Октябрь 27 лунсянь ноябрь 4 лунӧдз Сыктывкарын кӧкъямысӧдысь нин нуӧдӧны «Мы – россияне» этнофорум. Тайӧ уджтас сертиыс котыртлӧны и онлайн акция-конкурсъяс, и «ловъя» лекция-мастер-классъяс. Ыджыд шуд усис и меным межэтническӧй журналистикалы сиӧм школаын велӧдчысьяскӧд тшӧтш пырӧдчыны тайӧ форумас.
Шӧр уджыс муніс октябрь 28-29 лунъясӧ. Гажсӧ кыпыда восьтӧм бӧрын пырӧдчысьяс юксисны кык пельӧ: ӧтияс водзмӧстчисны велӧдан юкӧнын, мӧдъяс – «ЭтноМедиаын».
Туристъясӧс ышӧдны
Миянӧс, «ЭтноМедиа» юкӧнӧ пырӧдчысьясӧс, автобусӧн нуӧдісны Ыбса финн-йӧгра этнопаркӧ. Сэні вочааліс директорыс Елена Иванова, коді висьтасис туризм сӧвмӧдӧм да этнопарклӧн удж йылысь.
– Ӧні ми нуӧдам кык нималана ыджыд фестиваль, кодъяс лоисны сідз шусяна брендӧн: «ШаньгаФест» да «Живой воздух», – медводз пасйис Елена Васильевна.
Тайӧ учреждениесӧ восьтӧмаӧсь 10 во сайын, медым кутны мукӧд регионкӧд йитӧд.
– Ме этнопарксӧ шуа финн-йӧгра культуралӧн «подиумӧн». Ӧд йӧзыс татчӧ волывлӧны тӧдмасьны уна сикас войтырлӧн традицияясӧн, – тӧдчӧдіс директор. – 2017 восянь Россияын пыдісянь сӧвмӧ пытшкӧсса туризм и такӧд йитӧдын миян учреждение водзын сувтісны выль могъяс. Ми лӧсьӧдім Коми Республикалысь юӧр сетан турпортал, татчӧс туризм йылысь висьтасим мукӧд регионын, дасьтім Сыктывкарлысь да Коми Республикалысь картаяс, вӧчим сідз шусяна путеводитель, кытчӧ пыртім кар-районлӧн тӧдчана инъяс йылысь пасйӧдъяс.
Чайта да, быдӧн аслас ёртъяслы, тӧдсаяслы вермас лӧсьӧдны турмаршрут да новлӧдлыны гӧсьтъясӧс чужан республикатіыс. Но оз быдӧн вермы артыштны туй донсӧ. Этнопарклӧн могъясысь ӧти – вӧчны туроператорлысь удж. И, медым тайӧ, позьӧ шуны, продуктыс вӧлі колана ньӧбысьыслы. Ӧні ми котыртлам туръяс ог сӧмын миян республика пасьтала, но и Россияса мукӧд карӧ: Кировӧ, Перымӧ, Ижевскӧ.
Таво этнопаркын уджалысьяс асьныс ветлӧмаӧсь ыджыд экспедицияӧн финн-йӧгра регионъясӧ: Марий Элӧ, Мордовияӧ, Удмуртияӧ, Перымӧ. Вежон чӧж сэтчӧс каръясын пыдісянь тӧдмасьӧмаӧсь сэтчӧс культураӧн, войтырлӧн олӧмӧн. Ӧд медым кодлыкӧ та йылысь висьтавны, колӧ медводз аслыд ставсӧ аддзывны да видлыны.
– Колӧ пасйыны, мый Ыбын олӧны зіль йӧз, и тайӧ ёна жӧ отсалӧ сӧвмӧдны налысь сиктсӧ да ставнас Сыктывдін районсӧ, – висьталіс Елена Иванова. – Тані эмӧсь енбиа серпасасьысьяс, фотографъяс, экскурсоводъяс, ас вылӧ уджалысьяс, ТОС-ын водзмӧстчысьяс, кодъяс дасьтӧны проектъяс, а сэсся йӧзӧдӧны на йылысь гижӧд-снимок. Налы абу веськодь чужаніныс. И тайӧ зэв тӧдчана.
Куим во сайын культураса министерстволӧн индӧд серти этнопаркын босьтчисны нуӧдны «КомиЭкспоТревел» выставка. Тайӧ уджтасыс сетӧ позянлун петкӧдлыны Сыктывкарын аслад районлысь аслыспӧлӧслунсӧ. Ми сэтчӧ корим пырӧдчыны и миян кар-сиктын, и мукӧд регионын да суйӧр сайын олысьясӧс.
