Кыз куртка-гача кагукыд сунгысяс кӧ лым толаӧ, бать-мам сьӧлӧмыд ёнасӧ оз нюкыртчыв. Но зарни ёкмыльыд кӧ гожӧмнас джӧмдас да куш пидзӧснас шнёпкысяс асфальтӧ…
Сыктывкарын челядьлӧн травмпунктӧ вонас шыӧдчылӧ кызь сюрс ныв-зон, а гожӧмнас быд лун – сё гӧгӧр. Тайӧ и гӧгӧрвоана, лым сылӧм бӧрын челядь унджык кад коллялӧны ывлаын. А сэні найӧс вочаалӧны велосипед-самокат, качай-батут, лӧдз-ном да тшӧтш и яръюгыд шонді.
Кутшӧм неминучаӧ нӧшта веськалӧны челядь? Кыдзи видзчысьны ускӧттьӧсьыс да дорйыны кагаӧс доймалӧмысь?
Тайӧ да мукӧд юалӧм вылӧ вочавидзисны республикаса челядь клиника больничаысь специалистъяс.
Травма юкӧнысь врач-травматолог-ортопед Даниил Гоппе:
–Медводз, тулыснас челядьлы нӧшта ӧтчыд колӧ казьтыштны туй выв правилӧяс. Велосипед-самокатӧн позьӧ журъявны, юрас кӧ кагукыслӧн шлём, а пидзӧс-гырддзаас сідз шусяна защита – наколенник да налокотник. ПДД торкалысьясысь унаӧн веськалӧны миян больничаӧ.
Таысь ӧтдор томулов радейтӧны ворсны эндӧм стрӧйбаын, котралӧны гараж вевтъясӧд да с.в.
Бать-мамлы колӧ сюся видзӧдлыны керкадорса ворсан площадкасӧ, медым сэні эз вӧвны жугалӧм качай, пӧлыстчӧм исласян кыр да мукӧд шогмытӧм нин аттракцион, медым некӧн эз чурвидз ёсь кӧрттор, кӧрт тув да с.в.
Тулыснас вит кагук нин усис уна судтаа керка ӧшинь пыр. Колӧ пасйыны, мӧйму татшӧмъяссьыс унджыкыс вӧліны буретш районъясысь. Сикт-посёлокад эмӧсь жӧ уна судтаа керкаясыд.
Кузь тӧв бӧрын верстьӧ восьталісны-мыськалісны да москит сеткаалісны ӧшиньяс. Сеткаыд, дерт, оз лэдз пырны патераӧ гут-номлы, но ичӧт мортӧс кутны оз вермы. Верстьӧ кӧ оз кӧсйыны, медым быдтасыс эз ло инвалидӧн либӧ кувтӧдзыс эз доймав, ӧшиняс колӧ лӧсьӧдны содтӧд калич, медым рамасӧ позис сӧмын неуна калькнитны. Колӧ стрӧжитны кагаӧс ӧшинь дорын ворсӧмысь, оз позь видзны ӧшинь вылас чача.
Колӧ видзчысьны и шондіысь. И челядьлы, и верстьӧлы оз позь гожйӧдчыны 11-сянь куим час лунӧдз. Шондіыд видзӧднысӧ зэв мелі, но сійӧ вермас чорыда кучкыны юрад да сотны кучиктӧ. Кагалы ывлаын быть колӧ пасьтавны юрас кокньыд панамка-кӧсынка. Жарысла кӧ дзолюкыдлӧн пемдіс син водзас, колӧ водтӧдны гож сайӧ, ыркыдінӧ. Позьӧ юрсӧ гаровтны кӧдзыд ваын кӧтӧ-дӧм ки чышкӧдӧн, пуктыны юр вылас йи, бергӧдны бок вылас да пыр жӧ корны тэрыб отсӧг.
Кӧнкӧ кӧ восьтісны челядьлы выль ворсан площадка либӧ жыр, та йылысь медводз тӧдмалам ми. Кор татшӧмсӧ восьтісны «Парма» вузасян-гажӧдчан шӧринын, сэні доймалӧм морт дас веськаліс миянӧ.
Батут-аттракционӧн вӧдитчысьяслӧн юрас, тыдалӧ, сӧмын нажӧтка. Безопасносьт техника йылысь найӧ вунӧдӧны. Батут – тайӧ спорт эмбур. И колӧ кужӧмӧн сэні чеччавны. Бур, дзолюкыд кӧ «мынас» юрас йӧгӧн да сарпыштчӧм-кырыштчӧмӧн. Батут вылын чеччалӧмысь больничаӧ веськалӧны и сюрса лысӧ чегӧмысь. Та бӧрын дыр колӧ бурдӧдчыны-куйлыны, а сэсся новлыны корсет.
