Унаӧн тӧдӧны, мый миян странаын эмӧсь лётчик-испытательяс да лётчик-космонавтъяс. А кывлінныд-ӧ, мый эмӧсь нӧшта и лётчик-наблюдательяс?
Тайӧ удж сикасыс мир пасьтала паныдасьлӧ шоча, специалистыс тшӧкыда оз тырмы. Лётчик-наблюдатель сынӧдсянь корсьӧ вӧрса ӧзйылӧм, арталӧ, кымын морт да кутшӧм техника ковмас парма-ягын би кусӧдӧм могысь, нуӧдӧ вӧр сотчанінӧдз кусӧдчысьясӧс: парашютистъясӧс да десантникъясӧс.
Вӧр сотчӧмысь видзан Коми Республикаса шӧринын талун уджалӧ 15 лётчик-наблюдатель, на лыдын тшӧтш и Евгений Перетятко.
–Евгений, мый ышӧдіс тіянӧс бӧрйыны буретш тайӧ удж сикассӧ?
–Веськалі лесопожарнӧй шӧринӧ армия бӧрын. Служиті ВДВ-ын да, окота вӧлі аддзыны сэтшӧм удж, кӧні эськӧ позис чеччавны парашютӧн. 2012 воын заводиті уджавны парашютист-пӧжарнӧйӧн. Помалі курсъяс, сдайті нормативъяс. Кусӧді вӧрса пӧжар став Коми Республика пасьтала, сӧмын Воркутаӧ эг веськав. Отсаси кусӧдчыны Бурятия-ын да Томск обласьтын. Сійӧ жӧ воӧ менӧ мӧдӧдісны кыпӧдны квалификация Москваса Пушкино карӧ. Сэні сетісны парашютно-пӧжарнӧй инструкторлысь эскӧданпас да «Лесник-3» парашютнӧй тэчасын уджавны лэдзӧм.
2018 воын вӧзйисны выль удж – лоны лётчик-наблюдательӧн. Уджъёртъяскӧд муні велӧдчан курсъяс вылӧ Пушкино карӧ, а гожся практика дырйи ветлім Красноярскӧ да Красноярск крайӧ, Шушенское карӧ. Колана сертификат босьтӧм бӧрын локті лесопожарнӧй шӧринӧ, кӧні ӧнӧдз уджала.
–Мыйӧн торъялӧ парашютист-пӧжарнӧйлӧн да лётчик-наблюдательлӧн уджыс?
–Лётчик-наблюдатель отсалӧ кусӧдны пӧжарсӧ вылісянь, самолётсянь либӧ вертолётсянь. Лэбӧм водзын сійӧ тӧдмасьӧ картографияӧн, дасьтӧ маршрут, арталӧ, уна-ӧ ковмас ломтасыс. Вӧрса пӧжар аддзӧм бӧрын юӧртӧ радиосвязь пыр, кӧні да кутшӧм лесничествоын сотчӧ вӧрыс, ыджыда-ӧ, индӧ стӧч координатъяс. Тайӧ юӧр вылас мыджсьӧмӧн шуӧны, кымын морт, кутшӧм группа да кутшӧм техника кутасны уджавны ӧзйӧминын. Лётчик-наблюдатель жӧ корсьӧ лӧсяланаин, медым чеччӧдны сэтчӧ парашютистъясӧс либӧ десантникъясӧс да лэдзны груз.
Парашютист да десантник кусӧдчӧны му вылын. Налы тӧдчымӧн сьӧкыдджык. Торъя нин сьӧкыд инструкторлы, коді ставсьыс кывкутӧ. Ме серти, парашютист-пӧжарнӧйяс – збыльысь геройяс.
–Парашютӧн медводдзаысь чеччыштігӧн ёна полінныд? Ки-кокыд тіраліс?
