Жаль, вочасӧн таладоръюгыдысь мунӧны нималана коми гижысьяс. Мӧвпыштан да, бӧръя кадӧ колльӧдчӧмыс быттьӧ тшӧкыдмис. Матӧ вобыдӧн кувсисны Нина Куратова, Соломония Пылаева, Елена Козлова, Николай Щукин, Александр Ульянов, Вячеслав Бабин, Василий Лодыгин. Неважӧн шог юӧр воис Джеджим грездысь – эз ло Виктор Напалков.
Ас бӧраныс енбиа коми войтыр колисны югыд казьтылӧмъяс да уна бур небӧг. Но сэк жӧ пыр ясыдджыка гӧгӧрвоана – колӧ быдтыны выль гижысьясӧс. Восьтыны туйсӧ налы, кодъяслысь небӧгъяссӧ кутам лыддьыны во дас-кызь мысти, налы, кодъяс водзӧ кутасны зумыдмӧдны коми гижӧда кывсӧ.
Зэв бур, мый тайӧ нырвизь серти сынны коланлунсӧ республика тшупӧдын гӧгӧрвоӧны. Унатор нин дасьтыссьӧ-нуӧдсьӧ. Быд во котыртсьӧ том гижысьяслы Гожся университет, быдсикас творческӧй конкурс, Ичӧт поэзия марафон. Ыджыд удж вӧчӧны кар-районса библиотекаяс Коми Республикаса гижысь котыркӧд ӧтув. Шуам, неважӧн Луздорын витӧдысь нуӧдісны том гижысьяслы «СтихиЯ» литература фестиваль. Луздорса землячество юрнуӧдӧм улын, веськӧдлысьыс – енбиа да тӧлка ань Татьяна Плесовская, тайӧ фестивальсӧ котыртлӧ Абъячойысь Василий Юхнин нима шӧр лыддьысянін. Район пасьта ӧтув чукӧртлӧны кывбур гижны босьтчысь том-уловӧс да нуӧдӧны налы поэзия гаж. Ныв-зонлы тані позьӧ тӧдмасьны ӧта-мӧдкӧд, сямаджык гижысьяскӧд, кывзыны налысь туйдӧмсӧ, петкӧдчыны ас творчествоӧн ёрта-ёрт водзын ыджыд сцена вывсянь. Та кындзи ныв-зонлы гаж котыртысьяс дасьтӧны и культура программа: сиктӧн тӧдмасьӧм да саймовтчӧм мичсӧ ас синмӧн аддзылӧм.
Та пӧрйӧ литературнӧй десант мӧдӧдчис Ношуль сиктӧ. Том гижысьяскӧд аддзысьлыны Сыктывкарсянь мунісны коми авторъяс Анастасия Сукгоева, Алёна Старцева да Алёна Шомысова.
Ставлы сьӧлӧм серти лоис Ношуль сиктлӧн идӧралуныс. Быдлаті пелькӧдӧма, дзим-дзурк. Тӧдчӧ, ношульсаяс радейтӧны ассьыныс ичӧт чужаніннысӧ. Кыдз тыдовтчис, Сергей Николаевич Елгин, сиктса администрацияӧн веськӧдлысьыс, ёна зільӧ. Сиктсаяслӧн висьтасьӧм серти, ытшкытӧм кӧ пӧ йӧрыд, букыша видзӧдлас. И пыр-пыр сэсся ытшкан. Ёна нин мичмӧма сиктыс, но пыр на мыйкӧ вӧчӧны, мед водзӧ бурмӧдны. Тотшкӧдчӧны, тувъясьӧны, мавтӧны, идралӧны…
Фестиваль вылӧ чукӧртчысьяс пыралісны Ношульса вичкоӧ, ключ ва юисны, уна памятник дорӧ матыстчылісны. Сиктын эм Луза юлы сиӧм кӧрт статуя, купечьяслӧн вузӧсъяснас ю вылын сувтланін – пристань. Ношуль сиктса пристань ылӧдз нимавлӧма тӧдчана туялысь Иван Лепехинлӧн водзмӧстчӧмӧн. 1771 воын Луза кузя ветлӧм бӧрын аслас «Дневные записки путешественника» гижӧдын этнограф пасйӧма, мый буретш Ношульсянь мунӧ ва туй. Вяткаса эмбурсӧ пӧ ставсӧ лэччӧдӧны Ношульса пристаньӧ, а сэсянь нин кылӧдӧны Архангельскӧ. Тайӧ и нянь, и ку да кучик, и тшӧг-гос, и дӧра, и Хлынов заводса вина.
Пыр и сувтӧ син водзад гажа серпас: уна мича тӧвар шылькнитчӧма Ношульса кык верст вылӧ нюжалӧм пристаньса пызан-лабич вылын. Сэн и тан чуксасьӧны, корӧны ньӧбасьны. Орччӧн сулалысь кык судтаа керкаясын тшӧтш ставыс гызьӧма-шызьӧма. Ношульсаяс радпырысь виччысьӧны гӧсьтъясӧс мӧдӧд судтаясас. Ӧти татшӧм керка кольӧма ӧнӧдз, весиг вузавсьӧ окотитысьяслы. Коді кӧсйӧ, позьӧ ньӧб-ны да музей сяма сэні ладмӧдны. Гӧсьтъяслы висьтасисны и ва вывті ветлан гырысь пыжъяс йылысь. Та-тшӧм баркаяссӧ пӧ вӧчлӧмаӧсь водзвыв кодйӧм гуясын. Тулыснас пӧ ойдӧм Луза отсавлӧма петны ыджыд туйӧ.