Кага бӧрся лун и вой колӧ син да син. Тӧвнас миян больничаӧ вайисны кӧкъямыс арӧса нывкаӧс. Семьяыс олӧ керкаын, кӧні пач пыддиыс лӧсьӧдӧмаӧсь камин. Верстьӧ пестӧмаӧсь сійӧс да петӧмаӧсь орчча жырйӧ. Кагукыс матыстчӧма камин дорас, босьтӧма пес ӧзтан кизьӧр сораса дозсӧ да койыштӧма биас. 25 прӧчент кучикыс сотчӧма. Тайӧ зэв уна. Татшӧм сьӧкыда доймӧмысь мортыс вермӧ кувсьыны. Нывкаыс дыр куйліс реанимацияын, сэсся ыстім Улыс Новгородӧ сотчӧмысь бурдӧдчан федеральнӧй шӧринӧ. Вӧчӧмаӧсь нин некымын операция, сотчӧминас вужйӧдӧны выль кучик. Но и та бӧрын на коляс вурыс-дой туйыс.
Бать-мам тшӧкыда сорсьылӧны и пывсянын. Шоныд ва пыдди вермасны койыштны кага вылас пӧсьӧс.
Ывлаӧ петігӧн верстьӧлы сьӧрсьыс колӧ босьтны бинт тор, водород перекись либӧ хлоргексидин. Ичӧтика сарпыштчӧм-кырыштчӧминсӧ колӧ небыдика весавны няйтсьыс да мавтны тайӧ сораснас. Гортад позьӧ дой гӧгӧрыс мавтыштны йодӧн либӧ зелёнкаӧн. Дояс кӧ сатшкысьӧма ыджыд жель, кӧрттор либӧ клянича, аслыд перйыны оз позь, вермас ылькнитны вир. Кыдз позьӧ ӧдйӧджык колӧ корны врачӧс. Лапкорйыд тані оз отсав.
Нейрохирургия юкӧнӧн веськӧдлысь, Коми Республикаын йӧзлысь дзоньвидзалун видзан министерствоысь челядьлӧн главнӧй внештатнӧй нейрохирург Роман Ярмола:
–Во вит сайын доймалӧм томуловыс ёна содіс. Медвойдӧр сы понда, мый 15-18 арӧсаясӧс мӧдісны лыддьыны челядьӧн на. Водзті найӧс водтӧдлісны верстьӧ больничаӧ. Татшӧм ногӧн ми мӧдім бурдӧдны и косясигӧн артмӧм дой, и мотоциклӧн путкыльтчигӧн чегӧм ки-кок.
Быть колӧ ӧлӧдны томуловӧс велосипед-самокатӧн ыджыд ӧдӧн журъялӧмысь. Ӧд весиг велосипедсянь усьӧмысь вермас ёна доймыны юр лыыд да юр вемыд. Мукӧдысьсӧ лы торъясыс сатшкысьӧны юр вемӧ.
Видзчысьӧмӧн колӧ новлӧдлыны челядьӧс и автомашинаын. Ыджыдджык арлыдаӧс быть колӧ тасмаавны, а ичӧтӧс пуксьӧдны торъя креслӧӧ…
Врач-педиатръяс нывбаба-мамлы висьтавлӧны, кор да мый кагаыс вермӧ вӧчны. Сяммӧ кӧ мыш вывсяньыс бергӧдчыны кынӧм вылас да уйны, оз позь кольны дзолюксӧ рузумасян пызан, крӧвать да диван вылын.
Сикт-районын да карын доймалӧм кузя серпасыс ӧткодь. Челядьыд быдлаын ӧткодьӧсь. Кокньыдджыка доймалысьӧс бурдӧдӧны райбольничаын, миянӧ вайӧны сьӧкыдджыка доймалӧмаӧс.
Шуам, Кулӧмдінын мужичӧй лыйӧма ӧдзӧсас, а сы сайын вӧлӧм сулалӧ нылыс. Вир-яйсьыс перйим 60-70 дрӧб. Но некымын колис на. Таысь ӧтдор, ӧти зонка ружьеӧн ворсӧдчигӧн шковгӧма аслыс…
Эндоскопия жырйӧн веськӧдлысь Сергей Водолазский:
–Дзолюкыд чужӧмсяньыс нин кӧсйӧ унджык тӧдмавны. Быдтор сійӧ босьтӧ киас, сэсся сюйӧ вомас, а корсюрӧ и нырас. Овлӧ, ыджыдджык арӧса челядьлы ньӧбасны кутшӧмкӧ ворсантор, шуам, конструктор, а посньыдторйыс веськалӧ ичӧтджык арлыдалы. Кагук вермӧ ньылыштны и пластик, и магнит. Таысь сювъяс артмӧны розьяс. Кӧрт шайт ыджда ньылыштӧмтор вермас ачыс петны гырксьыд. Но ыджыдджык кӧ, оз. Сэки нин ковмас вӧчны операция, а сідзкӧ, и дыр бурдӧдчыны.
