Юркарса коми культура шӧринын «Ас йӧз» уджтас серти аддзысьлігӧн чукӧртчӧмаяслӧн юалӧмъяс вылӧ вочавидзис авъя, шань, мича ань Инесса Орёл. Медводз, дерт, сійӧс корисны ас йывсьыс висьталыштны.
–Чужлі ме Изьва районса Няшабӧж сиктын. Мам-батьлӧн воккӧд ми кыкӧнӧсь. Вова чужис ме бӧрын куим во мысти, и кор ме аддзи сійӧс, думышті: ловъя акань меным вайисны, – паніс сёрнисӧ Инесса Николаевна. – 7-11 классъясын велӧдчигӧн на менӧ бӧрйылісны школаса президентӧн да культураса министрӧн. Оз вӧлі ков миянӧс тшӧктыны мыйкӧ вӧчны, тӧдім: велӧдчысьлы быдторйын – и школаса, и сиктса олӧмын – колӧ аслыс водзмӧстчыны.
Та вӧсна и куим во сайын мӧвпышті «Вына лэбач» премия лӧсьӧдны. 5-11 классъясын медбур велӧдчысьясӧс нимӧдам. И ме гӧрдитча тайӧ проектнас, ӧд сійӧ оз сӧмын ме вылын кутчысь. Эска, и ме бӧрын сійӧ оз кус.
–Кодӧн нӧ кӧсйин лоны школа помалӧм бӧрад?
–Сочинение та йылысь гижлім, да ме сэні пасйылі, мый поездын проводницаӧн лоа. И велӧдан уджыс меным сьӧлӧм серти жӧ вӧлі, миян рӧдын велӧдысьяс эмӧсь жӧ да, и ӧні окотапырысь аддзысьла-сёрнита студентъяскӧд, школьникъяскӧд.
Ухтаса университетын 2-ӧд курс бӧрын сэтчӧс коми культура шӧрин корис котыртны том йӧзкӧд удж, а 5-ӧд курсын вузса телестудияын выльторъяса передача нуӧді. Сэсся и «Юрган» телеканалӧ босьтісны. Сы бӧрын кусӧдчан службаын йӧзкӧд йитӧд кутысь специалистӧн уджалі, университетас ӧд тайӧ профессияас велӧдчи. Коми йӧзӧдчан керкаын уджсӧ ёна радейті, ёртъяскӧд сэки уси шуд вежны коми газет-журналлысь чужӧмбансӧ. Ӧзъян сьӧлӧмӧн сэки зілим. Та бӧрын республикаса юралысьлӧн администрацияын, а сэсся «Газпром трансгаз Ухта» компанияын уджалі. Быдса во быд вежон шойччан лунъяс кежлӧ Ухтасянь Сыктывкарӧ волывлі семья дорӧ.
Кӧсйим эськӧ ставным вуджны овны Ухтаас, но верӧслы сэні уджыс эз сюр. Мудзи ветлӧдлынысӧ да бӧр Сыктывкарӧ локті, но ас серти йӧзӧс юӧртан удж, медым газет вӧчан, сайт, соцсеть нуӧдан чӧжсьӧм опытӧй ковмис, эг жӧ аддзы.
Куим тӧлысь гажтӧмалі, уна бӧрді, а сэсся аслам туйӧд мӧдӧдчи. Эг кӧсйы семьялӧн сьылі вылӧ пуксьыны. Медиапроектъяс заводиті дасьтыны. Тайӧ сьӧкыд, ӧд туйсӧ аслыд лоӧ вӧчны, и вӧчны бурӧс, мед гуранъясӧ эн веськав. Кольӧмвося август 22 лунсянь – республика чужан лунсянь – быд вежон дасьта «Бурторъяс». Ичӧтсянь окота вӧлі йӧзыслы бур вӧчны, отсавны налы, та вӧсна и сёрнита бур вӧчысь йӧзкӧд да юӧрта на йылысь.
Мӧд проект йитчӧма культуракӧд. Быдӧн вермас восьтыны «Куда идти.ру» лист бок да аддзыны, кутшӧм спектакль-концерт лоас матысса кадӧ Сыктывкарын.
–Мый колӧ, медым босьтчыны асшӧр уджӧ?
