Тайӧ висьӧмыс ӧткодя кӧвъясьӧ лунтыр кок йылын и пызан сайын пукалӧмӧн уджалысьлы, мужичӧйлы и нывбабалы, томлы и олӧмалы. Январь 24 лунӧ республикаса юралысьлӧн Общественнӧй приёмнӧйын «веськыд йитӧда» телефон пыр сёрниыс вӧлі буретш варикоз йылысь. Позьӧ-ӧ сыысь мынтӧдчыны да мый вӧчны, медым сӧнъясным эз висьныӧ.
Тайӧ да мукӧд юалӧм вылӧ вочавидзис врачьяслӧн Коми Республикаса ассоциацияысь вице-президент, Сыктывкарса коймӧд номера поликлиникаысь хирургия юкӧнӧн веськӧдлысь Андрей Марков.
— Андрей Олегович, а кыдзи гӧгӧрвоны, мый мортыслӧн варикоз?
— Варикоз артмӧ сы вӧсна, мый мортыслӧн сӧнъясыс нюжалӧны да кызӧны. Татшӧминас кучикыс гӧрдӧдыштӧ, а сэсся и тыдовтчӧны вир тыра пемыдлӧз «гӧрӧдъяс». Таысь кындзи кокчӧрйыд пыктышталӧ, дыр кӧ пукалан либӧ сулалан. Кокыд сьӧктаммӧ, доймӧ, лудӧ да быттьӧ «сотчӧ». Мортыс сьӧлӧм тіпкӧмсӧ кылӧ кокас. Варикоз медсясӧ артмӧ кок сӧнъясын, но овлӧ и мукӧдлаын. Сійӧ жӧ геморройыс — варикоз жӧ.
— А кыдзи артмӧны сӧн гӧрӧдъясыс да кодлӧнджык?
— Сьӧлӧмлӧн шуйга юкӧнсяньыс кислородӧн озырмӧдӧм вир мунӧ аорта пыр артерияӧ, а сэсся и ки да кок чуньяслӧн посньыд капилляръясӧдз. Кор кислородыс разалӧ, чӧнӧр топалӧм весьтӧ вирыс бӧр сӧнъясӧдыс мунӧ сьӧлӧмӧ да тыӧ. Тайӧ «насосыс» уджалӧ, кытчӧдз ми ловъяӧсь. Медым вирыс коксянь кайис вывлань, а эз бӧр визувт, сӧн пытшкас эмӧсь клапанъяс. Найӧ кӧ оз лючки уджавны, артмӧ варикоз — вирыс чукӧрмӧ кок сӧнъясын, найӧ паськалӧны-кызӧны да нюжаммӧны.
А кор мортыс дыр сулалӧ либӧ пукалӧ, тушаыслӧн улыс юкӧнын вир давлениеыс нӧшта содӧ. Та вӧсна варикозӧн медсясӧ висьӧны пуксӧн уджалысьяс: шопер, лётчик, компьютер сайын зільысь да мукӧд. Тайӧ висьӧмыс тшӧкыда кӧвъясьӧ и налы, кодъяс лунтыр кок йылынӧсь: пусьысь-пӧжасьысьлы, парикмахерлы, велӧдысьлы, хирурглы, станок сайын сулалысьлы да сідз водзӧ. Нёрпалӧны и сьӧкыд удж бергӧдысьяс да спортсменъяс, а сідзжӧ кыз да ыджыд тушаа войтыр.
Мужичӧйяс серти нывбабаяс тшӧкыдджыка висьӧны варикозӧн. Торйӧн нин ёна найӧ майшасьӧны нӧбасигӧн, сы вӧсна мый, ӧти-кӧ, сӧнъясыс та пӧрйӧ небзьӧны, а, мӧд-кӧ, аньыс аслас да кага сьӧктанас личкысьӧ кокъяс вылас. Кага чужтӧм бӧрас 3-12 тӧлысь мысти сӧнъясыс бӧр вермасны саявны кучик улас, но быд пӧрйӧ нӧбасигӧн бара тыдовтчӧны. Варикоз — олӧмаяслӧн висьӧм, но сійӧс казявлім и военкоматын 18 арӧса зонъяслысь.
Тӧдса нин, мый висьӧмыслӧн эм генетика подув. Сӧнъясӧн кӧ майшасьлісны пӧль-пӧчыд либӧ бать-мамыд, и ті тшӧтш мӧданныд.
— А мый колӧ вӧчны, медым варикозыс эз кӧвъясь?
— Дзоньвидзалун кузя ставмирса организацияысь (ВОЗ) специалистъяс вӧчӧмаӧсь кывкӧртӧд: мортыслӧн 70 прӧчент дзоньвидзалуныс сылӧн оласног и сӧмын 7-15 прӧчентыс медицина сайын. Та вӧсна колӧ унджык вӧрны да этшаджык пукавны-куйлыны.