Мыйлакӧ торъя мытшӧд артмис Ухта районкӧд: сэки некод эз волы петкӧдчыны аслас стендӧн. Но бӧръя кык вонас тайӧ карас олысьяс кутісны ёна водзмӧстчыны, паськыда висьтавлыны ас йывсьыс и гажъяс дырйи, и ӧтуввез пыр. И мый ми казялім? Туристъяс кутісны окотитны сэтчӧ ветлыны. Нёль кымын во сайын нин этнопаркын зільысьяс дасьтылісны Ухтаӧ нефтетур. И тайӧ каднас некод эз шыӧдчыв сы серти. Но ӧні, кор карыс гораа юӧртіс ас йывсьыс, окотитысьыс лои уна. Сідзкӧ, медым ышӧдны туристъясӧс волыны тіян районӧ, регионӧ, странаӧ, колӧ бур реклама, колӧ кужны «чӧскыда» висьтасьны да петкӧдчыны.
Пач, чум да мусир
Пажнайтӧм бӧрын миянлы нуӧдісны этнопаркын ыджыд экскурсия. Культорганизатор Ольга Чабанова висьтасис коми керка да торйӧн нин, пач йылысь:
– Коми мортыдлы пачыс – вежа ин. Армияӧ мунӧм водзын солдатлы быть коліс куйлыштны паччӧрын, а сэсся певйыштны сёй тор да босьтны сьӧрсьыс, – сёрнитіс Ольга Николаевна. – Медым вӧчны пач водзсӧ, мастер мерайтлӧма кӧзяйкаыслысь кисӧ гырддзасяньыс чунь помӧдзыс. Вомсӧ лӧсьӧдігӧн мерайтлӧма кӧзяйкалысь пельпом пасьтасӧ да та дорӧ нӧшта содтылӧма 10 сантиметр. А медым горсӧ вӧчны – артыштлӧма тушасӧ пельпомсяньыс джоджӧдзыс. Мӧд ногӧн кӧ, пачсӧ тэчлӧмаӧсь сідзи, медым кӧзяйкаыслы вӧлі кивыв пусьыны-пӧжасьны.
Коми керкаысь вуджим чумӧ. Этнопаркын зільысьяс висьтасисны чум тэчас да кӧр видзысьяслӧн оласног йылысь, велӧдісны миянӧс лыйсьыны ньӧввужйысь. А та бӧрын Алексей Канев нуӧдіс коми вӧралысьлӧн лэч туйті: петкӧдліс, кыдзи шедӧ налькйӧ звер-пӧтка.
Тӧдмасим и Максаковкаысь вайӧдӧм Макс нима йӧракӧд, кодӧс видзӧны этнопаркын, чӧсмӧдлім сійӧс морков-кӧчанӧн.
Экскурсияным помасис этнопаркса залын, кӧні миянлы висьталісны финн-йӧгра войтырлӧн паськӧм-костюмъяс йылысь, а сэсся тӧдмӧдісны Санкт-Петербургысь художник Виталий Касаткинлӧн нефть колясысь вӧчӧм серпасъясӧн. А помланьыс и асьным удитім серпасасьыштны мусирнас.
«ЭтноМедиа» юкӧнӧ пырӧдчысьяслӧн форумса медводдза луныс помасис Полина Романовалӧн мастер-классӧн. «Регион» журналын главнӧй редакторӧс вежысь да Комиын межэтническӧй журналистикалы сиӧм школаӧн веськӧдлысь висьтасис, кыдзи том журналистъяслы гижны- йӧзӧдны юӧръяс, юксис аслас уджын лоӧмторъясӧн.
Мый да мыйла снимайтны?
Мӧд луныс заводитчис «Юрганса» журналист Елена Красильниковакӧд ёрта сёрнисянь. Елена Андреевна висьтасис «Заслуженный артист ГУЛАГа» да «Русский Страдивари» документальнӧй фильмъяс снимайтӧм йылысь.
– Мыйла бӧрйи тайӧ темаяссӧ? – паніс сёрнисӧ журналист. –Воркутаса театр йылысь кино снимайтны вӧзйис меным миян генеральнӧй директор, а сылы татшӧм мӧвпсӧ сетӧма «Брестская крепость» фильмса продюсер Игорь Угольников.
А балалайка вӧчысь Семён Налимов йылысь кино снимайтны вӧзйыси ачым. Миян пиысь унджыкыс чайтӧны, мый тайӧ мастерыс овлӧма Выльгортын. А, вӧлӧмкӧ, абу ставыс тадзи. Сійӧ чужӧма-быдмӧма тані, но олӧма Тверь обласьтын. Сиктса мужичӧй вӧчалӧма сэтшӧм балалайкаяс, кодъясӧс орччаӧдӧны Страдиварилӧн скрипкаясӧн. И ӧнӧдз на сыысь бурджыксӧ некод абу вӧчлӧма. Артмӧ, ми сы мында кывлім Страдивари йылысь, а Налимовӧс ог тӧдӧй.
