Россияса йӧзлысь дзоньвидзалун видзан министерстволӧн юӧртӧм серти, странаын воысь-во ылӧсас вит прӧчент содӧ кагаыс, кодъяс дзоньвидзалун боксяньыс оз вермыны став коланасӧ вӧчны (рочӧн кӧ, ограниченные возможности здоровья). Дзолюкъяс омӧля кылӧны да сёрнитӧны, кодсюрӧлӧн торксьӧма вежӧрыс да вейыс, оз кывзысь ки-кокыс.
Странаын бӧръя перепись серти 10 прӧчент челядьыслы, а сідзкӧ, 7 миллион сайӧ кагуклы колӧ отсӧг. Сыктывкарын татшӧмыс сюрс гӧгӧр.
Кытчӧ колӧ шыӧдчыны, чужис кӧ висьлӧс кага? Кӧні да коді отсалас семьяыслы?
Республикаса юралысьлӧн Общественнӧй приёмнӧйын сёрниыс муніс буретш та йылысь.
Сыктывкарын семьялы да челядьлы социальнӧй отсӧг сетан шӧринысь юкӧнӧн веськӧдлысьлысь удж вӧчысь Мария Грищенко:
–Миян шӧринын эм вермытӧмъяслы реабилитация да абилитация «Надежда» юкӧн. Медико-социальнӧй экспертизаса (МСЭ) специалистъяс быд лун юӧртӧны миянлы, кымын тыр арлыдтӧмаӧс шуӧмаӧсь инвалидӧн. Татшӧмнас вермас лоны и арӧса дзолюк, и дас сизим арӧса ныв-зон.
Найӧс ми пасъям инвалид-челядь реестрӧ. Талун кежлӧ сэні Сыктывкарысь 960-980 кага. Сьӧкыд нозологияа (торксьӧм дзоньвидзалуна) зонпосниыс содӧ. Бӧръя кадӧ унаӧн лючки сёрнитны оз вермыны.
МСЭ-ысь кабала да Россияса олысьясӧс социальнӧя могмӧдӧм йылысь 2013 вося декабрь 28 лунӧ вынсьӧдӧм 442-ӧд номера федеральнӧй оланпас вылӧ подуласьӧмӧн быд кагалы торйӧн дасьтам реабилитация да абилитация программа. Та бӧрын бать-мамыслы ыстам «Надежда» йылысь кабала, кӧні юӧртам, кутшӧм отсӧг да услуга вермам сетны, кутшӧм документ та могысь колӧ.
Висьлӧс дзолюклӧн бать-мамлы позьӧ пыравны юркарын Катаев уличаса 21-ӧд номера керкаӧ, либӧ шыӧдчыны 32-01-31 да 32-01-03 телефон пыр. Миян специалистъяс асьныс вермасны волыны вермытӧм дорӧ гортас да тӧдмӧдны «Надежда» юкӧнын вӧзъян услугаясӧн. Таысь ӧтдор бать-мамыслы колям брошюра, кӧні пасйӧма быд воськов, кытчӧ позьӧ шыӧдчыны, кагаыскӧд кӧ мыйкӧ неладнӧ, кутшӧм кабала-документ та могысь колӧ, мый позьӧ вӧчны аслыныс да с.в. Сэні эм такӧд йитӧдын став учреждениеыслӧн адрес, телефон номер.
Овлӧ, бать-мам миянлы оз вочавидзны. И во мысти бара ыстам налы «Надежда» йылысь кабала. И тадзи быд во.
Мукӧд семьясяньыс воӧ вочакыв, ми пӧ тӧдам тіян услугаяс йылысь, аттьӧалам тӧждысь, но отсӧгыс миянлы оз ков.
Медсясӧ ӧвтыштчӧны найӧ, кодъяслӧн кагукыс видзӧднысӧ дзоньвидза, ки-кокыс лючки, вежӧрыс абу торксьӧма, но кутшӧмкӧ помка вӧсна дзолюксӧ шуӧмаӧсь инвалидӧн. Татшӧмыс овлӧ диабет да мукӧд пӧрӧс дырйи.