Медся бур профилактика — уявны ваын да ветлӧдлыны подӧн. Кор мортыс восьлалӧ, кок чӧнӧрыс, быттьӧ насос, вӧтлӧ вирсӧ вывлань, сьӧлӧмланьыс. Быд лун этша вылӧ 30 минут колӧ ветлӧдлыны. Ошка скандинавъяс ног лызь беддьӧн восьлалысьясӧс. Позьӧ и котравны, но надзӧник. Та дырйи асфальта, мукӧд чорыд веркӧса туй пыдди колӧ бӧрйыны лудвыв либӧ резинаӧн вольсалӧм ордымъяс. И кӧмавны лӧсялана кроссовки. Бур и лызьӧн ветлӧдлыны. Но и та дырйи оз ков вывтіасьны: котравны ӧдйӧ да зэв ылӧ.
Варикозӧн нёрпалысьлы оз позь лэптавны сьӧкыд гира-штанга.
Зэв лёк, мый удж вылын вунӧдім производственнӧй гимнастика йылысь. Он кӧ сійӧс вӧчӧй, лӧсьӧдӧй таймер, медым быд 30 минут либӧ час мысти сійӧ пипӧстас, и сэки петалӧй пызан сайсьыд да ветлӧдлыштӧй 5-7 минут. Пызан сайын, самолётын либӧ сӧвещание дырйи пукалігӧн вӧрӧдӧй кок лапанад, быттьӧкӧ восьлаланныд. Дыр кӧ ковмӧ сулавны черӧдын, энӧ ӧшӧдчӧй сьӧктанад ӧти кок вылад.
Нӧшта ӧти бур сӧвет. Удж вылад эн став коланасӧ чукӧртӧй ки улад. Шуам, степлер да телефон позьӧ пуктыны мӧд пызан вылӧ, принтер сувтӧдны орчча вежӧсӧ. Медым тіянлы тшӧкыдджыка ковмыліс чеччыны пызан сайсьыд.
Рытнас гортад позьӧ водны да мыйкӧ пуктыны кокчӧръяс улад, медым найӧ вӧліны сьӧлӧмсьыд неуна вылынджыкӧсь.
Кызінныд-ёнминныд кӧ, колӧ бӧр вӧсньӧдчыштны. Таысь сӧнъясыдлы лоас кокньыдджык.
Аньясӧс эськӧ ӧлӧді дыр да тшӧкыда вӧсни джуджыд каблука кӧмкот новлӧмысь.
Колӧ унджык юны ва. Гӧгӧрвоны, тырмымӧн-ӧ юанныд, позьӧ кудзныдлӧн рӧм сертиыс. Тырмымӧн кӧ, сійӧ кельыдвиж, а пемыдвиж кӧ, сідзкӧ, вир-яйыдлы ваыс оз тырмы.
Сёянад этшаджык колӧ сапкыны сов-переч.
Гожӧмнас жар поводдя дырйи сӧнъясным нӧшта пӧльтчӧны. Та вӧсна коктӧ позьӧ кыза мавтны сідз шусяна ульсӧдан SPF кремӧн. Эн гожйӧдчӧй, ывлаын жар шондісьыс дзебсясьӧй гож сайӧ. Варикозӧн нёрпалысьлы оз позь пывсьыны-корӧсясьны жар пывсянын да саунаын. Оз позь и кынтыны кокъястӧ.
— А мый вӧчны, сӧмын на кӧ казялін варикозсӧ?
— Медводз, дерт, колӧ шыӧдчыны участкӧвӧй терапевт дорӧ. Сійӧ нин, колӧ кӧ, ыстас хирург либӧ флеболог дорӧ. Нинӧм кӧ повзьӧданаыс абу на, найӧ вермасны вӧзйыны новлыны компрессияа трикотаж, мӧд ногӧн кӧ, топыд колготки, чулки-гольфы, леггинс да юыштны венотоник-лекарство. Вонас кыкысь, тулысын да арын, кык тӧлысь чӧж позьӧ юны детралекс. Ті кӧ лӧсьӧдчанныд кытчӧкӧ ылӧ лэбзьывны самолётӧн, бур эськӧ таӧдз лун куим юны сійӧ жӧ детралекссӧ, кык таблеткаӧн куимысь лун.
Ёна отсалӧ сідз шусяна контраста душ (кор коктӧ кисьталан пӧсь да кӧдзыд ваӧн).
Компрессияа чулкисӧ колӧ новлыны быд лун. Дерт, тайӧ висьӧмсӧ оз бырӧд, но кокньӧдыс лоас.
— А мыйӧдз вермас вайӧдны варикозыс?