Кагукыд кӧ мыйкӧ ньылыштіс, но эз лӧзӧд, эз гӧрдӧд, лючки лолалӧ, оз ков аслыд видлыны перйыны ньылыштӧмторсӧ. Оз ков сетны нянь корка, медым «кылӧдіс», таысь вермас лоны лёкджык. Колӧ пыр жӧ корны врачӧс.
Овлӧ, кагуклы киас веськалӧ мыськасян, труба весалан «Крот» да мукӧд сикас химия сорас. Дзолюкыд кӧ ньылыштас тайӧ сорассӧ, сотас гырк пытшкӧссӧ. Тшӧтш ковмас операция да дыр куйлыны больничаын.
Та вӧсна керка-патерасьыд колӧ идравны став посньыдторсӧ, саймовтны быдсикас химия сорассӧ.
Колӧ сюся видзӧдны челядь бӧрся и ывлаын. Сідз, юркарын Степан изэрдын куим арӧса кагаӧс пуксьӧдӧмаӧсь вӧв вылӧ, мед снимайтны. Вӧлыс мыйыськӧ повзьӧма да чепӧсйӧма бокӧ. Кагаыс усьӧма, но кокнас крукасьӧма дом поводас. Вӧлыс некымын метр кыскӧма сійӧс асфальтӧдыс да нӧшта на кокнас тальччӧма мышкас. Бур, дзолюкыс абу ёна доймалӧма. Татшӧмыс ӧтчыд вӧлі нин, сэки кагаыслӧн доймӧма мускыс.
Став неминучасьыс мыжаӧсь верстьӧ. Кор детсадйын либӧ школаын кодкӧ доймас, пыр жӧ индасны мыжасӧ: велӧдысьӧс, воспитательӧс, няняӧс да мукӧдӧс. А гортас кӧ мыйкӧ лоас дзолюккӧд, бать-мам асьнысӧ мыжаӧн оз лыддьыны…
Интенсивнӧй терапия юкӧнысь врач-реаниматолог-анестезиолог, физиотерапия отделениеӧн веськӧдлысь, Коми Республикаын йӧзлысь дзоньвидзалун видзан министерствоысь челядьӧс реабилитируйтӧм кузя внештатнӧй специалист Михаил Прошутинский:
–Сідзжӧ чайта, мый челядь вӧсна медводз кывкутӧны бать-мам. Колӧ зэв сюся видзӧдны кагук бӧрся. Миян стационарӧ тшӧкыда вайӧны арӧсысь ичӧтджыкъясӧс. Овлӧ, мам кӧсйӧ юны тшай, а дзолюкыс бӧрдӧ. Мамыс босьтӧ сійӧс ӧти киас, а мӧдас – тшай чашка. Здук, и кагукыс крукыштӧ дозсӧ да кисьтӧ ас вылас.Татшӧмыс кӧ лоис, колӧ зэв ӧдйӧ пӧрччӧдны кагасӧ, медым кучикыс ыркалыштіс. Колӧ гӧгӧрвоны, мый верстьӧ кӧ ас вылас кисьтас стӧкан пӧсь ва, сотчас дас прӧчент кучикыс, а дзолюклы та мындаыс сотас джын кучиксӧ. И быть ковмас дыр кад кежлӧ мӧдӧдны сійӧс бурдӧдчыны федеральнӧй шӧринӧ.
Лӧдз-номйысь видзчысьӧм могысь кагаӧс колӧ лючки пасьтӧдны, позьӧ резыштны и репеллентӧн. Аптекаын талун вӧзйӧны и курччӧмысь видзчысян, и курччӧм бӧрас вӧдитчан мазь. Отсалӧ «Фенистил», «Москитол», супрастин да мукӧд. Дзик кӧ нинӧм абу ки улад, гӧрдӧдӧминсӧ позьӧ кӧтӧдны содаа кӧдзыд ваӧн.
Кор кагук сувтӧ кок йылас, колӧ пӧдлавны патераад шкап-тумбочкасӧ. Видзӧдлыны, медым ичӧт морт нинӧм эз вермы уськӧдны ас вылас. Ӧти семьяын дзолюк тшапкӧма салфетка да кыскыштӧма асланьыс. А сы вылын вӧлӧм сулалӧ ичӧтик телевизор. Миянлы сійӧ ичӧтик, а кагалӧн лыыс гӧч кодь на. Ёна дойдӧма морӧссӧ, юрсӧ да каджсӧ.
Доймыны позьӧ здукӧн, а бурдӧдчыны ковмас воясӧн. <>
Николай РАЗМЫСЛОВ.
Снимокъясыс авторлӧн да ӧтуввезйысь.