Госдумаын кӧсйӧны вынсьӧдны выль оланпас, мый серти бать-мамӧс, кодъяслӧн быдтасъясыс увтыртӧны-дзерӧдӧны мукӧд челядьӧс, позяс кыскыны административнӧй кывкутӧмӧ, а асьсӧ ыръянитысьсӧ – вӧтлыны школаысь. Депутатъяс серти, верстьӧлы колӧ кывкутны кагаыслӧн вывтіасьӧмысь. Штрап мӧдасны перйыны сідз шусяна буллингысь (англия ногӧн bullying – «повзьӧдлӧм», «тешитчӧм», «увтыртӧм»). Талун тайӧс вӧчӧны и ӧтуввез пыр да нимтӧны нин кибербуллингӧн.
Став сертиыс депутатъясӧс та вылӧ ышӧдіс Брянскса витӧд номера гимназияын неминуча. Сэні кӧкъямысӧд классын велӧдчысь нывка вайӧма школаас батьыслысь ружьесӧ, вит велӧдчысьӧс ранитӧма, ӧти нылӧс – кувтӧдзыс. Та бӧрын лыйсьысьыс шковгӧма аслыс.
Следствие туялӧма, мый нылыс омӧля сибалӧма йӧз дорӧ, абу вӧлӧм кыввора. Гӧгӧрвоана, татшӧм раминиктӧ классыс мӧдӧма увтыртны. И ни велӧдысь, ни велӧдчысь пиысь некод абу мыччӧма сылы кисӧ. Нӧшта на кодкӧ ыззьӧдӧма: тэ пӧ немтор миянлы таысь он вермы вӧчны. Вермис тай!
Мыйла татшӧм чорыд сьӧлӧмаӧсь миян челядь? Мый вӧчны, кагатӧ кӧ увтыртӧны тшӧтшъяясыс?
Республикаса юралысьлӧн Общественнӧй приёмнӧйын сёрниыс вӧлі буретш челядь агрессия йылысь. Такӧд йитӧдын асланыс видзӧдласӧн юксисны томуловкӧд зільысь специалистъяс.
Психолого-педагогическӧй, медицина да социальнӧй отсӧг сетан шӧринӧн веськӧдлысьӧс вежысь Светлана Мокрецова:
–Челядь костын быдторйыс овлӧ: и пинясьлӧны, и косьӧдз волӧны. Но буллинг дырйи ставсӧ вӧчӧны тӧдӧмӧн, и оз ӧтчыд, а дыр кад.
Вермӧны дойдны кывйӧн: грӧзитчӧны-пинялӧны, повзьӧдлӧны, лэптӧны серамвыв, суклялӧны, овлӧ, мӧдарӧ, мортыскӧд дзик некод оз сёрнит. Но психологическӧй увтыртӧмысь ӧтдор корсюрӧ воӧ и киасьӧмӧдз: быттьӧ тӧдлытӧг йӧткыштӧны-сконйыштӧны, а сэсся кучкӧны, чужйӧны да весиг нӧйтӧны. Овлӧ, тшыкӧдӧны, жугӧдӧны эмбурсӧ, косялӧны кӧм-паськӧмсӧ да с.в.
Кыдзи верстьӧлы казявны, мый быдтасыслӧн школаас мыйкӧ неладнӧ?
Медводз, кагаыс оз кӧсйы мунны школаӧ, бать-мамыслы оз висьтавлы классас лоӧмторъяс йылысь, оз ошйысь велӧдчӧмнас.
Мӧд-кӧ, лёкджыка мӧдӧ велӧдчыны. А кыдз нӧ бурасӧ, кор тэнӧ ставӧн увтыртӧны? Сэки юрад урок пыдди дзик мӧдтор бергалӧ.
Коймӧд-кӧ, кага ставсьыс мыждӧ асьсӧ. Чайтӧ, сійӧ ӧтнас, сылы некод оз отсав, сылӧн немтор оз артмы, сійӧ нинӧм оз куж, мыйыськӧ полӧ, лыддьӧ асьсӧ ставсьыс мыжаӧн, олӧмӧй пӧ некытчӧ туйтӧм, и тадзи пӧ меным и колӧ!
