Коми муын уна шензьӧданаин. И ӧти на лыдысь, дерт, Маньпупунёр. Кодлы мойвиис веськавлыны татчӧ, дзик пыр сьӧлӧмӧдзыс йиджӧны сылӧн мойдвывса серпасъясыс, платоын кыпыда зымвидзысь из бӧлбанъясыс! Ок, и мича серпас воссьӧ син водзад, торйӧн нин шонді мыччысигӧн.
Тӧв и гожӧм Маньпупунёрӧ волывлӧны туристъяс. Со и миянлы – Сыктывкарысь журналистъяслы да мукӧд карысь воӧм туристъяслы – мойвиис веськавлыны тайӧ дзик мойдса кодь инас да ас синмӧн аддзывны Россияса сизим шензьӧдана дивӧясысь ӧтиӧс.
Петкӧдліс зумыд этшсӧ
Воис туйӧ петан лун. Маньпупунёрӧ медводз коліс воӧдчыны Ухтаӧдз, а сэсянь нин виччысис вертолёт. Ӧти лунӧн шуим воӧдчыны из бӧлбанъясӧдз, Дятлов перевалӧдз да Отортен гӧраӧдз.
Аэропортын водз асывсянь заводитісны чукӧртчыны ыджыд нопъя туристъяс. Налӧн эмбур-кӧлуй серти позис гӧгӧрвоны – миянкӧд жӧ лэбӧны. Ставӧн пукалім-виччысим, кор пуксьӧдасны вертолётӧ. Но… Маньпупунёр пӧ вевттьысьӧма сук кымӧрӧн да, виччысям разалӧмсӧ. Тадзи коли час, мӧд дай коймӧд. А сэсся нин юӧртісны, Войвыв Уралын пӧ руа-кымӧра поводдя понда ковмас вештыны дыр виччысяна ветлӧмнымӧс мӧд лун кежлӧ. Нинӧм он вӧч, аски бара на чукӧртчам аэропортын.
Асывнас бара на кымрасис да, юрын бергалісны шуштӧм мӧвпъяс. Гашкӧ, и Печора-Ылыдзса заповедникын татшӧм жӧ поводдяыс… Ыджыд надеяӧн, нопъясӧн мунім аэропортӧ. Сэні нин майшасигтыр виччысим вертолётӧ пуксьӧдӧм йылысь юӧрсӧ. Регыдъя кадӧ юӧртісны, талун пӧ поводдяыс Маньпупунёрын тӧрытъя дорысь бурджык. Сы пыдди Отортен гӧра да Дятлов перевал тупкысьӧмаӧсь кымӧрӧн да, шуисны виччысьны лётчикъяслысь да метеослужбаын зільысьяслысь кывкӧртӧдсӧ. Но и тайӧ лунӧ миянлы эз мойви.
Сӧмын коймӧд лунӧ вермим лэбзьыны. Маньпупунёртӧ оз весьшӧрӧ шуны сьӧкыда воӧдчан инӧн. Тані ыджыдалӧ поводдя, и мукӧддырйи колӧ сӧмын терпенньӧ.
Вертолётынӧсь. Ӧні сійӧ кыпӧдчас. Ставныс нюмъялӧны-радлӧны. Лэбим медводз Мылдінӧдз, кӧні заправитчӧм бӧрын (ӧти часӧн пӧ вертолётыс сёйӧ 700 гӧгӧр литр бензин) виччысис Маньпупунёр.
И со ми тані. Поводдянас мойвиис. Тыдалӧ, дыр ыръянитӧм бӧрын Маньпупунёр кӧсйис аттьӧавны миянӧс терпенньӧысь. Татьяна экскурсовод вочааліс туристъясӧс да ёна корис, медым индӧм трӧпа-туйсьыс некод оз кеж. Оз пӧ позь торкны вӧр-ва да пу-быдмӧг олӧмсӧ, весиг изтор аскӧд босьтны. Та понда сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн мунім посни изъя ордымӧд да нимкодясим ылісянь тыдалан из бӧлбанъясӧн. А матыстчан на дорӧ да, шензьынытӧ он вермы – 30-42 метр джуджда изъяс дорын кылан асьтӧ ичӧтик чутӧн. И быд бӧлбан аслас мыгӧра да нима, быттьӧ легендаын моз тайӧ збыльысь сизим кынмӧм багатыр.
