Сентябрь 12 лунӧ Коми Республикаса юралысь Владимир Уйба аддзысьліс регионса юӧр сетан тэчасысь журналистъяскӧд да вочавидзис налӧн юалӧмъяс вылӧ.
Крепыд вужъяс
–Владимир Викторович, мый медся ёна шензьӧдіс тіянӧс коми войтырлӧн культураысь?
–И коми, и республикаын олысь мукӧд кывъя войтыр оз орӧдчыны асланыс вужъясысь – тайӧ медтӧдчанаыс.
2022 воын Чилимдінын нуӧдісны «Северное ожерелье» фестиваль, волісны сэтчӧ Рытыв-Войвыв кытшса регионъясысь культура, туризм министерствоясӧн веськӧдлысьяс.
Гаж дырйиыс торъя семьяяс петкӧдлісны сьылан, джодждӧра кыан, пу пань вӧчан да мукӧдторйын сям-кужӧмсӧ. И тайӧ киподтуйыс семьяаныс вуджӧ кӧленаысь кӧленаӧ. Чилимдінад ӧд некымын нэм сайын овмӧдчылӧмаӧсь Новгородысь воӧмаяс, и кор Новгород обласьтса куль-тура министерствоӧн веськӧдлысь аддзис гажсӧ, бӧрддзис весиг. Ті пӧ ылі войвылын кужӧмныд видзны новгородсалысь нэмӧвӧйся культурасӧ, традицияяссӧ, а миян ставнас таӧн сӧмын музейясын позьӧ тӧдмасьны. Новгородсалӧн ыджыд пуысь пӧ ичӧтик вож веськалӧма Печора вылӧ да вужъясьӧма татчӧ, ыджыда-паськыда быдмӧма-сӧвмӧма.
И тайӧ збыльысь тадзи, артистъясыд ӧд оз сьывны сідзи, кыдзи пӧль-пӧчныс сьывлісны, а чилимдінса видзӧмаӧсь да ӧні водзӧ сӧвмӧдӧны ассьыныс культурасӧ. И тайӧс позьӧ шуны Комиын олысь быд войтыр йылысь.
Унаӧн шыӧдчылӧны
–Кутшӧм тӧжд-могӧн республикаын олысьяс медся тшӧкыда шыӧдчылӧны юралысь дорӧ?
–Регионӧн веськӧдлысьлы век колӧ кутны сэні олысьяскӧд топыд йитӧд, медым тӧдны, мый найӧс майшӧдлӧ, мыйӧн налы колӧ отсавны.
Унаӧн шыӧдчӧны дзоньвидзалун видзан юкӧнын тырмытӧмторъяс вылӧ норасьӧмӧн. Со Сос-ногорскысь нывбаба элясис, куим лун пӧ ог вермы веськавны врач дорӧ. А мӧд ань кагаыскӧд абу вермӧма доктор дорӧ веськавны. Дерт, отсӧгтӧг найӧс ми эг кольӧй.
Велӧдчан во водзвылын бать-мам шыасьлӧны, челядьнымӧс пӧ ӧти школаӧ мӧдӧдны ог вермӧй, классъясыс тырӧсь да, оз босьтны. Тулыснас бать-мам юасьӧны, кытчӧ пӧ мӧдӧдны ныв-пиӧс го-жӧмнас шойччыны.
Унаӧн юасьлӧны, кыдзи отсавны торъя военнӧй операцияын тышкасьысьяслы. Шыӧдчӧны и воинъяс – миян землякъяс. Ми тшӧктам командир нимсянь гижны республикаса юралысь ним вылӧ письмӧ да лыддьӧдлыны, мый налы колӧ – дрон, квадроцикл, мукӧдтор. И налысь корӧмсӧ нюжмасьтӧг видлалам да зілям отсавны.
Кольӧм во сюрс сайӧ шыӧдчӧмысь ӧкмыссё сизимдассӧ вӧлі могмӧдӧма. Мукӧд лунас кызь-комын мортӧдз звӧнитлӧны. И тайӧ быдлунъя уджнас, йӧзлы отсалӧмнас ми петкӧдлам, мый чинаяс оз ӧвтыштчыны йӧз корӧмъясысь.
Войвыв каръяслӧн аскиа лун
–Инвестицияа кутшӧм уджтасъяс лоас збыльмӧдӧма матысса воясӧ?