Нёльӧд-кӧ, та бӧрын кага юрын чужӧны сьӧкыд мӧвпъяс, кодсюрӧ весиг думыштчӧ да весиг видлӧ помавны олӧмсӧ.
Мый вӧчны аслыс дзолюкыслы, сійӧс кӧ классас увтыртӧны?
Медводз, и сылы, и бать-мамыслы оз ков воштыны юрнысӧ. Тайӧс, дерт, сьӧкыд вӧчны. Но колӧ кутны тӧд вылын, мый увтыртысьыслы медтӧдчана буретш кодлӧнкӧ повзьӧмыс, мый сійӧ вермӧ код вылын кӧ тешитчыны, и ёртъясыс тайӧс аддзӧны да ошкӧны. Но некод кӧ сылысь вывтіасьӧмсӧ оз казяв да оз ошкы, кодӧскӧ увтыртны лоас весьшӧрӧ.
Но и чӧв овны да кыккирудз пукалӧмӧн мыйкӧ виччысьны буллинг либӧ кибербуллинг дырйи оз позь. Аслыс кагаыслы колӧ шыӧдчыны отсӧгла медводз бать-мам, пӧль-пӧч, чой-вок, велӧдысь дорӧ.
Колӧ гӧгӧрвоӧдны кагаыдлы, мый увтыртӧм йылысь юӧрыс оз ло элясьӧмӧн, тадзи сійӧ дорйӧ асьсӧ да лючки олӧм вылӧ правосӧ.
Мый колӧ вӧчны велӧдысьлы, казяліс кӧ челядь костын кодӧскӧ увтыртӧм?
Медводз, юӧртны та йылысь школаса администрацияӧ. Та бӧрын быть колӧ сёрнитны кагаыскӧд, тӧдмавны ставсӧ да мыйӧн позьӧ отсавны. Дерт, ковмас аддзысьлыны и увтыртысьыслӧн, и кодӧс сійӧ дзерӧдӧ, бать-мамыскӧд.
Позьӧ чукӧртлыны классас велӧдчысьяссӧ да ставныскӧд сёрнитны тайӧ мисьтӧмтор йывсьыс. Ӧд буллинг дырйи сідз шусяна агрессорысь да жертваысь ӧтдор эмӧсь и видзӧдысьяс. И сёрниас видлыны быдӧнлы вӧзйыны пуктыны асьсӧ на местаӧ.
Челядькӧд буллинг йылысь сёрнитны классас позьӧ корны и ставлы тӧдса, пыдди пуктана либӧ нималана мортӧс.
Колӧ кывзыны кагатӧ да радейтны сійӧс. Казяланныд кӧ сылысь скӧрлун, медводз колӧ корсьны помкасӧ. Асьныд кӧ он сяммӧй тайӧс вӧчны, позьӧ шыӧдчыны специалист дорӧ. Быд школаын, мукӧд велӧдчанінын эмӧсь соцработник, психолог, позьӧ волыны и миян шӧринӧ консультация вылӧ.
Юркарса администрацияысь образование управлениеысь воспитайтан, содтӧд тӧдӧмлун сетан да том йӧз политика юкӧнӧн веськӧдлысь Татьяна Меньшикова:
–Школаын, ӧшинь улын челядь век вензьылісны, тшӧкыда и косьӧдз волісны. Корсюрӧ такӧд йитӧдын норасьлісны милицияӧ, и кабырнас шенасьысьӧс гортас тасмаавлісны. Но та йылысь матыссаясысь ӧтдор некод эз и тӧдлы. Талун ставсӧ позьӧ снимайтны телефонӧн да йӧзӧдны ӧтуввезйын.
Буллинг дырйи колӧ шыӧдчыны школаӧ, классӧн веськӧдлысь, психолог дорӧ либӧ медиация службаӧ.
Бать-мам пӧвстысь унаӧн полӧны шыӧдчыны отсӧгла. Мед пӧ та йылысь эз тӧдмавны бокӧвӧй йӧз. Сэсся, норасям кӧ пӧ, кагасӧ нӧшта ёнджыка мӧдасны увтыртны тшӧтшъяясыс.
