Коми муным вӧлӧмкӧ зэв озыр енбиа войтырӧн. Шуа тадзи сы вӧсна, мый кымын дыр уджала, тӧдмася енбиа войтыркӧд, чукӧрта газет-журналӧ материал, сымын шензьӧданаджык йӧзкӧд паныдасьла. А нӧшта нимкодь сыысь, мый енбиаӧсь абу сӧмын верстьӧ да олӧма войтыр, но и ёна томджыкъяс. Со дзик неважӧн на тӧдмаси Лана Ваховскаякӧд. Выльгортысь том ань вурӧ да вӧзйӧ важ модаа, но ӧнія дӧраысь сарапан-платтьӧ да дӧрӧм-гач. Ачыс вӧчӧ эскиз, корсьӧ сідз шусяна натуральнӧй дӧра, серпасалӧ-мичмӧдӧ либӧ вышивайтӧ – да татшӧм ногӧн вӧчӧ паськӧмсӧ дзик аслыспӧлӧсӧн да мукӧдысь торъяланаӧн.
Со и дивуйтча, мый татшӧмсяма йӧзыс эмӧсь. Збыльвылас Лана вель дыр корсьӧма асьсӧ, зэв сьӧкыд да вутшкӧсь туйӧд восьлалӧма, медым аддзыны сьӧлӧмсӧ долыдмӧдантор. Со тай, сюрӧма! Но ставсӧ сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн…
– Бур лун, Лана! Висьтышт неуна ас йывсьыд: кӧні чужлін-быдмылін-велӧдчылін?
– Чужлі ме тані, Комиын, Выльгортын, тані и ӧні ола, уджала, быдтыся. 9 класс помалӧм бӧрын кӧсйи мунны медицинаӧ, весиг курсъяс вылӧ ветлӧдлі, но сэсся ӧвси тайӧ мӧвпсьыс да помалі 11 класс. Школа бӧрын дзик пыр кӧсйи пырны университетӧ, медым ассьым олӧмӧс йитны искусствокӧд, но эз босьтны, шуисны, мый водзджык на, колӧ медводз босьтны шӧр специальносьт. Алгебра да геометрия велӧдысьӧй тшӧктӧмӧн-тшӧктіс сетны документъяс математика юкӧнӧ, ӧд школаын на унаысь пырӧдчывлі районса, карса да ставроссияса быдсикас олимпиадаӧ, унаысь вӧлі вермысьяс лыдын. Сэтчӧ менӧ кокниа босьтісны. Но! Воӧн-джынйӧн велӧдчи да гӧгӧрвои, мый оз кажитчы, ме абу дась йитны ассьым олӧмӧс математикакӧд. Та вӧсна босьті документъяс да муні.
Гожӧмнас мамӧй тӧдмӧдіс В.Т. Чисталёв нима культура колледжын декоративно-прикладнӧй творчество юкӧнӧн веськӧдлыськӧд. Ме муртса пыри сы ордӧ, дзик пыр и окота лои кольччыны велӧдчыны. Кутшӧмкӧ кадӧ эськӧ жалитлі жӧ, мый эг искусство колледжсӧ бӧрйи, сэні выльджык нырвизьясӧ велӧдӧны, а оз традиционнӧйӧ. Но ӧні ме гӧгӧрвоа, кутшӧм бур, прамӧй, уна тӧдысь да кужысь велӧдысьяс дорӧ веськавлі, накӧд и ӧні на аддзысьлам да сёрнитам бур ёртъяскӧд моз.
Колледж бӧрын пыри велӧдчыны заочнӧя Вӧр институтлӧн экономика юкӧнӧ, босьті вылыс тшупӧда тӧдӧмлун. Чайта, эг прӧстӧ сідз вошті кадӧс, коркӧ тайӧ тӧдӧмлуныс меным ёна на отсалас.
– Лана, а мый тэнӧ йӧткыштіс вурсьӧмлань?