Пыртлісны гижысьясӧс и Ношуль сиктса библиотекаӧ да музейӧ. 1909-1910 воясӧ лэптылӧм кык судтаа гӧрд стена керкаас водзті вӧлӧма Алексеевскӧй училище, сы бӧрын – Сӧветскӧй школа да сиктса шӧр школа. Ӧні на пӧ сэкся школа помалысьяс радпырысь пыравлӧны муса жыръясӧ да казьтылӧны шуда велӧдчан каднысӧ.
Кор пу керкаыс важмӧма, сійӧс шуӧмаӧсь дзоньтавны да сетны государстволы дӧзьӧр улӧ. 2017-2018 воясӧ тайӧ уджсӧ ладмӧдӧмаӧсь. Медводз татчӧ вуджӧма дас сюрс небӧга библиотека. Сы бӧрын – музей да ветеранъяслӧн сӧвет, а керкасӧ пасйӧмаӧсь видзӧм-дӧзьӧритӧм могысь государственнӧй реестрӧ.
Нималана керкалысь став дзебассӧ петкӧдліс Ношуль сиктса библиотекар Марина Сырбу. Быдторйыс тані эм, важас позьӧ кокньыда бергӧдчывны. Ставнысӧ медъёна кыскисны ас дораныс коми кывъя важ велӧдчан небӧгъяс. Ок, ӧні кӧ вӧр-ва да канму история йылысь тӧдӧмлун на серти босьтны! Пырысь-пыр эськӧ тӧлкаджыкӧн лоим. Шензьӧдіс дозмук мыськан важ губка йылысь висьтасьӧм – тайӧ «бӧра-водза» нима чорыд турун. Видлан кинад да, збыль чорыд. Вӧр-ваыскӧд инӧн-ладӧн олігад пӧль-пӧчьяс ас мог выланыс век ӧд буретш сылысь отсӧгсӧ корлісны.
Луныслӧн мӧд джынйыс колис кывбур лыддьӧмӧн да томъясӧс гижан туйӧ туйдӧмӧн.
Василий Юхнин нима шӧр небӧгаинын уджалысь Нина Савколӧн висьтасьӧмысь:
– Витӧд литературнӧй фестивальӧ пырӧдчисны Абъячойысь, Ношульысь, Мутничаысь да Ваймӧсысь том гижысьяс. Томулов лыддисны ассьыныс кывбуръяс. Кодкӧ вӧлі смелджык, кодкӧ поліс на воссьыны, но ставныс сьӧлӧмсяньыс петкӧдчисны асланыс гижӧдъясӧн.
Медтӧдчанаӧн лоис карса гӧсьтъяслӧн висьтасьӧм-ышӧдӧм. Поэтъяс туйдісны ныв-зонлы, кытчӧ позьӧ ыстыны гижӧдъяснысӧ, республикаса кутшӧм конкурсъясӧ пырӧдчыны, кутшӧм журналъясын йӧзӧдчыны. Аттьӧалам ставнысӧ фестивальӧ пырӧдчӧмысь.
«Би кинь» журналса шӧр редактор Алёна Нестеровалӧн висьтасьӧмысь:
– Поэзия гаж колис зэв лӧсьыда. Томулов сьӧлӧмсяньыс лыддисны ассьыныс кывбуръяс. Водзті буретш том гижысьяскӧд удж нуӧді, и сэтшӧм кыпыд да матыс лои тайӧ рытыс.
Нимкодь, мый Алёна да Настя нывъёртъяс лыддисны и «Би киньын» йӧзӧдӧм выль кывбуръяснысӧ. А Валентина Фёдоровна Иванова, коми кыв велӧдысь да ас сиктас литература семинаръяс нуӧдысь, петкӧдліс челядь уджъясысь дасьтӧм «Нюмсер куд» небӧг, кӧні йӧзӧдӧма и Мутничаысь ныв-зонлысь гижӧдъяс. Тайӧ сиктсьыс муса нывка Тася Иванова аслас велӧдысьыскӧд радпырысь пырӧдчис гажас да кӧсйысис быть ыстыны «Би кинь» журналӧ ассьыс серпасъяс да юржугланъяс.
Видзӧдысьяслы ёна воис сьӧлӧм вылӧ Анастасия Сукгоеваӧн да Алёна Шомысоваӧн кывбур лыддьӧмыс. Настя гижӧ ичӧтъяслы, и унаӧн ньӧбисны челядьлы сылысь небӧгъяссӧ йылӧмъясныскӧд лыддьӧм вылӧ. А Алёналӧн баб йылысь гижӧдъясыс вӧрзьӧдісны сьӧлӧмсӧ ӧти аньлысь, синва петтӧдз пӧ лои дона морт йылысь казьтылӧмъясӧ сунгысьӧмыс.
Том гижысьяс пиысь абу ставӧн вермӧмаӧсь волыны фестиваль вылӧ да ыстӧмаӧсь аудиовисьтасьӧмнысӧ. Гаж дырйи юргис и унакодь мыла сьыланкыв. Сідз, быд пӧрйӧ татшӧм гажас пырӧдчысь Евгений Зобнинлӧн гитара улӧ сьылӧмыс ышӧдіс быдӧнлы восьтыны ловсӧ да мӧвпалыштны талунъя олӧм йылысь, казьтыштны муса йӧзсӧ, выль пӧв лэдзны ас пырыс тайӧ шуда лунсӧ.
Кутам лача, татшӧм аддзысьлӧмъясыс зумыдмӧдасны коми литературалысь аскиа лунсӧ да козьналасны лыддьысьысьяслы выль нимъяс. <>
Алёна НЕСТЕРОВА.
Снимокъясыс авторлӧн да «ВКонтактеын» Ношуль сиктса библиотекалӧн лист бокысь.