяс висьмисны, шуам, Воркутаын, кутшӧмкӧ районын да веськыда сэсянь веськалісны онкология бурдӧдан федеральнӧй шӧринӧ, а сэсся бӧр локтісны гортаныс.
–Андрей Леонидович, а кага вир-яйӧ кытчӧ медся ёна вужъясьӧ ракыс?
–39 прӧчентыслӧн сідз шусяна солиднӧй пыкӧс, чорыд ёкмыль, кодлӧн бура тӧдчӧны доръясыс. Та мындалӧн жӧ пыкӧсыс артмӧ вирын да сӧзын, а 22-ыслӧн – вейын. Вирын артмӧм раксӧ шуӧны гемобластозӧн, сэтчӧ пырӧны лейкоз, лейкемия да еджыд вир. Лейкоз казявлім и 2-4 арӧсалысь, 3-5 арӧсалӧн вӧркас овлӧ пыкӧс, а 7-17 арӧсалӧн – сӧзас.
Сӧмын на гӧрддзасьӧм пыкӧссӧ сьӧкыд аддзыны. Но, овлӧ, кагасӧ мыськигӧн мамыс чунь помнас мыйкӧ казялӧ кынӧмсьыс, кучик увсьыс да с.в. Сэсся кагаыс кӧ вӧлі зэв визув, а кутшӧмкӧ кад мысти эз мӧд котравны, ворсны, омӧля кутіс сёйны, корсюрӧ кыптылӧ температура, кучикас артмӧны лӧз чутъяс, синмыс кӧсӧймӧ да асывнас вукӧдӧ, быть колӧ шыӧдчыны участокса врач дорӧ.
Лёк пыкӧсӧн 85 прӧчент висьысьсӧ вермам бурдӧдны республикаын. 15 прӧчентсӧ ыстам федеральнӧй шӧринӧ. На лыдысь джынсӧ сэні бурдӧдӧны. Мукӧдыс, дерт, вермасны шыӧдчыны суйӧр сайӧ, но… Ӧдвакӧ таысь лоас водзӧсыс.
<> Николай Размыслов. Снимокыс авторлӧн.