–Ичӧтдырсянь нин вӧлі гуся мӧвп – чеччыштны парашютӧн. Кор телевизор пыр петкӧдлісны военнӧйяслысь велӧдчӧмсӧ, век сюся видзӧді парашютистъяс бӧрся. Медводдзаысь ачым чеччышті Псковын, армияын служитігӧн. Весиг зэв смел морт чеччыштӧм водзас майшасьӧ. Медым ставыс лючки-ладнӧ артмис сынӧдын, колӧ водзвыв бура дасьтысьны.
–Вӧр сотчигӧн позьӧ тӧдлытӧг веськавны би налькйӧ. Тіян уджын татшӧм лоӧмторъясыс вӧліны?
–Би капканад унаысь нин муртса эг веськавлы. Бурджык ас кадӧ бӧрыньтчыны, вешйыны, виччысьлыны, кор пӧжарыс лӧньыштас. Морт олӧмыд ӧд донаджык. Став вӧрса ӧзйӧмыс торъялӧны ӧта-мӧдсьыс. Мукӧддырйи ӧдйӧ артмӧ бисӧ кусӧдны, но эмӧсь и аминь сьӧкыд да повзьӧдлана пӧжаръяс. Вӧлі, мый би жалиттӧг сотліс пӧжарнӧйяслысь став эмбурсӧ да таборсӧ (палаткаа лагерсӧ).
Коркӧ Томск обласьтын кусӧдім ыджыд вӧрса пӧжар, меститчим мича ты бердын. Зэв уна чери сэки кыйим, чӧскыда пажнайтім. Ставнас группаын вӧлі дас морт. Пажын бӧрын кӧкъямысыс мунісны водзӧ кусӧдчыны, а ми уджъёрткӧд кольччим таборын. Сэки, вӧлӧмкӧ, миянсянь неылын нӧшта ӧти группа уджалӧ. Найӧ заводитісны воча биӧн пӧжарсӧ сувтӧдны. Сэсся тайӧ биыд ньӧжйӧник миян таборӧдз воис, му вылын куйлысь став ув-баддьыд ӧзйис. Рация пыр ӧдйӧ йитчим ёртъяскӧд да корим найӧс отсӧг вылӧ. Бисӧ сэки кусӧдім да эмбурнымӧс дорйим. Сӧмын кык метр кольліс миян таборӧдз…
–Эм видзӧдлас, мый вӧрса би – ловъя лов кодь, мудер да зэв ӧпаснӧй. Кыдзи чайтанныд, тайӧ збыль?
–Ме серти, би – тайӧ уна юра Змей Горыныч. Нимта сійӧс би юра гундырӧн. Вӧрса пӧжар дырйи юкла бисӧ юръяс вылӧ да ӧти бӧрся мӧдӧс найӧс бырӧда. Тайӧ мыйӧнкӧ матыс роч былина дорӧ, кӧні багатыръяс вермасьӧны татшӧмсяма неминучакӧд.
–Кутшӧмӧн быть колӧ лоны лётчик-наблюдательлы?
–Тайӧ зэв интереснӧй да кывкутана удж. Лёк синма морттӧ татчӧ оз босьтны, ӧд колӧ вылісянь сюся видзӧдны да ставсӧ тшын пиысь казявны. Шуам, гожӧмын тшӧкыда мусянь кайӧ неыджыд ру, мый мешайтчӧ миян уджын. Медым он сорав татшӧм русӧ тшынкӧд, колӧ тӧдӧмлун-сям. Ас кадӧ кӧ ставсӧ аддзан-казялан, он сӧмын вӧрсӧ сотчӧмысь видз, но и тшӧкыда мортлысь олӧмсӧ доръян. Та кындзи лётчик-наблюдательлы колӧ лоны бур штурманӧн, кужны ӧдйӧ сетны колана индӧдъяс. Быдсямаыс овлӧ миян уджын, и ми дасьӧсь на кежлӧ.
Антонина Микушева.
Снимокъясыс Евгений Перетятколӧн гортса архивысь.