Сэсся пыдісяньджык мӧвпышті, мыйла меным аслым тайӧ интереснӧ. И гӧгӧрвои сӧмын ӧні. Менам семьялӧн вужъясыс йитчӧмаӧсь Сыктывдін районса Выльгорт да Лӧзым сиктъяскӧд, а сідзжӧ – Воркутакӧд. И тайӧ инъясыс быттьӧ кыскӧны менӧ ас дорас.
Елена Красильникова восьтыштіс миянлы и кино снимайтан пытшкӧсса «кухнясӧ».
– Кор шуӧны дасьтыны документальнӧй фильм, тэ медводз думыштан, мый некор тайӧ уджсӧ вӧчны он вермы, – юксис журналист сьӧлӧмкылӧмъяснас. – Сэсся босьтчан туясьны, шыӧдчан библиотекаӧ, музейӧ, архивӧ…
«Заслуженный артист ГУЛАГа» серти кӧ висьтавны, думыштӧй асьныд… Театрыс сотчӧма, ГУЛАГыс абу… Архивын эм ӧти минутаа ӧти видео. И тайӧ ставыс. Мый снимайтны? Бур, эмӧсь снимокъяс, кодъясӧс ӧнія техникаӧн позьӧ «ловзьӧдны». Сэсся ми заводитім корсьны найӧс, кодъяс тайӧ каднас олӧмаӧсь Воркутаын, кодъяслы ӧні 100 гӧгӧр арӧс нин. И татшӧм йӧзыс аддзысисны! Некымын тӧлысь сёрнитчим, медым дасьтыны накӧд интервью.
Тайӧ фильмӧ пыртім тшӧтш актёръясӧс, кодъяс лыддисны сэкся кадӧ Воркутаӧ йӧршитӧмаяслысь казьтылӧмъяссӧ. Тайӧ вӧлі сюсь да вежӧра йӧз, налысь пасйӧдъяссӧ ӧні лыддян, кыдз художествоа гижӧд.
Дерт жӧ, бур командатӧг телевидениеын тэ нинӧм он вермы вӧчны: миян вӧліны режиссёр, операторъяс, дизайнеръяс, звукорежиссёр.
Елена Андреевна висьтасис и мытшӧдъяс йылысь:
– Фильмсӧ тэ снимайтан аслад шӧр уджкӧд тшӧтш. Та вӧсна, овлӧ, ёна нюжалӧ. Шуам, Воркутаса театр йылысь кино ми дасьтім кык воӧн. Мукӧддырйи сӧмын договор лӧсьӧдӧм-кырымалӧмыс босьтӧ куим тӧлысьӧдз. Лоӧй дасьӧсь та кежлӧ. Такӧд тшӧтш кутӧй тӧд вылын: фильмтӧ снимайтны колӧ уна сьӧм. Вештысьны колӧ и съёмкаысь, и архив-музейысь гижӧд-снимокӧн вӧдитчӧмысь… Тшӧкыда снимайтны заводитам сьӧмтӧг. И сэсся, кор нин мыйсюрӧ артмис, шыӧдчам гранта фондъясӧ да спонсоръяс дорӧ.
И торйӧн нин нимкодь, кор аслад фильмӧн тэ вӧчан мыйкӧ бурӧс. Шуам, миян кино петӧм бӧрын Воркутаса театрлы сетісны сійӧс панысь заключённӧй Борис Мордвиновлысь ним. А «Русский Страдивари» дасьтігӧн тӧдмалім, мый Семён Налимовӧс гуалӧмаӧсь дзик мӧдлаын. Энциклопедияясын индӧмаӧсь Волковскӧй шойна, а архивъясын туясигӧн тыдовтчис, мый дзебӧмаӧсь Большеохтинскӧй шойнаын. И тайӧ зэв тӧдчана: стӧчмӧдны историяын лоӧмторсӧ.
Серпасӧн сёрнитны
Елена Красильникова бӧрын висьтасис историк Ольга Бондаренко. Туялысь лыддис революцияӧдзса журналистъяс йылысь лекция. Юӧртіс, мый да кыдзи найӧ гижлӧмаӧсь, кутшӧм ногӧн серпасалӧмаӧсь зыряналысь оласногсӧ асланыс пасйӧдъясын.
Сыктывкарса госуниверситетын искусство институтын велӧдысь, дизайнер Анелия Лянцевичкӧд зілим аддзыны юркарлысь сідз шусяна этно-кодсӧ.
