Тайӧ сёрникузясӧ босьті Серафим Поповлӧн «Ленинградскӧй улича Печора карын» кывбурысь.
Таво январсянь Печора районса администрацияӧн веськӧдлысьлысь удж вӧчӧ Галина Яковина.
Кыдзи талун олӧ да сӧвмӧ кар-районыс? Мый майшӧдлӧ выль веськӧдлысьӧс?
Тайӧ да мукӧд юалӧм вылӧ Галина Сергеевна вочавидзис журналистъяскӧд аддзысьлігӧн Коми Республикаса юралысь Владимир Уйбаӧн панӧм медиауджтас серти.
Керкаяс киссьӧны…
—Таво майын да июньын Белгородын дас да Шебекиноын вит судтаа керкаясын ВСУ-са ракетаяс кисьтісны дзонь подъездъяс. Таво май 11 лунӧ тіян карын Печора проспектса 69-ӧд номера керкаын некутшӧм снаряд-ракетатӧг тшӧтш рупмуніс подъезд…
—Да, меным асывнас пыр и юӧртісны та йылысь. Кӧть и тӧді, мый подъездас некод оз ов, юрын пыр бергаліс мӧвп, кодкӧ веськаліс-ӧ кирпич чукӧр улас. Плита-кирпич да арматурасӧ идраліс сё гӧгӧр морт. Мӧд лунас нин юӧртісны, мый некодӧс абу аддзӧмаӧсь. Сӧмын та бӧрын сьӧлӧмӧй личмуныштіс.
Тайӧ керкаыс киссянвыйын нин. Ӧ ткымын патераын вӧлі олӧ 15 морт. Ставнысӧ пыр жӧ эвакуируйтім. Кӧкъямыс семья овмӧдім маневреннӧй фондса оланінӧ.
Общежитиеас оланаӧн артавсис 111 жыр. На пиысь 88-ыс — йӧзлӧн, а 23-ыс — муниципалитетса эмбур, кӧні олісны социальнӧй найм серти. Таысь ӧтдор сэні 31 жыр, кӧні некод эз ов.
Йӧзсӧ выль оланінӧн могмӧдӧм могысь республикаса резерв фондысь вичмӧдісны 53 миллион шайт. 68 мортлы вештысим нин оланінсьыс. Мукӧдыскӧд уджалам на. Ӧ ти виччысьӧ наследство, мӧдлӧн патера кузяыс вештытӧм уджйӧз, кредит, коймӧдъяс шыӧдчӧмаӧсь судӧ, этша сьӧм пӧ жырсьыс вӧзйӧны да.
Падмӧдӧны и муниципалитетса патераяс. На пыдди администрациялы колӧ корсьны став удобствоа татшӧм жӧ оланін. Киссянвыйӧдз воӧм юр сюянінъясыс шӧркодя 12-18 квадрата метр ыдждаӧсь. На пыдди колӧ вичмӧдны ӧти жыръя патера. Компенсациясӧ арталӧмаӧсь буретш квадрата метръяс серти.
Коми Республикаса минстройлӧн индӧд серти тавося медводдза кварталын ӧти квадрата метр доныс 25 сюрс 437 шайт. Артмӧ, патера ньӧбӧм могысь сетӧны 350-400 сюрс шайт. Но та мындаыд Печораын оз тырмы выль оланін ньӧбӧм могысь. Весиг ӧти жыръя важ патера донаджык.
Сэк жӧ муниципалитет фондын эмӧсь тыртӧм патераяс. Шуим дзоньтавны найӧс да сэтчӧ овмӧдны киссьӧм керкасаӧс. Талун кежлӧ 23 оланінысь кӧкъямыссӧ дзоньталім нин да кырымалім социальнӧй найм йылысь сёрнитчӧмъяс.
Сентябрь помӧдз киссьӧм керкаса став олысьсӧ вуджӧдам став удобствоа патераясӧ.
—А мый лоас киссьӧм подъезда керка пыддиыс?