– Пельпом сайын школаын труд урокъяс. Збыльвылас ме некор эг радейтлы вурсьыны, а вот кысьынытӧ кажитчӧ. Пыр окота мыйкӧ выльтор видлыны.
Вурсьынысӧ заводиті матӧ вит во сайын. Аддзи зэв мича дӧра “Лёнчик” магазинысь, ӧнӧдз радейта сэтчӧ ветлыны. И заводитчис! Медводдза платтьӧсӧ вури аслым, алӧйгӧрд рӧмаӧс, сэсся сійӧн нывъёртлӧн кӧлысь вылӧ мӧдӧдчи. Мам-бать, дерт, эз ошкыны – найӧ ӧнӧдз оз эскыны, мый творчествонам ме и ола.
Мӧд платтьӧсӧ вурны отсаліс Марина ёртӧй. Сыкӧд пыр ӧтлаын зілим. Кыдзкӧ сідзи артмис, мый ӧні быд паськӧм вылын ми уджалам кыкӧн. Ме корся мортӧс, босьта заказ, отсала бӧрйыны материал, мыйкӧ вӧзъя, а Марина вурӧ.
Сӧмын сарапанъяс вура ачым. Тайӧ нырвизьыс меным зэв матын, унатор тӧда сы йылысь, верма ӧткодявны мукӧд войтырлысь сарапанъяс, аддзыны и торъялӧмсӧ. Та вӧсна и медрадейтана паськӧмӧй менам – сарапан.
– Восьты гусяторсӧ, кыдзи бӧрйин кӧлуйыдлы дзик аслыспӧлӧс модельяссӧ? Кытысь найӧ чужисны-аддзыссисны? Кыдзи бӧръян дӧрасӧ?
– Гӧгӧрвоана, мый ӧні быдторсӧ позьӧ аддзыны ӧтуввезйысь. Да и ыджыд каръясын эмӧсь вурсьысьяс, кодъяс вӧзйӧны ассьыныс паськӧмсӧ. Но кор ме видзӧдалі-корсьыси, пыр быттьӧ сьӧлӧмтӧ оз крукыштны, пыр быттьӧ окота мыйкӧ вежыштны. Татшӧм ногӧн и чужисны дзик аслам модельяс – небыдӧсь, шоныдӧсь, радейтанаӧсь, голя дорсӧ да сос помсӧ мичмӧдӧма либӧ вышивайтӧма. Да и шабді (лён) дӧра кындзи окота видлыны уджыштны пышысь (конопля) да петшӧрысь дӧраясӧн, мый артмас сэсся.
Вӧляникысь содіс платтьӧ-сарапанлӧн лыдыс, зэв дыр чукӧрті найӧс. Медводдза коллекциясӧ шуи “Дочки-матери”, сэсся вежи “Навстречу природе” ним вылӧ, а сёрӧнджык нин выль платтьӧяс вурӧм бӧрын “Девушка Пармы” ним сеті. 2016 воын петкӧдчи сійӧн фестиваль-конкурсъясын. Донъялісны вылӧ, сетісны медводдза места, но сэсся ме йылысь вунӧдісны.
2017 воын “Северный стиль” коллекцияӧн петкӧдчи, бара донъялісны вылӧ, но водзӧ некытчӧ эз петкӧдны-вӧзйыны.
2019 воын петкӧдчи нин сарапанъяслӧн коллекцияӧн, бара шедӧді медводдза места. Ӧні тӧда нин, мый ачым кӧ лэдзчыся сьӧлӧм шонтана да нимкодьмӧдана уджысь, оз и казьтыштны ни донъявны сэсся. А водзті таысь ёна дӧзмывлі.
Ӧні нин дасьта выль коллекция. Кор да кыдзи кута петкӧдчыны, ог на тӧд.
– Коді радпырысь новлӧ тэнсьыд платтьӧ-сарапан-дӧрӧмтӧ? Кутшӧма донъялӧны найӧ тэнсьыд паськӧмтӧ?