–Асыввывса экономика форум дырйи нёль-ӧ-вит гырысь проектысь Россияса президент Владимир Путин медводдзаӧн пасйис Воркутаын биару переработайтан комплекс стрӧитан уджтас. Татшӧм ыджыд проектъяссӧ збыльмӧдӧны Москва, Екатеринбург кодь каръясын, а Комиын кык во сайын на эг весиг вермӧй мӧвпыштлыны татшӧм йывсьыс. Чайтлім ӧд, мый Воркута – из шом перъян кар, и тундраса ылі пельӧсын сійӧ меститчӧ. А проектыс вӧчас карсӧ сідз шусяна транспорт хабӧн, кысянь Войвыв саридзьясті позяс воӧдчыны Асыввывса Азияӧдз.
Уджтасас шуӧма нюжӧдны Карскӧй саридзса портӧдз кыксё километр кӧрт туй. Сэки страна шӧрысь Азияӧдз Воркута пыр быдсикас груз нёль пӧв донтӧмджыка да ӧдйӧджык позяс нуны. Кӧрт туйыс сетас позянлун збыльмӧдны и мукӧд проект, торйӧн кӧ, биаруысь минеральнӧй мувердас вӧчан комплекс кыпӧдан уджтас. Комплексыс, а сійӧс индӧма уджӧдны 2031 восянь нин, быд во кутас вайны республикаса бюджетӧ 20 миллиард, а карса сьӧмкудйӧ – 2 миллиард шайт.
Проектъяссӧ олӧмӧ пӧртӧмыс вӧчас Воркутасӧ мича, ӧнія кадлы лӧсялана карӧн, кӧні кутас овны 45 сюрс гӧгӧр морт.
Инта районын эмӧсь вель гырысь мусир куйлӧдъяс (500 миллион тоннаысь унджык), но мупытшкӧсса озырлунсӧ оз перйыны, вывті пыдын сійӧ да – нёль километр джуджда скважина колӧ писькӧдны. Но ӧні перйыны позянлуныс эм.
Тайӧ проектъясыс вежасны монокаръяс вылӧ видзӧдлассӧ, и ме ясыда нин аддза войвыв каръяслысь аскиа лунсӧ.
Печора вомӧн пос
–Владимир Викторович, мый верманныд висьтавны Печора вомӧн пос стрӧитӧм йылысь?
–Кыдз шуласны, кӧинысь кӧ полан – и вӧрӧ он ветлы. Поскыс колӧ, и сійӧс вӧчӧмын кӧ эмӧсь мытшӧдъяс, ог повзьӧй да венам найӧс. Воркутаса проектъяс збыльмӧдӧм вылӧ сьӧмсӧ инвесторъяс дасьӧсь сетны, а поссӧ вӧчны – инвесторыс эз на сюр.
Матӧ миллиард шайт вӧлі торйӧдӧма поскыслы проекта-сметаа документъяс лӧсьӧдны, а сэсся стрӧитнысӧ ковмас 4,5 миллиард шайт. Ачыс поскыс лоас 3,6 километр кузьта, да нӧшта сы дорӧ ӧтарсяньыс и мӧдарсяньыс матыстчан туйяс колӧ вӧчны.
Локтан воӧ проект документсӧ донъялас экспертиза, 2027 восянь, думайта, поссӧ кутам стрӧитны.
Водзӧсыс эм
–Регионса семья капиталысь эм-ӧ водзӧсыс?
–Сійӧс вынсьӧдӧмсянь ӧкмыс тӧлысь на эз коль, тайӧ уджсӧ ылӧ водзӧ видзӧдӧмӧн вӧлі лӧсьӧдӧма. Но сы йылысь этшаӧн на, вӧлӧмкӧ, тӧдӧны. «Письмо матери» фильм петкӧдлігӧн юалі видзӧдысьяслысь, коді кывліс тайӧ программа йывсьыс, да этша ки кыптыліс. Сідзкӧ, омӧля на нуӧдам юӧртана уджсӧ.
Но водзӧсыс эм жӧ. Тавося январь-июньын медводдза да мӧд кагаыс республикаын содіс. 2022 воын кӧ тайӧс петкӧдлан индексыс Комиын вӧлі 11,53, 2024-ӧдын – 11,56 нин (Россияын шӧркодь индексыс – 11,41). 2020 воын регионын уна челядя семьяыс вӧлі 10.617, ӧні – 12.497: нёль воӧн содӧма 1,8 сюрс.
