—Сахаралы, Сармалы, Стежкалы да Снежкалы миян овмӧсын ставыс вӧлі тӧдтӧм да выль. Найӧс эз лэдзлыны скӧт картаысь луд вылӧ йирсьыны. Кор асланым Мартуся асывнас петаліс аслас гидысь да быттьӧ дзерӧдӧмӧн юрсӧ лэптӧмӧн восьлаліс турун лабаз бокті, кытчӧ кад кежлӧ овмӧдлім выльӧн воӧм сюрукъясӧс, найӧ, тыдалӧ, эз гӧгӧрвоны, кытчӧ шлапиктӧ тайӧ мӧскыс. Буракӧ, эз тӧдлыны веж турун да пуӧм картупель да ёна чуймалісны, кор босьтчим велӧдны выль сёян дорас. Ӧні зэв азыма нин нуръясьӧны. Сэсся гидӧ вӧлі петан, а сюрукъясыд виччысьӧны, кор налы пысаласны лысьтысян аппарат. Бергӧдчыласны вӧлі да видзӧдласны, мый бара кӧсйӧны вӧчны накӧд. Быд мӧслысь мыськала вӧрасӧ, быдӧнӧс шылькнита, да татшӧм малалӧмыд налы зэв воӧ сьӧлӧм вылас. Выль мӧсъясӧс виччысисны и челядь, кык дзоляыс весиг велӧдчисны лысьтысьны. Рытъяснас София мекӧд лысьтысьӧ, Василий пыртӧ гидӧ ва да турун, — паніс сёрнинымӧс Керчомъяысь уна челядя мам, соцконтракт серти крестьянин овмӧс котыртысь-лӧсьӧдысь Маргарита Ивановна Самарина.
Ань уджавлӧма уналаын: леспромхозын, детсадйын, пошта юкӧнын да мукӧдлаын. Вӧлӧма и уджтӧмалысьӧн. Вӧдитлӧма скӧт, а сэсся лэдзчысьӧма. Но кад кольӧма да, бара кукань босьтӧма.
Социальнӧй контракт йылысь сылы висьталӧма овмӧдчӧминса администрация бердын социальнӧй удж кузя специалист Галина Валерьевна Напалкова. Чуйдӧма, мый асшӧр уджӧ босьтчысьлы сетӧны сы серти сьӧм. А водзӧ ыззьӧдӧма да ӧні отсалӧ колана документ-кабалаяссӧ дасьтыны овмӧдчӧминса депутат Марина Анатольевна Гичева. Гӧгӧрвоана, сиктса прӧстӧй аньыдлы ас кежас сьӧкыд вӧчны бухгалтерлысь уджсӧ.
Государствосянь вичмӧдӧм сьӧм вылӧ Маргарита Ивановна июнь помын ньӧбис «Пезмӧг» кооперативысь холмогор пӧрӧдаа нёль мӧскӧс. Контракт сертиыс колӧ вӧлӧм босьтны лысьтан мӧсъясӧс, мед позис на весьтӧ нажӧвитны сьӧм.
Сюрукъяс вӧлӧмаӧсь нӧшта на и тыраӧсь. Нёльнансӧ овмӧдіс кушмӧм турун лабазӧ. Прививкаяс вӧчӧм бӧрын найӧ август шӧрӧдз вӧліны карантин улынӧсь, эз позь лэдзны йирсьыны да видзны мукӧд скӧтыскӧд ӧтлаын. И быд лун ачыс Маргарита Ивановна да Виталий Анатольевич Лютоев верӧсыс то тракторӧн, то мотоблокӧн, а кӧнсюрӧ и гӧрбуш косаӧн ытшкисны да, кос туруннас сорлалӧмӧн, вердісны сюрукъясӧс веж кӧрымӧн. Тӧв кежлӧ заптісны 350 килограмма 100 тюк.
Ньӧбисны сруб да кыпӧдісны выль гид. Тьӧс-плакаӧн отсаліс асшӧр уджалысь Евгений Анатольевич Нестеров. Сэтчӧ и пырисны тӧвйыны Сахара, Сарма, Стежка да Снежка.
