«Коми му» газетын эг нин ӧтчыдысь йӧзӧдлӧй тыр арлыдтӧмаясӧн мыж вӧчӧм йылысь гижӧдъяс.
Кыдз тыдовтчӧ, на пиысь кодсюрӧ кӧсйӧны курыштны унджык сьӧм дженьыд кадӧн. Майбыр, ӧтуввезйын наян йӧз вӧзйӧны ныв-зонлы быдсикас «уджсӧ».
Кутшӧм оланпас торкалӧны тыр арлыдтӧмаяс? Мый найӧс таысь виччысьӧ? Коді кывкутӧ налӧн мыжысь?
Буретш та йылысь сёрни муніс республикаса юралысьлӧн Общественнӧй приёмнӧйын.
Комиын МВД-ысь тыр арлыдтӧмаяслӧн делӧяс юкӧнысь старшӧй инспектор Ольга Веревкина:
–Во заводитчӧмсянь вит тӧлысьӧн республикаса кар-районын 80 тыр арлыдтӧм вӧчисны 120 мыж. Мӧйму 97-ӧн 117-ысь торкисны оланпас.
Челядь гусясьӧны, кодӧскӧ чорыда дойдалӧны, торкалӧны обществоса безопасносьт. Бӧръя кузяыс кольӧм во ни ӧти мыж эз вӧв, а таво – 9!
Сідз, Сыктывкарын кӧкъямысысь, а Печораын ӧтчыдысь томуловӧс мыждісны терроризмысь, ӧружиеӧн вӧдитчӧмысь да тӧдӧмӧн эмбур тшыкӧдӧмысь. На лыдысь водзті некод абу веськавлӧма полицияӧ. И кыдз найӧ асьныс висьталӧны, мыжсӧ вӧчӧмаӧсь ышмиг-дуригмоз, та дырйи кывкутӧм йылысь абу мӧвпыштлӧмаӧсь.
Наркотиккӧд йитчӧм мыж кузя кольӧм во тайӧ каднас панӧмаӧсь 11 уголовнӧй делӧ, а таво нин – 18. Дурмӧдчанторйӧн медсясӧ вӧдитчӧны 16-17 арӧсаяс. Татшӧмыс медся уна юркарса Эжваын, Ухтаын да Емдін районын. Став тыр арлыдтӧмаыс таӧдз абу нин ӧтчыдысь веськавлӧмаӧсь полицияӧ.
Татшӧм мыжыс содіс и сы вӧсна, мый 2024 вося июльсянь судын быд сідз шусяна закладка мӧдісны артавны торйӧн.
Унджык мыж вӧчӧма и ӧтуввезйӧн да юӧр технологияӧн вӧдитчӧмӧн. Таво 29 тыр арлыдтӧм 38-ысь торкис оланпас. Мӧйму 28 ныв-зон вӧчисны 28 мыж. 41-сянь 44-ӧдз содіс сьӧкыд да торйӧн сьӧкыд мыж.
70 прӧчентӧн унджык тыр арлыдтӧмаӧс асьнысӧ бӧбйӧдлісны. Мӧйму 32 ныв-зон, а таво 54 веськалісны мошенник налькйӧ, найӧс ылӧдлӧмӧн да повзьӧдлӧмӧн ышӧдісны курьеравны, отсасьны наркотикӧн вузасьысьлы, разӧдны да дзеблавны закладка-тубрас.
14-16 арӧсаяс босьтӧны бӧбйӧдлӧм мортыслысь ылӧдчысьясӧн пычкӧм сьӧмсӧ да банкомат пыр ыстӧны индӧм тшӧтӧ, дерт, уджсьыс урчитӧм мында кольӧны аслыныс. Буретш татшӧм «курьерсӧ» и кутӧны киӧдыс погона йӧз, а сьӧмсӧ чукӧртысь медалӧ нин выль ныв-зонмӧс.
Татшӧмыс ёна содіс Сыктывкар (медсясӧ Эжваын), Ухта, Усинск, Печора каръясын, Кулӧмдін, Луздор, Изьва да Емдін районъясын.
Таво наян йӧзлӧн индӧд серти куим тыр арлыдтӧм вуджӧдӧмаӧсь бать-мамыслӧн банкса картаысь сьӧм. Мӧйму татшӧм налькйӧ та мындаӧн жӧ веськалӧмаӧсь.
Томъяс мыжсӧ вӧчӧны медсясӧ нажӧвитчӧм могысь. Но кӧнкӧ дыр уджавны да урчитӧм мында удждон босьтны найӧ оз кӧсйыны, кор позьӧ курыштны ӧдйӧ да уна. Мыйла тӧлысь улича весалӧмӧн пӧсь кисьтны да та дырйи нажӧвитны 4,5 сюрс шайт, кор позьӧ мыйкӧ гусявны либӧ дурмӧдчанторйӧн вузасьысьлы отсавны да ӧтпырйӧ курыштны та мындасӧ!