Но ӧд кадыс мунӧ, и кагукнысӧ бурдӧдны-велӧдны вермас лоны сёр. Кымын водзджык босьтчам отсавны сылы, сымын ӧдйӧджык вермам бурмӧдны дзоньвидзалунсӧ, велӧдны сибавны йӧз дорӧ.
Семьяыс кӧ дась уджавны миянкӧд ӧтув, кырымалам сёрнитчӧм да индам налы кураторӧс. Бать-мамлӧн шыӧдчӧм бӧрын специалистъяс гӧгӧрбок видлаласны дзолюкыслысь дзоньвидзалунсӧ да висьталасны, кыдзи отсавны сылы. Тшӧкыда педагог-психологсянь отсӧг колӧ и челядьлы, и верстьӧлы. Та вӧсна ставнымлы колӧ ӧтув зільны.
Миян юкӧнын кӧкъямыс морт. Тайӧ психолог, логопед, дефектолог, шылад велӧдысь, физрук, содтӧд тӧдӧмлун сетысь педагог да мукӧд. Эм и юрист, коді отсалас дасьтыны быдсикас кабала-документ, мукӧд ведомство-министерствоӧ шыӧдчӧм да с.в.
Лӧсьӧдӧм программа серти быд кагакӧд миян специалистъяс уджалӧны дас лун. Ӧти урокыс мунӧ комын минут. Таысь ӧтдор котыртам ӧтувъя занятиеяс, шуам, социальнӧй адаптация, моторика сӧвмӧдӧм, профориентация кузя да с.в.
Юкӧнным восьса быд лун ӧкмыс час асывсянь сизим час рытӧдз. Уджалам и субӧтаӧ дас час асывсянь нёль час да джынйӧдз.
Бать-мам вермасны кольлыны кагуксӧ миян юкӧнын кык час кежлӧ, мед ветлыны кытчӧкӧ асланыс тӧжд-могӧн. Каникул дырйи социальнӧй реабилитация котырын челядьӧс позьӧ кольлыны куим час кежлӧ. Вермим эськӧ дырджык кежлӧ мездывны бать-мамӧс, но миян юкӧнын зонпосниӧс оз вердны, а СанПиН серти кагукӧс куим часысь дырджык оз позь тшыгйӧдны.
Торъя специалисткӧд уджысь ӧтдор «Надеждаын» позьӧ коллявны прӧст кад. Ми котыртлам быдсикас гаж, кытчӧ волӧны оз сӧмын кага-инвалид да сылӧн бать-мамыс, но корлам и пӧль-пӧчӧс, дзолюклысь чой-воксӧ. Ӧтув пасъям Выль во да мукӧд праздник, февраль 23 лунӧ чолӧмалам батьясӧс, а Март 8 лунӧ – мамъясӧс.
Корлывлам быдсикас специалистсӧ. Неважӧн волісны ароматерапия вӧчысь, фитнес-аэробика да войтыркост ворсӧм нуӧдысьяс.
Волонтёръяс, спонсоръяс да сьылан-йӧктан коллективъяс отсалӧны дасьтыны концертъяс, «Чудо-ёлка» да «Чудо-портфель» акцияяс, кор вермытӧм дзолюкъяслы Кӧдзыд пӧль вайӧ юмов козин, а велӧдчан во водзын – тетрадь-ручкаа, краска-карандаша портфель.
Миян юкӧн бердын восьтім «Диалог» клуб. Сэтчӧ волӧны 12 арӧсысь ыджыдджык ныв-зон да налӧн мам-бать, рӧдвужыс, матыссаясыс. Мукӧдысьсӧ чукӧртчывлӧ 15 семья, ставыс нелямын морт. Ӧтув ворсам, сёрнитам быдтор йылысь. Тшӧтш и аскиа олӧм, профессия да велӧдчан учреждение бӧрйӧм йылысь. Томуловлы весиг котыртлам предприятие-организацияӧ экскурсия, кӧні найӧ тӧдмасьӧны сэтчӧс уджӧн да зільысьяскӧд.