Тшӧтш жӧ тыра Мартуся аслас гидас медводдзаысь на куканясяс. Мӧсъяс вайсясны да, дзоля куканьяснас тӧрасны на тайӧ юр сюянінъясас, а локтан воын гозъя мӧвпалӧны лэптыны нӧшта выль гид-карта.
Водзтіджык республикаса видз-му овмӧс министерство Керчомъя овмӧдчӧминса администрациялы вичмӧдліс трактор да сы дорӧ агрегатъяс. Урчитӧм кад кежлӧ тайӧ техникасӧ кӧртымӧ сетлісны ӧти фермерлы. Депутатъяс сэсся шуисны сетны тракторсӧ Маргарита Ивановналы. Сылӧн верӧсыс уджавліс крестьянин овмӧс кутысь дорас тайӧ тракторнас, кодӧс, жугавліс кӧ, ачыс и дзоньтавліс да, позьӧ шуны, тӧдӧ сылысь гугсӧ и бансӧ. Арнас отсаліс нин сиктсаяслы босьтны картупель. Нажӧвитӧм сьӧм вылас ньӧбисны скӧтлы нур пуны пач да кодйисны ва струба. Локтан воын техникаӧн отсаласны сиктсаяслы пуктысьны, кӧрым заптыны да вӧчны мукӧд удж. Тракторнас жӧ тӧвнас дӧзьӧритӧны-весалӧны сиктса туйяс.
Медводдза кадсӧ мӧсъяс рыт да асыв йӧвсӧ сетлісны 20 литрӧн. Тыраӧсь да, чинтысьӧны. Найӧс эз лэдзлыны йирсьыны, азьгум эз сёйны да, йӧлыс зэв чӧскыд. Маргарита Ивановналысь йӧвсӧ да сыысь вӧчӧм вӧлӧгасӧ зэв бура босьталӧны сиктсаяс.
—Первойсӧ велавтӧгыд уна мӧстӧ лысьтӧмысь висисны-юкалісны кияс. Но сюрукъяс шаньӧсь, кывзысьӧны, лысьтынысӧ лючки сетӧны. Водзӧ вылӧ ковмас сёрнитчыны школа-садкӧд да найӧс могмӧдны йӧв-яйӧн.
Медыджыд Нина нылӧй велӧдчӧ карын торгово-экономическӧй техникумын, София — сизимӧд да Василий — нёльӧд классын. Оз повны сьӧд уджысь, ёна отсасьӧны, — окотапырысь водзӧ сёрнитіс Маргарита Ивановна.
Таво арнас босьтӧмаӧсь сё сайӧ мешӧк картупель, скӧт вердны поснисӧ ваялӧмаӧсь сиктсаяс. Вӧдитӧны и град выв пуктас.
Сарма, Сахара, Стежка да Снежка оз бара-й бӧрыньтны морков-капустатӧ. Код тӧдас, номсӧдлісны-ӧ найӧс татшӧм чӧскыдторъяснас ыджыд овмӧсад…
—Маргарита Ивановналӧн абу компьютерыс да, колӧ ньӧбны кӧть дзоляник планшет, мед вӧдитчыны банклӧн услугаясӧн онлайнын. Грантъяс шедӧдӧм да водзӧ сӧвмӧм могысь отсала пырӧдчыны видз-му овмӧс министерствоӧн да мукӧд ведомствоӧн котыртӧм конкурсъясӧ. Колӧ ньӧбны лысьтысян аппаратъяс, кыпӧдны выль скӧт карта да с.в. Талун Керчомъяын нёль фермер, и ас овмӧсъясын вӧдитӧны на скӧттӧ. Колӧ мӧвпыштлыны, сёрнитны да ӧтувтчыны кооперативӧ. Ӧд талун ӧти овмӧсӧн зільысьяслы государство сетӧ ыджыд отсӧг. А кооперативад лоас уджыс и сиктын мукӧд олысьлы, — аскиа лунӧ видзӧдӧ депутат да асшӧр уджӧ босьтчысьлы отсасьысь Марина Анатольевна Гичева.
Марина Дадашова.
Снимокъясыс Виталий ГичевлӦн.