Та дырйи унджык ныв-зонмыс гӧгӧрвоӧ, мый вӧчӧ мыж. Ӧд лёк вылас медалысьыс сьӧмсӧ чукӧртны мунтӧдзныс велӧдӧ найӧс дзебсясьны полицияысь, видеокамераысь, шуам, ныр-вом тупкыны медицина маскаӧн, гаровтны шарпӧн, синмӧдзыс лэдзны капюшон да с.в.
Лёкас сетчӧны и тыр-бур, и сьӧкыд оласнога семьяясысь челядь. Медшӧр помкаыс сыын, мый бать-мамыслы некор накӧд сёрнитыштны, тӧжд-мог да майшасьӧм йывсьыс юасьыштны, мыйӧнкӧ отсавны. Унаӧн ӧтдортчӧмаӧсь, и быдтасъясныс олӧны ас кежаныс. Челядьлы некытчӧ ветлынысӧ, унджык секция-кружокысь колӧ мынтысьны да. Найӧс туйдӧ-велӧдӧ ӧтуввез да улича. Сэні тӧдмасьӧны-гижасьӧны код тӧдас кодкӧд. Сэсся ныв-зон оз тӧдны право-оланпас, оз тырмы культураыс. Нывъяс пасьтӧг снимайтчӧны да «гуся» сайтын юксьӧны тайӧ снимокъяснас тӧдтӧм йӧзкӧд. Тадзи и веськалӧны «налькйӧ». Найӧс повзьӧдлӧны, мый снимокъяссӧ йӧзӧдасны ӧтуввезйын. И медым тайӧс оз вӧчны, тшӧктӧны разӧдны дурмӧдчантор, чукӧртны бӧбйӧдлӧм войтырлысь сьӧм либӧ мыйкӧ ӧзтыны-сотны. Татшӧмыс сёй ёкмыль кодь, мый кӧсъян, сійӧс и лепит-вӧч.
Миян сотрудникъяс сюся видзӧдӧны ӧтуввез бӧрся. Мӧйму квайт сайт кузя шыӧдчылім прокуратураӧ. Кыксӧ суд шуис пӧдлавны.
Оланпас торкӧм йылысь погона йӧз тшӧкыда сёрнитӧны велӧдчысьяскӧд. Та могысь мӧйму найӧ 2.815-ысь волісны школаясӧ, 295-ысьсӧ аддзысьлісны и бать-мамыскӧд.
Телевизор пыр петкӧдлам роликъяс, кӧні мыж вӧчысьяс висьтавлӧны, мый выйӧдз воисны, кы-дзи тшыкӧдісны ассьыныс олӧмсӧ да дзоньвидзалунсӧ.
Челядь чайтӧны, мый найӧс некутшӧм кывкутӧмӧ оз кыскыны. Да, медводдзаысь гусясьӧмысь, гашкӧ, и оз, но кутасны кӧ киӧдыс мӧдысь, вермасны веськавны и сутшкасьысь сутуга сайӧ, пӧдса спецучреждениеӧ.
Весиг 11 арӧса вермас веськавны пӧдса велӧдчан спецучреждениеӧ. Ныв-зонмӧс административнӧй да уголовнӧй кывкутӧмӧ вермасны кыскыны 14-16 арӧсӧн. Мыж вӧчысьыслы кӧ абу на 16 арӧс, кывкутӧмӧ кыскасны бать-мамсӧ. Найӧ мынтасны штрап либӧ уджыштасны государство вылӧ.
Уголовнӧй кывкутӧмӧ челядьӧс кыскӧны грабитӧмысь, мырдӧналӧмысь, гусясьӧмысь да мукӧд сикас сьӧкыд мыжысь. Тыр арлыдтӧмаӧс таысь вермасны мыждыны 14 арӧсӧн нин.
Комиын МВД-ысь экстремизмлы паныд водзсасян шӧринӧн веськӧдлысьӧс вежысь Данил Завьялов:
–Таво миян сотрудникъяс туялісны терроризмкӧд йитӧдын куим да экстремизм кузя кык мыж. Воддзасьыс кывкутӧмӧ кыскисны Россия Федерацияса Уголовнӧй кодексысь 205-ӧд (терроризмӧ ышӧдӧм да теракт вӧчысьлы отсасьӧм) да 281-ӧд (диверсия), а мӧдсьыс – 208-ӧд (экстремизмӧ ышӧдӧм) да 282-ӧд (экстремист символика йӧзӧдӧм) статьяяс серти.
Экстремизмысь министерствоса сотрудникъяс административнӧй кывкутӧмӧ кыскисны 25 мортӧс. Тайӧ КоАП-ысь 20.3-ӧд (пропаганда да экстремист символика йӧзӧдӧм), 20.3.1-ӧд (йӧзӧс увтыртӧм, на костын лӧглун пестӧм), а сідзжӧ 20.3.3-ӧд (Россияса Вооружённӧй вынъяс янӧдӧм) статьяяс серти.