– Челядьдырйи панель керкаяс дорті ветлігӧн ме пыр думайтлі, кутшӧм найӧ мисьтӧмӧсь, – казьтыліс Анелия Владимировна. – А ӧні, кор матыстча уна-уна судтаа выль стрӧйбаяс дорӧ, гӧгӧрвоа, кутшӧм мичаӧсь важся керкаясыс.
Быдӧн казявліс Сӧвет кадся стрӧйбаяс вылысь гӧрдовлӧз рӧма коми серъяссӧ. Найӧс босьтлӧмаӧсь зыряналӧн вышивкаясысь. Ми студентъяскӧд думыштім, кутшӧм, вӧлӧм, кокни ветлыны музейӧ, видзӧдлыны серъяс, бӧрйыны юкӧн да серпасавны сійӧс керка стенъясын. А найӧ ӧд индӧны, мый ми олам Коми Республикаын. Мукӧд регионысь воӧм морт вермас «лыддьыны» тайӧ кодсӧ. Дерт, оз ков вывтіасьны – быд пельӧсӧ пассӧ серпасавны. Да, ми ог вермӧ эновтчыны выль керкаяс кыпӧдӧмысь, но, чайта, национальнӧй пасъясӧн позьӧ да колӧ петкӧдлыны регионлысь алыспӧлӧслунсӧ.
Сідзжӧ миян эм национальнӧй кафе, ресторан, галерея… Коми серъяссӧ тӧдӧмӧн да кужӧмӧн позьӧ и сэтчӧ пыртны. Мортыд сёрнитӧ оз сӧмын кывъясӧн, но и серпасъясӧн.
А сэсся Анелия Лянцевич форумӧ пырӧдчысьяслы вӧзйис юксьыны группаясӧ да дасьтыны ассьыным дизайн-проект. Петкӧдлыны, кыдзи эськӧ мичмӧдім выль стрӧйбаяссӧ ми.
Тыдовтчис, мый ми, вӧлӧмкӧ, бур дизайнеръяс!
– Ме зэв стрӧг велӧдысь… Кор оз кажитчы, веськыда висьтала, мый абу сідз. Тіянлысь проектъяснытӧ ошка! – кывкӧрталіс Анелия Владимировна.
Мед вӧлі гӧгӧрвоана
Форум помланьыс медиапроектъяс йылысь сёрнитіс оператор, «Дорогие товарищи» онлайн-уджтас панысь Дмитрий Кошелев.
Дмитрий висьтасис аслас олан туй, уна сикас уджын асьсӧ корсьӧм йылысь.
– Проектлӧн шӧр мӧвпыс мед вӧлі кокни да гӧгӧрвоана, – висьталіс сійӧ. – Шуам, «Дорогие товарищи» уджтаслӧн мӧвпыс татшӧм: быд лун ӧтуввезйын йӧзӧдны архивысь фотографияяс, кӧні серпасалӧма важся Сыктывкар. Сідз шусяна аудиторияыс ачыс ме дорӧ локтіс: йӧзыс видзӧдӧны снимокъяссӧ, корсьӧны сэтысь асьныссӧ да матыссаяссӧ, гижӧны уліас. Кык воӧн группаыс паськаліс 11 сюрс мортӧдз. Тайӧ проектнас артмис шедӧдны грант, мекӧд йитчисны спонсоръяс.
Мӧвпалӧй сы боксянь, кодлы тіян уджтасныд кажитчас. Ӧти-кӧ, аслыныд. Ті кӧ он радейтӧй, мый вӧчанныд, нинӧм оз артмы. Мӧд-кӧ, тіян сідз шусяна аудиториялы. Овлӧ, ачым быттьӧ кӧдзала проект дорас, но группаӧ пырӧдчысьяс ыззьӧдӧны да ышӧдӧны водзӧ сійӧс нуӧдны. И бара выль руӧн босьтча! И, коймӧд-кӧ, спонсоръяслы. Дон босьттӧг водзмӧстчӧмнад интересыд коркӧ бырас. А кор радейтана уджыд содтӧд сьӧм на вайӧ, кык пӧв зільджыка уджавсьӧ.
***
«Мы – россияне» форум сигӧртігӧн котыртысьясыс юалісны, мый миянлы медъёна кажитчис.
– Занятие нуӧдысьясыс! – вочавидзи ме. – Быдӧн на пиысь сэтшӧм муслунӧн висьтасис аслас удж да профессия йылысь! На вылӧ видзӧдігӧн збыльысь гӧгӧрвоан – кутшӧм ыджыд шуд вӧчны сійӧс, мый тэ сьӧлӧмсяньыд радейтан.
Ирина Терентьева
Снимокъясыс Юлия Панюковалӧн да ӧтуввезйысь