—Керкасӧ разьӧ Санкт-Петербургысь «СносСтройИнвест» торъя котыр. Татшӧмсяма уджсӧ организацияыс вӧчӧ кызь сайӧ во. Комиысь некод эз ышты та вылӧ. Июль 10 лунӧ кырымалім контракт. Керкасӧ кисьтны да ставсӧ идравны колӧ 24,8 миллион шайт. Сьӧмсӧ вичмӧдісны республика да муниципалитет. Уджас босьтчисны август 3 лунӧ. Сигӧртны урчитлісны октябрь 10 лунӧдз, но талун кежлӧ унджыксӧ вӧчӧма нин. Зільӧны зэв бура, видзчысьӧмӧн да стӧча. Ӧ д орччӧн социальнӧй стрӧйбаяс, гимназия, школа да уна судтаа олан керкаяс.
Буретш та вӧсна шуим лӧсьӧдны тыртӧминас машина сулаланін.
Кор керка местасӧ дзикӧдз идраласны да рекультивируйтасны, киритам майын йӧзӧдлӧм виччысьтӧм лоӧмтор режим.
Тайӧ пӧдрадчикыскӧд сёрнитчам и Первомай уличаса 15-ӧд номера керка кисьтӧм кузя. 2019 восянь сэні некод оз ов, но разьнысӧ некод оз босьтчы.
—Районад киссянвыйӧдз воӧм керкаыс уна на?
—Печора карнымӧс панлӧмаӧсь 1949 вося январь 18 лунӧ. Унджык керкасӧ буретш сэки и кыпӧдлӧмаӧсь.
Районын збыльмӧдім нин переселение кузя кык программа. Виччысям, кор вермам пырӧдчыны коймӧдӧ. Но тайӧс вермам вӧчны сӧмын сэк, кор мукӧд муниципалитетас помаласны йӧзӧс выльлаӧ овмӧдан программасӧ.
Муниципалитетын дасьтім нин выль программа баласӧ. Сы серти выльлаӧ талун колӧ овмӧдны карса да сикт-грездса уна патераа 186 керкаса олысьӧс, ставыс 50 сюрс квадрата метр.
Мӧйму муртса эз киссьыны Привокзальнӧй уличаса мӧд номера да Стадионнӧйса 53-ӧд номера керкаяс. Карса бюджетын выль патера вылӧ сьӧмыс эз вӧв, да ковмис отсӧгла шыӧдчыны республикаса веськӧдлысьяс дорӧ. Кольӧм во выль оланін сетім налы, кодъяслысь патераяссӧ шуисны шогмытӧмӧн 2017 вося январь бӧрын. Та могысь видзим 54 миллион шайт. Тайӧ керкаяссӧ кӧсйылім пыртны выль программаӧ, но нюжмасьны оз нин вӧлі позь.
Тавосянь йӧзӧс выльлаӧ овмӧдӧм могысь сьӧмсӧ вичмӧдӧны медводз кар-районса бюджетысь. Оз кӧ тырмы, сэки нин содтӧ республика. Печораысь Привокзальнӧй уличаса нёльӧд, Гагарин уличаса 42а-ӧд, Лугӧвӧйысь Шӧр уличаса 19-ӧд да Озёрнӧйысь Шӧр уличаса нёльӧд номера керкаясысь олысьяслы выль патераяс вылӧ карса бюджетысь видзим 29 миллион шайт.
Мӧйму ноябрын Талый посёлокын мӧдіс киссьыны Станционнӧй уличаса ӧтиӧд номера керка. Аттьӧ республикаса юралысь Владимир Уйбалы, коді республикаса бюджетысь вичмӧдіс 58 миллион шайт. 60 патераа керкаысь 46-ас олысьӧс вуджӧдім нин выльлаӧ.
Неважӧн Сӧветскӧй уличаса 55-ӧд номера керкаын мӧд судтаас усис пӧтӧлӧкыс. Олысьясыслы выль патера ньӧбӧм могысь бара колӧ 9 миллион шайт. И татшӧм керкаыс уна.
Печораын колӧ кыпӧдны выль керкаяс. Медводдза программа сертиыс 2017 воын кымынӧскӧ стрӧитісны, но пӧдрадчикыс, тыдалӧ, вӧлі омӧлик. Выль керкаясас овмӧдчысьяс норасьӧны патераас уна тырмытӧмтор вылӧ. Выль керкаясыс дженьыд кадӧн лоӧмаӧсь важсьыс на лёкджыкӧн.