– Кор сӧмын на заводиті вурны ассьым платтьӧясӧс, ме дорӧ шыӧдчисны Енлы ёна эскысь аньяс. Найӧ корисны вурны кузь да лолалысь дӧраысь новлантор. А сэсся нин менам ёртъяслы кутіс кажитчыны вурсьӧмӧй, босьталісны, корисны вурны ӧніяджык модааӧс нин. Со татшӧм ногӧн “сарапана радиоыс” юӧрсӧ и паськӧдіс.
Кӧлуй вуригӧн менам вӧлі мог – медым эськӧ платтьӧ-сарапанӧй отсаліс аньяслы лоны аньясӧн, шань да небыд сьӧлӧмаӧн, быд чукӧстӧм кылысьӧн, шудаӧн, шоныдӧн, сибыдӧн. Тадзи и лоис. Унаысь кыла насянь аттьӧалӧм, мый меӧн дасьтӧм паськӧм новлігӧн олӧмныс вежсис бурланьӧ.
– Вурсьӧм – тайӧ тэныд мый? Мый сійӧ сетӧ?
– Меным вурсьӧмыс – тайӧ сьӧлӧмӧс долыдмӧдан удж. Тайӧ абу весиг хобби, а ачымӧс корсьӧм да аддзӧм. Платтьӧ-сарапан вурӧм – творчествоа удж. И мукӧддырйиыс овлӧ сідз, мый заказчикыслы лоӧ зэв дыр виччысьны ассьыс новланторсӧ: ӧтлаын корсям материал, мортыс бӧрйӧ модельсӧ, ме мыйкӧ вӧзъя, воӧдчам ӧти кывйӧдз, а сэсся вермас лоны сідз, мый бӧрйӧм модельыс ньӧти оз лӧсяв аньыслы. Но таысь нин кывкутӧ сійӧ ачыс, ӧд бӧръя кывйыс век сылӧн. Овлӧ,мый дыр колӧ виччысьны материалсӧ, ӧд корсям да закажитам и ылі каръясысь.
Ӧні аслым да дзик асшӧра платтьӧ вурӧм вылӧ кадӧй оз тырмы, кӧть эськӧ зэв окота ас кӧсйӧм серти серпасасьны-вурсьыны. Но пока уджала сӧмын заказъяс вылын.
– Лана, кывкӧрталігмоз висьтав “Йӧлӧга” журнал лыддьысь том йӧзлы, кыдзи сувтны аслад ордым вылӧ, кыдзи аддзыны асьтӧ?
– Ме зэв шуда, мый уна мытшӧд венӧм бӧрын верми сувтны ас кок йылӧ, аддзыны ачымӧс, бӧрйыны сьӧлӧмӧс шонтан удж. Гашкӧ, кодлыкӧ тайӧторйыс ньӧти оз ков. А ме татӧг овны ог вермы. Шӧр уджӧй – Выльгортса библиотекаын. Но тайӧ оз мешайт меным овны аслам творчествоӧн.
Вӧзъя быдӧнлы видзны сьӧлӧманыд ӧзйысь биторсӧ, сетны сылы позянлун ыдждыны, паськавны, сӧвмыны. Таын и эм шудыс. Некодлы оз ков сетны ассьыд битортӧ кусӧдны, мед кӧть мыйыс олӧманыд оз ло. Тайӧ биторйыс и эм тэ, и таын тэнад мукӧдсьыс торъялӧмыд.
Бӧркыв пыдди
Лана Ваховская – енбиа морт. И тайӧ том аньыс аддзӧма асьыс шудсӧ. Ичӧтсяньыс кысьыны-вурсьыны радейтысь морт петӧма нин ыджыд инӧ – вермӧ вӧзйыны аньяслы мича, шоныд да небыд паськӧм. «Лоӧй шудаӧсь сыысь, мый вӧчанныд», – тадзи кывкӧрталіс Лана!
Надежда Пунегова
Снимокъясыс Лана Ваховскаялӧн гортса архивысь.