Дзикӧдз аборт вӧчӧмтӧ дугӧдны оз позь, но колӧ, мед врачьяс ӧлӧдісны нывбабаясӧс тайӧ воськовсьыс, медым врач аддзис колана кывъяс ышӧдны аньӧс чужтыны кагасӧ.
Бурдӧдысьяс колӧны
–Кыдзи Комиын кыпӧдӧны медикъяслы оланін?
–Медводз ми зілям кыпӧдны налы керкаяссӧ ылі сикт-грездын, ӧд мукӧдлаас врачыс либӧ медсестраыс дас воысь дырджык нин эз вӧв. Медицина вуз помалысьяс оз окотитны локны ылі сиктӧ, весиг налы мынтан сьӧмыс оз ёна ышӧд найӧс уджавны неыджыд грездын. Гырысь каръясын пӧ, шуӧны найӧ, та мында сьӧмсӧ ӧти воӧн нажӧвитам. И керка лэптӧмыс вермас вежны налысь мӧвпъяссӧ.
Быд керка артыштӧма 77 квадрата метр ыджда, сэні кык жыр, кухня, ванна, эм колана пызан-улӧс, крӧвать-диван. Ӧні татшӧм керка стрӧитӧмыс сувтӧ 7,4 миллион шайт.
Тавося августӧдз вӧлі кыпӧдӧма нёль керка: Сыктыв районса Первомайскӧй посёлокын да Куратов сиктын, Луздорса Абъячойын да Леткаын. Нӧшта кӧкъямысӧс – Изьва районса Томын, Красноборын, Изьвавомын, Печора районса Приуральскӧйын, Удораса Важгортын, Чилимдін районса Замежнӧйын да Трусовын, Ухта бердса Кӧмдінын – лоӧ кыпӧдӧма во помӧдз.
2025-2027 воясӧ шуӧма стрӧитны медикъяслы нӧшта 45 керка.
Врач кӧ уджаліс сиктас дас во либӧ пенсия вылӧ петіс, керкаыс сылӧн нин лоас.
Оз тырмы специалистыс и карын. Удждон содтыны налы ог вермӧй, ӧд Москваын да Петербургын врачьяс босьтӧны тӧлысьнас кыксё сюрс шайтӧдз, татчӧс медикъяслӧн нажӧткаясӧн он ӧткодяв. Сідзкӧ, патераӧн найӧс колӧ могмӧдны. Сыктывкарын бӧръя кадас 7 врачлы оланін вӧлі ньӧбӧма.
Школаын велӧдчысьяскӧд ёнджыка колӧ уджавны, мед найӧ бӧрйисны бурдӧдысьлысь удж. И кино снимайтны. 1960-1970 воясӧ профессияяс йылысь уна фильм вӧлі, ӧні татшӧмыс абу.
Отсӧгыс лоас
–Владимир Викторович, кӧр видзысьяс шуасьӧны, асшӧр овмӧсъясысь яй ньӧбӧм вылӧ субсидия пӧ оз мӧдны сетны да, мукӧд регионын кутам вузасьны. Збыльысь-ӧ оз ло субсидияыс?
–Медым найӧ эз мунны мукӧд регионӧ, субсидиясӧ лоӧ сетӧма. 2023 воын та вылӧ вӧлі тор-йӧдӧма 22 миллион, таво – 24,9 миллион шайт. Сьӧма отсӧгсӧ сетӧны кӧр видзан овмӧсъяслысь да ас вылас уджалысьяслысь яй ньӧбысьяслы да переработайтысьяслы.
2023 воын переработайтысьяс ньӧбӧмаӧсь асшӧр кӧр видзысьяслысь 314 тонна яй – воддза воас серти 14 прӧчентӧн унджык. Таво субсидиясӧ сетӧмаӧсь 9,7 миллион шайт. Госсӧветлӧн сентябрся сессия дырйи депутатъяс видлаласны республикаса бюджетӧ вежсьӧмъяс пыртӧм йылысь оланпас бала, кӧні индӧма содтыны субсидиясӧ 24,9 миллион шайт.
<> Павел Симпелев. Снимокыс Коми Республикаса юралысьлӧн администрацияысь пресс-службалӧн.