Школа да парк
—2019 восянь сёрни бергалӧ и Печораса нёльӧд номера школа гӧгӧр. Челядьӧс сэні велӧдны оз позь, стрӧйбаыс тшӧтш киссянвыйын да…
—Да, буретш сэки школасӧ пӧдлалісны. Кык во мысти шуисны капитальнӧя дзоньтавны, дасьтісны документ-кабала, но госэкспертиза управлениеса специалистъяс шуӧмаӧсь, мый тайӧ абу капремонт, а реконструкция. Бурджык пӧ кисьтны школасӧ да сы пыдди кыпӧдны выльӧс.
Выль школасӧ стрӧитны кӧсйылісны тавосянь. Но уджыс джӧмдіс Печораса горводоканал вӧсна. Предприятиеыс — банкрот. Сійӧ кӧ йитас васӧ, став уджсьыс сьӧмсӧ арестуйтасны.
Та вӧсна Печораса администрациялы ва кузя сёрнитчӧмсӧ ковмис кырымавны капитальнӧя стрӧитчан управлениекӧд да республикаса ӧтувъя заказчик службакӧд. Став колана кабалаыс дась нин. Выль школа кыпӧдӧм могысь ковмас 1 миллиард 250 миллион шайт. Сӧмын проект-смета документсӧ лӧсьӧдӧм вылӧ урчитӧма 33 миллион шайт.
Локтан воын важ школасӧ разясны да сы пыдди кыпӧдасны выльӧс.
Уджтас сертиыс школаыс 11 сюрс квадрата метр ыджда, сэні мӧдас велӧдчыны 650 ныв-зон, быд классын 20-25 велӧдчысь.
Школа дорас лоасны спортплощадка, шойччан-ворсанін, велосипед, самокат да скейтборд видзанін, а сідзжӧ машина сулаланін.
—А школаысь ӧтдор мый нӧшта лоас?
—Муниципалитет пырӧдчис «Образование», «Культура», «Жильё» да «Демография» национальнӧй уджтасъясӧ.
«Формирование комфортной городской среды» федеральнӧй уджтас серти Печораын таво эштӧдасны мичмӧдны-лӧсьӧдны Геологъяслысь парк. Сэні лоас уна сикас тренажёра спортплощадка, челядьлы, верстьӧлы гимнастика комплексъяс, скейт-площадка, вевт ув, югыд лампаяс. Сэтчӧ вермасны волыны да пырӧдчыны спортӧ вермытӧмаяс.
Таысь ӧтдор ю берегын пелькӧдам Русановлы памятник гӧгӧрсӧ.
Изъяю, Лугӧвӧй посёлокъясын тшӧтш лоасны спортплощадкаяс да парк. Кӧджорӧмын шойна дорас лӧсьӧдісны шыблас чукӧртан площадка.
Водзӧ вылӧ кӧсъям на пелькӧдны Дубинин да Победа паркъяс, Молодёжнӧй бульвар.
Пескӧн лоам…
—Галина Сергеевна, мӧйму районса сикт-грездъясын майшасисны пескӧн. Кыдзи таво тӧвъясны йӧзыс?
—Мӧйму октябрын лоис тӧдса, мый Приуральскӧй посёлокын дзескыд пескӧн. Йӧзыс норасисны, тулыссяньыс нин пӧ майшасям. Пестӧг кольӧмаӧсь и велӧдысьяс, Данилов грездса фельдшер да Аранечса олысьяс.
Меставывса власьт тэчас эз вермы нинӧмӧн отсавны, ковмис бара шыӧдчыны республикаса чинаяс дорӧ.
Пессӧ вайисны ю кузя, но йӧзыс бара мӧдісны ропкыны, татшӧм ломтаснад пӧ керкаыд оз шонав. Минприродыса специалистъяс видзӧдлісны да шуисны, сісь да лёк пескысь пӧ йӧзыслы оз ковмы мынтысьны. Печораса лесничество ичӧт бизнеслы вичмӧдӧма вӧр делянкаяс, кӧні позьӧ пӧрӧдчыны да заптыны йӧзыслы пес. Татшӧм позянлун эм и йӧзлӧн, кодъяс асьныс вермасны пӧ-рӧдчыны.