— Кор сійӧ сӧмын на заводитчӧ, аньяс майшасьӧны сӧмын кокъясыслӧн мичлун вӧсна. И збыльысь, еджыд кучик пырыд кӧ тыдалӧны пӧльтчӧм лӧз сӧнъяс, мичаыс таын абу. Но нинӧм кӧ он мӧд вӧчны бурдӧдчӧм могысь, кутшӧмкӧ кад мысти тайӧ «гӧрӧдъяс» гӧгӧрыс кисьтасны гӧрд чутъяс, а сэсся и кучикыс потас да артмас ӧдӧм дой. Варикоз вайӧдӧ и тромбофлебитӧдз. Сӧнъяс чорзьӧны, на пытшкын артмӧ сукмӧм вир ёкмыль — тромб. Кутшӧмкӧ помка вӧсна сійӧ вермӧ мынны, сӧн кузя веськавны сьӧлӧмӧ, тыӧ да тупкыны артерия. Мортыс таысь вермас весиг кувсьыны.
Таӧдз вайӧдны оз позь. Сӧн висьӧмсӧ весиг операцияӧн дзикӧдз бурдӧдны ог вермӧй, но кӧртвомавны позьӧ.
— Кутшӧм операция вӧчӧны варикозсьыс?
— ӧні ӧткымын клиникаын вӧчӧны сідз шусяна эндовенознӧй абляция, кор лазерӧн да радичастотаӧн «гӧрӧда» сӧнсӧ орӧдӧны да перйӧны. Эм нӧшта склеротерапия, кор висьысь сӧн пытшкас сюйӧны лекарство, коді пытшсяньыс бырӧдӧ «гӧрӧдсӧ».
Миян поликлиникаын операция вӧчам скальпельӧн на. «Гӧрӧда» сӧнсӧ вундам да перъям.
Став лыддьӧдлӧм операциясӧ вӧчам наркозӧн унмовськӧдӧмӧн. Сійӧ жӧ лунас висьысьсӧ лэдзам гортас.
— Ӧні ёна корӧны бурдӧдчыны орчча регионъясын. Операциясӧ пӧ вӧчам дон босьттӧг. А кыдзи Комиын?
— Операцияысь ми некутшӧм дон ог босьтӧй. Гӧгӧрвоана, орчча регионъяс зільӧны «нажӧвитчыны» тшӧтш и миян соцстрах фондысь сьӧм весьтӧ. Но сійӧ жӧ Киров да Архангельск обласьтъясысь унаӧн волӧны бурдӧдчыны Комиӧ. Медицинаын сідз шусяна туризмыс пыр вӧлі.
— Ёна-ӧ тайӧ висьӧмыс паськалӧма Войвылын?
— Миян поликлиникаын артавсьӧ 2400 татшӧм висьысь. Шуны, мый Войвылын олысьяс мукӧдлаын серти ёнджыка висьӧны варикозӧн, ог вермы. Сэсся ӧд кыдз ӧткодялан, республикаын кӧ унджык олысьыс коркӧ воисны татчӧ лунвыв да шӧр регионъясысь. Но флебологъяс казялӧмаӧсь, мый негръяс зэв гежӧда норасьӧны варикоз вылӧ. Делӧыс, вӧлӧмкӧ, сыын, мый сӧн клапанъяс костыс налӧн дженьыджык, а, сідзкӧ, и вирыс омӧльджыка личкӧ сӧн стенъяс вылас.
— Комиын тырмымӧн врач-флебологыс?
— Республикаын оз сӧмын флебологыс, но и мукӧд врачыс оз тырмы. Но мукӧд регионын серти тані серпасыс бурджык.
Кор ме велӧдчи интернатураын, мединститутъясӧ зэв сьӧкыд вӧлі веськавны велӧдчыны. Талун том йӧз озджык нин бӧрйыны медицинасӧ. ӧні унатор вежсис право боксянь. Неважӧн ветлі Москваӧ врачьяслӧн съезд вылӧ, кӧні миян водзын сёрнитіс Россияса следственнӧй комитетӧн веськӧдлысь Александр Бастрыкин. Сійӧ юӧртіс, мый медицинаын медся ӧпаснӧй профессияяс лыдын хирург, анестезиолог, реаниматолог да акушер. На кузя пӧ панӧма медся уна уголовнӧй делӧ.
— Ті пасйинныд, мый операция вӧчанныд скальпельӧн на. А лазера выль оборудованиеыс абу?
— Миян ӧні ставыс тырмымӧн, медым лючки уджавны да бурдӧдны йӧзсӧ. Да, лазера аппартыс абу на. Гашкӧ, сійӧ и колӧ, но ми и скальпельӧн зэв бура вӧчам операциясӧ. Мукӧддырйи скальпельыс лазер сертиыд бурджык на. Та понда ми ньӧти ог майшасьӧй.
Бӧръя каднас медицинаын серпасыс ёна бурмис. Кор кольӧм нэмся 90-ӧд воясӧ ме босьтчи уджавны врачӧн, «Охотник-рыболов» вузасянінысь ньӧблім бӧтан кыан шӧвк сунис да дезинфицируйтӧм бӧрын сыӧн вурлім операция бӧрын дояинсӧ. Чайта, татшӧмӧдзыс ог нин воӧй.
Николай Размыслов.