Кыдзи артмис да сӧвмис Коми Республикаса Национальнӧй музей
Музей – искусствоӧ, культураӧ ӧшинь. Тані вужвойтыр озырлуныс венӧ кадсӧ, а история, этнография йитӧдсӧ видзаніныс ӧнія йӧзлы сетӧ позянлун косавлыны бӧрӧ, казьтывны важсӧ
Тӧдчана лоӧмторъяс
Сыктывкарса история юкӧнын Коми Республикаса Национальнӧй музейлӧн вит стрӧйба. Музейса экспозицияяс тӧдмӧдӧны коми культураӧн, историяӧн, вӧр-ваӧн да литератураӧн. Музей олӧмӧ, медтӧдчана лоӧмторъясӧ пыртіс культура велӧдан программа юкӧнӧн веськӧдлысь Наталья Хозяинова:
– Музейын ӧкмис ыджыд коллекция – 260 сюрс предметысь унджык. Тані Европаса Асыв-Войвылын шоча паныдасьлан археология эмбур: XVII-XX нэмся ӧбразъяс; миян эраӧдз I сюрс – миян эраса II сюрс воясся нумизматика; XVI-XIX нэмъясся важ да киӧн гижӧм небӧгъяс; озыр фотоархив; комилӧн быдлунъя олӧмысь эмбур; политикаӧ да ӧтйӧза котыръясӧ пырӧдчысьяслӧн, интеллигенциялӧн архивъяс да мемориал эмбур-кӧлуй; мупытшса озырлун.
Эмӧсь и некӧн паныдасьлытӧмторъяс. На лыдын – йӧра юр кодь лызь тор. Сылӧн кадпасыс – миян эраӧдзса IV сюрс волӧн медбӧръя нёльӧд юкӧныс. Тайӧ му пасьтала медваж лызь.
Музейлы подувсӧ пуктӧмаӧсь 1911 вося йирым тӧлысьын. Сэки жӧ краевед-
водзмӧстчысьяс К.Ф.Жаков, А.А.Цембер, Н.П.Чеусов, Ф.А.Старовский да мукӧд думыштӧмаӧсь Усть-Сысольскын лӧсьӧдны Роч Войвыв туялан юкӧн. Тадзи карын воссьӧмаӧсь археология да этнография медводдза музейяс.
1916 воӧдз музейӧн веськӧдлӧма велӧдысь, этнограф, фольклорист Андрей Андреевич Цембер. Усть-Сысольскысь мунӧм бӧрас музей дугдӧма уджавны, выльӧн восьтӧма ӧдзӧссӧ сӧмын 1918 воын.
Айму вӧсна Ыджыд тыш кадӧ музей уджалӧма жӧ: тані лӧсьӧдӧмаӧсь уна выль выставка-петкӧдчӧм; колхозын уджалысьяс, вӧр лэдзысьяс, стрӧитчысьяс кывзӧмаӧсь экспонатъяс йылысь лекцияяс. А война бӧрын став вынсӧ вӧлі сетӧма экспозицияяс дзоньталӧм-выльмӧдӧм вылӧ.
1994 воын республикаса историко-краеведческӧй музей лоис ӧнія Национальнӧй музейӧн.
Вӧр-ва юкӧн
Коммунистическӧй улича, 6 №-а керка
Революцияӧдз кыпӧдӧм медмича стрӧйбаясын талун меститчӧ администрация, выставка жыр да музейса вӧр-ва юкӧн. Кык судтаа изъя керкасӧ вӧлі стрӧитӧма 1912 воын Дмитрий Кирьякович Кузьбожевлы. Улыс судтаас вӧлӧма лавка, а мӧдас позьӧма овны. 1918 воын сійӧс босьтӧма Усть-Сысольск уездса РКП(б) комитет, мукӧд патерасӧ вӧлі сетӧма карса аптека улӧ. 1921-1927 воясӧ тані уджалӧма Коми областнӧй ВКП(б) комитет, бӧрынджык – партияса горком. 1960-1970 воясӧ керкаыс бара лоӧма лавкаӧн. 1970-1992 воясӧ тані вӧлі Коми Республикаса художествоа музей, а 1993-сянь – ӧнія Коми Республикаса Национальнӧй музей.
Талун стрӧйбаыс – государствоӧн видзан история да культура памятник.