–Колӧ ыджыд кӧсйӧм, пытшкӧсса кӧсйӧм. Тэ ӧд он кодлӧнкӧ вӧла доддьӧ пуксьы, мед тэнӧ нуасны. Тэ быттьӧ ачыд вӧлыс, ачыд асьтӧ вӧтлан да водзӧ мунан.
–Челядьтӧ сибӧдан жӧ тайӧ уджас?
–Менам ӧкмыс арӧса кык пи. Найӧ двӧйни, но абу ӧткодьӧсь. Андрей изьва рӧдӧ мунӧма, весиг комиӧн сёрнитны велӧдчӧ. Дима батьыс кодь, дзик карса детинка. Мамӧй менам чойыскӧд двӧйни жӧ, найӧ дзик ӧткодьӧсь. И мамӧлӧн бабыс да сылӧн вокыс двӧйни жӧ. Найӧ – чоя-вока – «королевскӧй» двӧйни.
–Инесса Николаевна, сьӧкыд кык питӧ быдтыны?
–Медводдза вонас сьӧкыд вӧлі. Кык арӧсаӧн детсадйӧ нуи, а сэсся куті думайтны, мый водзджык нусьӧма. Висьлісны тшӧкыда, и во чӧж ӧтторъя больничнӧй вылӧ ковмыліс петавны. Но бабъясным бурӧсь да, ёна отсасисны быдтысьны. Кыкнан пиӧс ӧтмоза радейта. Дима «Бурторъясын» ӧткымын сюжет нуӧдӧ. Дерт, быд юӧр дасысь да унджыкысь лоӧ гижны, дӧзмылас и сійӧ, и ме. Но век шуа сылы: кӧсъян нуӧдны – колӧ старайтчыны. И интервью нин оз пов босьтны. А кодӧн лоасны, быдмасны да, тыдовтчас.
Бать-мамӧй, Вера Яковлевна да Николай Владимирович Пудковъяс, ичӧтсянь на лэдзисны менӧ творчествоӧ сибӧдчыны, сценарийяс да кывбуръяс гижны, вӧчасьны. Коркӧ кабалаысь чачаяс вӧчалі, зэв уна артмӧма да, батьӧй гусьӧн пачын ломтӧма, мед ме эг аддзыв да шогӧ эг усь. Дас кӧкъямыс арӧс тырис да, сэки сӧмын та йылысь висьталісны. Радейта и кысьыны. Ӧні пиянлы кыз шӧртысь шапка кыа.
–Чужан сиктад тшӧкыда ветлан?
–Вонас ӧтчыд. Мам-бать ӧні Изьва сиктын олӧны, а Няшабӧжын чужан керкаӧс аддза да, сьӧлӧмӧй нормылӧ. Вокӧй гӧтрасис да Няшаын керка кыпӧдіс, сійӧ чери кыйны да вӧравны радейтӧ. Том семьяяс сэні стрӧитчӧны, уна керка нин кыптіс.
Андрей пиӧй гитараӧн ворсны велӧдчӧ. Менам батьсянь, тыдалӧ, тайӧ вуджӧма, сійӧ ӧд век ворсӧ гитаранас, мамкӧд быд гаж вылын сьывлӧны. И бабӧй век сьывліс. Бабӧй уна челядя мамӧн вӧлі, да сьылӧмыс отсалӧма сылы овны. А ме йӧз водзын яндысьышта сьывнысӧ, кӧть эськӧ и школаын, и университетын концертъясын петкӧдчылі, и пиянлы, кор ичӧтӧсь на вӧліны, «Кузь сыръя чышъянтӧ» комиӧн и рочӧн сьывлі.
–Инесса Николаевна, кывзам да шензям, кыдзи верӧсныд терпитӧ, сы мында кад ӧд удж вылӧ торйӧдан?
–Иван верӧсӧй лабутнӧй, абу уна сёрниа морт. Сійӧ пыр кывзас менӧ, сӧвет сетас. Ми сыкӧд дас во нин ӧтлаын олам и пыр сёрнитам ӧта-мӧдкӧд, висьтасям, мый миянлы кажитчӧ, а мый оз. И тадзи век воӧдчам ӧти кывйӧ.
–Кодъясӧс эськӧ тэ шуин «ас йӧзӧн»?
–Унаӧс, кодкӧд олам, уджалам, ас йӧзӧн позьӧ шуны. Ас йӧзкӧд ми вынаӧсь.
<> Павел Симпелев. Снимокъясыс Инесса Орёллӧн гортса архивысь да ӧтуввезйысь.