Печора кузя пессӧ вайны гожӧмнас он вермы, ваыс ляпкыд да. 200 тоннаа баржаыд пыр и пуксяс кынӧм вылас. Таво январь-мартын ылі сикт-грездӧ пессӧ нуим тӧвся туй кузя. Тӧвйыны тырмас.
Талун пӧдрадчикъяс пескӧн могмӧдӧны Медвежскӧй да Бызӧвӧй грездъясын олысьясӧс.
Весьшӧрӧ зільӧм
—Карса, сикт-посёлокса олысьяс кӧнсюрӧ пикӧ воӧмаӧсь шӧйтысь понъясӧн. Мый та боксянь вӧчанныд Печораын?
—Пон куталан службаӧ таво норасьӧма 100 гӧгӧр морт да организация. 69 верстьӧ да 21 кага пон уськӧдчылӧм бӧрын шыӧдчӧма больничаӧ.
Муниципалитетлы шӧйтысь понъясӧс куталӧм могысь вичмӧдісны 1,8 миллион шайт субвенция. Пӧдрадчиккӧд кырымалім сёрнитчӧм. Талун кежлӧ кутӧмаӧсь 76 шӧйтысь пон. Федеральнӧй оланпас серти найӧс колӧ стерилизуйтны, 20 лун видзны да… бӧр лэдзны вӧля вылӧ. Артмӧ весьшӧрӧ зільӧм. Тадзнад шӧйтысь пон лыдыс оз чин.
Сэсся и асьныс йӧзыс жаляддза вердӧны понъяссӧ. Тадзи жӧ вӧчӧны предприятиеясса уджалысьяс. Сэні вель уна шӧйтысь понйыс.
Колӧ вежны федеральнӧй оланпассӧ. Россияса ӧткымын регионын вӧчӧны эвтаназия, унмовськӧдӧмӧн бырӧдӧны шӧйтысь пемӧсъяссӧ. Регионса минсельхоз чӧв олӧ. Ухтаса мэр Магомед Османов вӧзйӧ ӧтувтчыны муниципалитетъясӧн веськӧдлысьяслы да ӧтув вӧзйыны оланпасӧ вежсьӧмсӧ.
Море косьмӧ…
—Коми поэт Иван Куратов гижліс: «Море-юӧй, Печора ю!». Эжва кузя водзті кывтісны-катісны баржаяс, самоходкаяс, буксиръяс кыскисны кузь пуръяс, журъялісны теплоходъяс. Ӧ ні шыч ни рач. Печора ю кузя мыйкӧ ветлӧдлӧ на?
—Водзті ва вылас зілис Печораса ю выв пароходство, лун и вой портын бергалісны кранъяс. Вӧлі и Печораса судостроительнӧй-судоремонтнӧй завод (ССРЗ). Ю вылын уджаліс «Печорлесосплав». Ӧ ні унджык предприятиеыс абу нин. Гежӧдик катер-паракод ветлӧ на.
2022 воын ва ямӧм вӧсна Щельяюрсянь Нарьян-Марӧдз дугӧдлісны кывтӧм-катӧмсӧ. Весиг йӧзӧдлісны виччысьтӧм лоӧмтор режим.
Мӧйму Печора кузя паромӧн эз вуджӧдчыны, ёна ямис да.
Кольӧм во босьтчисны джудждӧдны юсӧ Йӧрмидзсянь Чилимдінӧдз. Таӧдз кызь во земснаряд эз петавлы ю вылас. Печорасянь Нарьян-Марӧдз ю пыдӧссьыс лэптӧмаӧсь 586 сюрс кубометр лыа. Талун кодйысьӧны Улыс Сосновскӧй дорын. Кӧсйӧны лэптыны 32 сюрс кубометр.
Гашкӧ, ловзяс на юыс…
<> Николай РАЗМЫСЛОВ. Снимокъясыс авторлӧн да ӧтуввезйысь.