Пасъя, тыр арлыдтӧмъяс татшӧм мыжъяссӧ эз вӧчны. Оланпас торкисны вуз-колледжса студентъяс, 18-23 арӧса том йӧз.
Терроризмлы да экстремизмлы паныд тышын миян сотрудникъяс ёртасьӧны министерство- ведомствояскӧд, организация-котыръяскӧд да велӧдчан учреждениеяскӧд.
2023 восянь власьт тэчасӧ уджавны инасьтӧдзыс быд мортӧс гӧгӧрбок донъялам, эз-ӧ «няйтӧсьт» асьсӧ терроризмӧн да экстремизмӧн.
Туялам и протест вылӧ ыззьӧдысьясӧс. Таво Комиын ывлаын нуӧдісны 60 чукӧртчылӧм, на лыдын кызьыс – протест сяма.
Олӧмас вошӧм тыр арлыдтӧмаяс тшӧкыда пырӧдчӧны улича вылын санкциятӧг чукӧртчы-лӧмъясӧ. Россиялы паныд мунысьяс буретш «школотаӧс» (школаын велӧдчысьясӧс) корӧны петны улича вылӧ.
Экстремист вежӧра верстьӧ татшӧм ногӧн ӧтуввез пыр ыззьӧдӧны да корӧны чукӧртчыны том-уловӧс, тӧдӧмӧн тойлалӧны тыр арлыдтӧмаӧс оланпас торкалӧм вылӧ.
2023 воын Сыктывкарын Октябрь шӧртуйса да Эжваын Маяковский уличаса керкаясын ӧзйылісны ӧдзӧсъясыс. Некымын лун мысти ыпнитіс ӧдзӧсыс Школьнӧй переулокса керкаын.
Недыр мысти туясьысьяс кутӧмаӧсь тыр арлыдтӧм сизим зонкаӧс да панӧмаӧсь на вылӧ уголовнӧй делӧ. Следовательлы зонъяс висьталӧмаӧсь, мый татшӧм «уджсӧ» аддзӧмаӧсь telegram-каналысь, кӧні налы вӧзйӧмаӧсь ӧти ӧдзӧс ӧзтӧмысь 5-6 сюрс шайт.
Зэв бура тӧдӧмаӧсь, мый вӧчасны мыж, и юркарса аэропортын трансформатор подстанция да Эжваысь радиовышка сотны дасьтысьысьяс.
Теракт вӧчӧмысь ускӧттьӧ йылысь абу и мӧвпыштлӧмаӧсь. Тшӧтш кӧсйӧмаӧсь ӧдйӧ нажӧвитны уна сьӧм. Но тадзи «нажӧвитчӧмсьыс» куимнансӧ пуксьӧдісны дзескыдінӧ 12-20 во кежлӧ.
Таво Сыктывдін районысь 20 арӧса том мортлысь ӧтуввез пыр ылӧдчӧмӧн кыскӧмаӧсь сьӧм. Медым косӧдны воштӧмсӧ, вӧзйӧмаӧсь вӧчны диверсия, но погона йӧз абу сетӧмаӧсь тайӧс збыльмӧдны.
Коми Республикаса прокуратураысь тыр арлыдтӧмаяслӧн да томъяслӧн делӧяс юкӧнысь прокурор Жанна Долгова:
–Тыр арлыдтӧма либӧ верстьӧ ӧтуввезйын кӧ веськалінныд «налькйӧ», оз ков шӧйӧвошны да чышкыны став гижасьӧмтӧ либӧ шыбитны телефонтӧ. Позьӧ босьтны мӧд телефон да вӧчны скриншот, снимайтны телефонсьыд экрансӧ. Та дырйи колӧ орӧдчыны ӧтуввезйысь, Wi-Fi-ысь, банкын блокируйтны картатӧ, шыӧдчыны полицияӧ. Ті кӧ мыйкӧ дзебанныд да мӧданныд чӧв овны, ылӧдчысьыс бӧбйӧдлас унаӧс на.
Верстьӧлы тшӧкыдджыка колӧ видзӧдлыны телефонысь да компьютерысь, кодкӧд ёртасьӧ быдтасныс. Сэні тшӧтш тырмымӧн быдсикас ылӧдчысьыс. Быдтасныд кӧ гортад вайис мича да дона кӧм-паськӧм, смартфон да мукӧд сикас гаджет, а зептас кышакылӧ сьӧм, колӧ тӧдмавны, мыйсяма нажӧтка сійӧ аддзис.
Ныв-зонлы да налӧн бать-мамлы колӧ сюркнявны пель саяс, мый ичӧтдырйиыс вӧчӧм мыж вермас вужвыйӧныс вежны олӧмсӧ.
<> Николай Размыслов. Снимокыс ӧтуввезйысь.