И ставыс тайӧ дон босьттӧг.
Вермытӧмъяскӧд уджалам 18 арӧс тыртӧдзныс. Та бӧрын тыр арлыдаыс бара прӧйдитӧ МСЭ, да сылы сетӧны нин кутшӧмкӧ группаа инвалидносьт. Найӧ оз жӧ кольны ас кежсьыныс. Став кабала-документсӧ вуджӧдам йӧзӧс социальнӧя доръян шӧринӧ. Сэні накӧд зільӧны сэтчӧс специалистъяс нин.
Челядь-инвалидлы социальнӧй реабилитация да абилитация «Надежда» юкӧнысь специалист Ольга Басаргина:
–Психолог-специалистъяслӧн висьталӧм серти, быд мам да и бать прӧйдитӧны нёль тшупӧд, кор тӧдмалӧны, мый налӧн чужас вермытӧм кага. Медводз найӧ повзьӧны, весьӧ-пӧрӧны. Ми пӧ таысь асьным мыжаӧсь, али Енмыс кутшӧмкӧ грекысь накажитіс? Татшӧм юӧрсьыс семьяыс вермас весиг киссьыны. Сайкалыштӧм бӧрын кутшӧмкӧ кад бать-мам оз эскыны врачьяслы, гашкӧ пӧ, сорсинныд диагнознас. Сэсся надзӧник велалӧны овны висьлӧс дзолюкыскӧд. Дерт, та дырйи майшасьӧны-шогалӧны, аддзӧны кӧ, мый бурланьӧ некутшӧм вежсьӧм абу. И медбӧрын гозъя выныштчӧны да ӧтув, а овлӧ, и кодыскӧ ӧтнасӧн, вӧчӧны ставсӧ, медым быдтыны дона ёкмыльсӧ.
И тайӧ кадас налы зэв ёна колӧ медиксянь, психологсянь да торъя службасянь отсӧг. Воспитательлӧн, психологлӧн да мукӧд специалистлӧн та дырйи зільӧмыс зэв тӧдчана.
Психолог уджалӧ и кага-инвалидлӧн чой-воккӧд, велӧдӧ овны ӧтув да отсавны вермытӧмлы.
Миян юкӧнӧ шыӧдчӧны весиг пуз-чужӧмалӧн бать-мамыс. Кымын водзджык верстьӧ казяласны кагук дзоньвидзалунын да сӧвмӧмын тырмытӧмторъяссӧ, сымын унджык позянлуныс отсавны ичӧт мортлы. Шуам, сійӧ кӧ лёка сёрнитӧ, а бать-мамыс нюжмасисны кӧкъямыс арӧс тыртӧдзыс, та бӧрын немтор нин он веж бурланьӧ.
Дзолюкӧс быд боксянь видлалӧны логопед, дефектолог да психолог. Та бӧрын найӧ сёрнитӧны бать-мамыскӧд, юӧртӧны налы, ставыс-ӧ лючки, мыйкӧ кӧ неладнӧ, велӧдӧны, кутшӧм занятиеяс колӧ нуӧдны быдтасыскӧд гортас, а ковмас кӧ, ыстӧны колана врач, шуам, психиатр, невролог, ортопед, офтальмолог да мукӧд дорӧ.
Медводдзаысь шыӧдчысь бать-мамлы вӧзъям анкета, видлалам кагасӧ, нуӧдам диагностика, сэсся туйдам, мый колӧ вӧчны. Татшӧм жӧ диагностика вӧчам томуловлы 18 тыригас. Сэки ясыда нин тыдовтчӧ миян зільӧмысь водзӧсыс, кыдзи вежсис кага-инвалидлӧн дзоньвидзалуныс да с.в.
<> Николай РАЗМЫСЛОВ. Снимокыс авторлӧн.