Муса коми кыв. Но, мыйлакӧ, чужан кыв вылын сёрнитысьыс пыр этшаджык и таысь, дерт, шог. Но эмӧсь на сэтшӧм йӧз, кодъяс став сьӧлӧмсяньныс сӧвмӧдӧны да нимӧдӧны коми кывнымӧс, видзӧны сійӧс вошӧм-бырӧмысь. На лыдын и Салехардысь Ирина Терентьева, Мужи сиктса ныв-зонмӧс коми кывйӧ велӧдысь. Ирина чужлӧма Салехардын, сэні жӧ помалӧма 11 класс, а сэсся велӧдчӧма Сыктывкарса канму университетын. Филологлысь диплом дорйӧм бӧрын том специалист пырӧма уджавны Мужи сиктса школаӧ, мый меститчӧма Ямало-ненеч кытшса Шурышкар районын.
– Быдми карын, а бать-мамӧй кӧр видзысьяс, гожӧмнас пыр чом дорын, кӧр дорын. Та понда сёрнита изьваса моз. Локті Сыктывкарӧ да, нывъяс весиг серавлісны менам сёрнитанног вылын, а бӧрас сэсся велалі, – висьталӧ Ирина.
Том ань сьӧлӧмсяньыс казьтылӧ Сыктывкарын олӧмсӧ. Прӧст кадӧ ворслӧма «Антибольгысьяс» котыркӧд КВН-ын, волывлӧма Изьва керкаӧ – зэв пӧ кыпыда олім-вылім, гаж нин быри. Но ордымыс бӧр вайӧдӧма чужанінӧ.
– Кор звӧнитісны Ямалсянь, велӧдчи коймӧд курсын. Корисны гижны Изьватас сёрнисикас вылын 1-4 классалы учебникъяс. Сэк эг на уджав школаад да, сьӧкыд вӧлі дасьтыны быдса небӧг уроклӧн артманног тӧд вылын кутӧмӧн. Та понда уджысь эновтчи. Но сэк жӧ тӧдмаси Наталья Дмитриевна Рочевакӧд – учебникъясыслӧн медшӧр авторкӧд. Во мысти буретш сійӧ висьталіс Мужи сиктса школа йылысь, кытӧн вичмӧдӧмаӧсь коми кыв велӧдӧмлы часъяс, – казьтывлӧ Ирина.
Ылі сикт кыскӧма ас дінас позянлунъясӧн. Шуам, сэні уджалӧ Мужиса коми керка – музей сяма, кӧні нуӧдӧны уна сикас гаж. И сэк жӧ повзьӧдлӧма.
– Ме ӧд пыр олі карын, а сэтчӧ сӧмын ю кузя воан либӧ зимникӧд. Салехардӧдз матӧ 180 километр: корсюрӧ лэбалӧны вертолётъяс, но сӧмын сэк, кор юӧд либӧ зимникӧд туйыс абу. Вель дыр мӧвпалі, мунны-ӧ Мужиӧ, сёрниті бать-мамкӧд, – висьталӧ Ирина.
Сыктывкарын олігӧн на том ань шуӧма ас синмӧн видзӧдлыны сиктса олӧм вылӧ. Нёльӧд курсын вӧзйысьӧма прӧйдитны практика Коми Республикаса кутшӧмкӧ сикт-грездын, но абу артмӧма – Сыктывкарса школаӧ веськалӧма. Но практика бӧрын сиктын олӧм йылысь мӧвп абу лэдзӧма том специалистӧс. И со коймӧд во нин велӧдӧ коми кыв Мужиын.
– Ме зэв ёна радейта Изьватас кывсӧ, ог кӧсйы, медым сійӧ бырис. Окота, медым и челядь пыдди пуктісны ас войтырлысь кыв-культурасӧ. Мужиын коми кыв ӧтчыдысь вежоннас велӧда 1-2 классалы, а 3-8 класса ныв-зонлы – котырта сідз шусяна внеурочнӧй удж. Урокъяс бӧрын найӧ мудзӧмаӧсь да та понда ёнджыкасӧ ворсӧда. Ичӧтджыкъяслы, 6 классӧдз, ставыс интереснӧ, кӧть мыйӧ найӧс он велӧд. Кор быдмыштасны, мӧдджык интересъяс нин лоӧны, – шуӧ велӧдысь.