Плато кузя посни изъя туйыс 1.600 метр кузьта. Туристъяслы тані лӧсьӧдӧма некымын ин, кысянь тыдовтчӧ став мичыс. А поводдяыс и збыльысь вежласьысь: и шонді мыччысьліс, и зэрис. А тӧвнас из бӧлбанъяс пӧ быттьӧ еджыд эшкынӧн шебрасьӧмаӧсь. Татшӧм мичлунтӧ аддзывны весиг снегоходӧн волӧны. Но кӧдзыдысла пӧ кепысьтӧ он лысьт пӧрччыны – чуньыд здукӧн кынмӧ.
Воис кад янсӧдчыны тайӧ мойдвывса иныскӧд. Чӧскыд юква сёйӧм да пӧсь тшай юӧм бӧрын мӧдӧдчим Дятлов перевалӧ.
Мый тані лои?
Мыйсӧ сӧмын оз лӧсьӧдлыны 1959 вося февраль 2 лунся турӧба войӧ пӧгибнитӧм туристъяс йылысь.
Ӧнӧдз на стӧча абу тӧдса, мый лои Уралса политехническӧй институтысь турклубса лыжникъяскӧд…
Дятлов перевалӧ воӧм бӧрын мӧдӧдчим пӧгибнитӧмаясӧн сувтӧдӧм палатка местаӧ. Сэні и збыльысь шуштӧм. 20 минут кымын кайим вывлань изъя-васӧд туйӧд. И, колӧ шуны, воӧдчыны коланаинӧдзыс эз вӧв кокни, быттьӧ лолыд оз шед.
Дятлов котырлӧн палатка местаӧ сувтӧдӧма неыджыд маршрут индӧд, кӧні пасйӧма: «Зона палатки группы Дятлова. Памятник истории Урала и УПИ. Охраняется совестью. Отортен 11 км».
Тасянь неылын нӧшта ӧти пасйӧд, мый 2013 вося сентябрь 13 лунӧ аддзӧмаӧсь Дятлов котырлысь сись пешан. Неуна вылӧджык кӧ каян, воан нёль метр джуджда скульптура дорӧ. Сійӧс гоз-мӧд во сайын на сувтӧдӧмаӧсь. Дятлов перевалын жӧ увтасінасджык ыджыд изйын пӧгибнитӧм туристъяслӧн ним-овыс.
Дерт, ставсӧ тайӧс аддзылӧм бӧрын ёнджыка на окота тӧдны, мый тані лои?..
Шензьӧдана Отортен
Дятлов перевалсянь зэв бура тыдалӧ Отортен гӧра. Сійӧ то ру пытшкӧ пыраліс, то бӧр петаліс. Миян экскурсовод, Ухтаса историко-краеведческӧй музейын уджалысь Дмитрий Мартемьянов висьталіс, гӧра вылын пӧ вертолётлы эм некымын пуксянін, и лётчикъяс бӧръясны бурджыксӧ.
Отортен – Свердловск обласьтын Войвыв Урал йыв. Гӧрасяньыс шензьӧдіс зарни рӧма вӧртасыс. Гежӧда пӧ тані артмӧ кыйны шонді пуксьӧмсӧ. А миянлы мойвиис. Мойвиис гуляйтыштны и Отортенса «Изъя карын».
* * *
Зэв ыджыд аттьӧ Коми Республикаса экономика, промышленносьт да транспорт министерстволы, Евгений Александрович Пономаренколы, а сідзжӧ Комиын туризм сӧвмӧдан агентстволы татшӧм ветлӧмсӧ котыртӧмысь.
<> Екатерина МИКУШЕВА.
Снимокъясыс авторлӧн да Маньпупунёрӧ ветлысьяслӧн.