А школа талун вермас ёна кокньӧдны пикӧ воӧм челядьӧс.
Юркарса школаясын буллинг сяма кедзовтӧмсӧ казявлісны и первой классын велӧдчысьяс пӧвстын. Дерт, налӧн ёрта-ёрт вылас лӧгалӧмыс ёна торъялӧ гырысьджык классын ве-лӧдчысьяслӧн серти. Но став татшӧмторсӧ школаясын гӧгӧрбок туялӧны да корсьӧны петан туй.
Сыктывкарса школаясын котыртӧм миритчан (медиация) службаяс мӧйму видлалӧмаӧсь 270 лоӧмтор. Тайӧ абу сӧмын велӧдчысьяс, но и велӧдысь, бать-мам костын зык-вен.
Буллинглы паныд школаясын нуӧдӧны профилактика удж. Мӧйму та кузя вӧлӧма сюрс гӧгӧр тематическӧй урок, лекторий да сёрни, та дырйи петкӧдлӧмаӧсь видеороликъяс.
Классын кодӧскӧ увтыртӧм йылысь, дерт, тӧдӧ став велӧдчысьыс. И кодсюрӧлӧн жальыс петӧ, но найӧ полӧны та йылысь юӧртны велӧдысьлы, верстьӧлы, вермасны пӧ асьнысӧ нимтыны предательӧн да тшӧтш увтыртны.
Та могысь школаясын котыртӧма «дӧверие пошта», код пыр позьӧ гусьӧн юӧртны буллинг йылысь велӧдчанінса администрацияӧ.
Пикӧ воӧм ныв-зон вермасны шыӧдчыны «дӧверие» телефон пыр. Республикаын налы отсаласны кризис шӧринын. Дзик кӧ нин абу петан туйыс, колӧ шыӧдчыны право доръян тэчасӧ.
Овлӧ, верстьӧ аснаукӧн видлӧны разьны гӧрӧдсӧ. Шуам, кагасӧ кодкӧ нӧйтӧма школаас. Скӧрмӧм батьыс мунӧ сэтчӧ, корсьӧ мыжасӧ, тшапкӧ шошаӧдыс да пыркӧдӧ-пинялӧ. Тадзи вӧчны оз позь. Батьсӧ асьсӧ вермасны кыскыны уголовнӧй кывкутӧмӧ. Верстьӧлы медводз колӧ сёрнитны мыжаыслӧн бать-мамкӧд.
Юркарын пытшкӧс делӧяс министерство управлениеысь тыр арлыдтӧмаяслӧн делӧяс юкӧнысь старшӧй инспектор Светлана Томме:
–Сідз шусяна буллинг кузя торъя лыдпас миян абу, но мыж вӧчысьяс пӧвстын уна велӧдчысь. Медсясӧ школаын челядь мыйыськӧ волӧны зык-косьӧдз, но ме эськӧ эг шу тайӧс буллингӧн. Сэсся миян оланпасъясын татшӧм мыжыс абу. Но мортсӧ позьӧ кыскыны кывкутӧмӧ административнӧй да уголовнӧй кодексъяс серти кодлыськӧ тӧдӧмӧн дзоньвидзалун омӧльтӧмысь, нӧйтӧмысь, эмбур тшыкӧдӧм-бырӧдӧмысь, суклясьӧмысь, мучитӧмысь, увтыртӧмысь да сідз шусяна суицидӧдз вайӧдӧмысь.
Ставсьыс таысь кывкутӧмӧ вермасны кыскыны 14 арӧссянь нин. Весиг ичӧтджык арлыдаӧс вермасны 30 лун кежлӧ пуксьӧдны торъя учреждениеӧ.
Увтыртысь-ыръянитысьӧс кӧ некод оз ӧлӧд-сувтӧд, водзӧ вылӧ сійӧ вермас вӧчны сьӧкыдджык мыж. <>
Николай РАЗМЫСЛОВ.
Снимокъясыс авторлӧн да ӧтуввезйысь.