Ирина Терентьева серти, Мужи сиктын комиӧн сёрнитысь томуловтӧ сьӧкыд аддзыны. Но бать-мамъясыс, кодъяс кӧр дорӧ ветлӧны либӧ кутшӧмкӧ ичӧт сиктъясын олӧны, тӧдӧны на кывсӧ. И медым ышӧдны и челядьнысӧ велӧдны коми кыв, колӧ уна кад, вын да терпенньӧ, а медшӧрыс – ичӧтъясыслӧн окотитӧм. Нимкодь, мый том велӧдысьлӧн быдтасъясыс петкӧдчӧны кыв, культура да краеведениеысь конкурс-олимпиадаясын да лоӧны вермысьясӧн. Со, шуам, 2019 воын фольклор кузя Коми Республикаса олимпиадаын Мужи сиктса шӧр школаын велӧдчысь Татьяна Воронцова шедӧдӧма 3 места «Ныы юр» уджӧн.
– Чужан кыв да краеведение регионъяскостса олимпиада нуӧдӧны Салехардын. 2018 воын миян велӧдчысь Светлана Соломатова лои призёрӧн, а Татьяна Воронцовалы сетісны торъя козин. Сэк ме школаын сӧмын куим тӧлысь на уджалі и мойвиис шедӧдны татшӧмтор! Тайӧ олимпиадасӧ зэв вылӧ донъялӧны. Вермысьяслы вичмӧны Ямало-ненеч автономия кытшса губернаторсянь да Россияса президентсянь грантъяс. Кольӧм во эг вермӧй пырӧдчыны, олимпиадасӧ нуӧдӧны ноябрьын, а миян туйыд абу, вертолёт вылӧ сьӧкыд сюрны, тӧлысь водз колӧ ньӧбны билетсӧ да. А медводз ӧд муниципалитет тшупӧдсӧ коліс вермыны.
Мыйсяма тайӧ олимпиада? Тавосясӧ котыртлісны онлайн. Векджык пырӧдчӧны яранъяс, ӧстякъяс, селькупъяс да комияс. Ставныслӧн ӧткодь задание – тайӧ кыв да литература кузя викторина. Бӧрвыв нуӧдлісны виртуальнӧй экскурсия. Мукӧд воясӧ, «ловъя» форматын, эм позянлун веськавны кутшӧмкӧ музейӧ. А сэсся велӧдчысьяс гижӧны чужан кыв вылын сочнение. Менам челядь оз тӧдны коми кывсӧ, и сочинениеыд налы – зэв ыджыд удж. Та понда ӧтлаын гижам сійӧс, медводз роч кыв вылын кутшӧмкӧ сёрникузяяс, а сэсся комиӧдам. Олимпиадалӧн мӧд лунӧ челядь лыддьӧны кутшӧмкӧ кывбур-гижӧд. Таво нимӧдісны фольклор. 8-ӧд классын велӧдчысь Алёна Соломатова лыддис татчӧс гижысь Татьяна Гостюхиналысь мойд да шедӧдіс 3 места, – нимкодьпырысь висьталӧ Ирина.
Велӧдысь серти, олимпиада кежлӧ дасьтысьӧм – дыр да сьӧкыд удж, торйӧн нин сэк, кор челядь нӧшта оз тӧдны кывсӧ. Найӧс пӧ колӧ ышӧдны, медым тӧдісны, а медшӧрыс – пыдди пуктісны пӧль-пӧчлысь кыв-культурасӧ.
-Нӧшта таво Салехардын нуӧдісны «Мада дзолюк» Ямалса челядь костын ордйысьӧм. Квайтӧд классысь Полина Геркоглокӧд пырӧдчим жӧ. Сійӧ коминас оз сёрнит, но сэтшӧма дасьтысим, мый жюриыс шензис – зэв пӧ бура сёрнитӧ, сӧмын гоз-мӧд кыв оз сідз шу. Тайӧ зэв ыджыд вермӧм. Эмӧсь енбиа челядь, кодъяс окотитӧны пырӧдчыны конкурс-олимпиадаӧ, окотитӧны тӧдны коми культурасӧ, кӧть и кывсӧ оз тӧдны. Ме чайта, ныв-зонмӧс кӧ ышӧдан, асьныс кутасны водзмӧстчыны, – шуӧ Ирина Терентьева. – Мужи сиктын комиӧн ёна оз сёрнитны, некодлы тайӧ оз ков, сӧмын аслыд. И, корт артмӧ пестыны кыв да культура дінӧ муслун — ме шуда. Школаын уджыс кажитчӧ, да и челядьыс тані зэв шаньӧсь да югыдӧсь.
Ирина оз на тӧд, мый лоӧ водзӧ да дыр-ӧ уджалас-олас Мужиын. Но асссьыс кӧсйӧмсӧ — овны сиктын — олӧмӧ пӧртӧ нин.
Екатерина МИКУШЕВА
Снимокыс Ирина Терентьевалӧн гортса архивысь