История юкӧн
Ленин улича, 57 №-а керка
Тайӧ керка стрӧитӧмыс йитчӧма XX нэм заводитчӧмӧн. 1912 воын Усть-Сысольскса муӧн веськӧдлысьяс шуӧмаӧсь тэчны кык судтаа изъя керка земскӧй управа улӧ. 1914 воын заводитчӧма Медводдза мирӧвӧй война, и стрӧитчан уджыс сувтӧма. Выльысь босьтчӧмаӧсь сӧмын 1923-1924 воясӧ. 1926 воын дась стрӧйбаӧ «пырӧма» Коми областнӧй исполнительнӧй комитет, 1927-ӧдын – Коми областнӧй партияса комитет. 1961 воын стрӧйбасӧ вӧлі сетӧма школаӧдзса учрежденньӧ улӧ. А 1960-ӧд вояс помын тані меститчӧма республикаса историко-краеведческӧй музей. Ӧні стрӧйбаыс – тшӧтш государствоӧн видзан история да культура памятник.
Талунъя история юкӧнса экспозициясӧ лӧсьӧдӧмаӧсь пӧшти 40 во сайын! Сэні петкӧдлӧма Коми муын важ кадсянь XX нэм шӧрӧдз вежсьӧмъяссӧ. Музейын медуна археология аддзӧмторйыс. На пӧвстын вӧрпа сера кӧлуй, XVII-XIX нэмся ӧбразъяс, Медводдза мирӧвӧй, Гражданскӧй да Айму вӧсна Ыджыд тышса колясъяс.
Этнография юкӧн
Коммунистическӧй улича, 2 №-а керка
Кык судтаа стрӧйба шӧр юкӧнсӧ вӧлі кыпӧдӧма 1899-1900 воясӧ вузасянін улӧ, кодӧн веськӧдлӧма Устюгысь купеч Ф.И.Охлопков. 1906 воын керкаыс вуджӧма Устюгысь жӧ купечьяс Михаил, Иван да Григорий Дербенёвъяслы. Сэки стрӧйбаыс лоӧма Усть-Сысольскын медыджыд вузасян керкаӧн.
1918 воын вузасянінсӧ национализируйтӧмаӧсь, тані паськӧдчӧма «Звезда» коммунист клуб. 1922-1935 воясӧ сійӧ лоӧма карса типографияӧн, а сэсся – бара вузасянінӧн, карын медводдза универмагӧн. 1991 воын стрӧйбаыс вуджӧма Коми Республикаса Национальнӧй музейлы. Сизим во мысти, дзоньталӧм бӧрын, керкаыс вежис ӧбликсӧ – бара лои важ кодьыс.
Талун этнография юкӧнын уджалӧ 23 вося «Олісны-вылісны гозъя…» экспозиция. Сійӧ петкӧдлӧ коми войтырлӧн XIX-XX нэм заводитчӧмдырся обряд-традициясӧ. Подулыс – фольклор серти лӧсьӧдӧм мойд сюжет, коді висьталӧ нывбаба да мужичӧй костын йитӧд-ладмӧм йылысь. Этнография кудйын ӧні матӧ 12500 экспонат, мый пыр воссьӧ коми культура озырлуныс.
И.П.Морозовлӧн музей-керка
Киров улича, 32 №-а керка
Тайӧ музейсӧ лӧсьӧдӧмаӧсь 2004 воын Сыктыв районса Межадор сиктын Морозов семьялысь чужан керкасӧ тӧд вылын кутӧмӧн. Россия пасьтала тайӧ дзик ӧти музей, кодӧс лӧсьӧдӧмаӧсь XXI нэмын да сиӧмаӧсь компартияса обласьтса комитетысь медводдза секретарлы. Иван Петрович Морозовкӧд (1924-1987) республикаса историяын йитчӧма быдса эпоха. Сылӧн веськӧдлӧм улын 1960-1980 воясӧ Коми АССР лоӧма СССР-са медся ӧдйӧ сӧвман регионъяс пӧвстын ӧтиӧн.
И.А.Куратовлӧн литература музей
Орджоникидзе улича, 2 №-а керка
Сыктывкарын медся важ стрӧйба – купеч Степан Григорьевич Сухановлӧн кык судтаа керкаыс. Ӧнія музейсӧ медводдзаысь казьтылӧмаӧсь 1801 воын, кор купечлы сетӧмаӧсь позянлун лӧсьӧдны уличсяньыс кык судтаа да пытшкӧссяньыс куим судтаа стрӧйба. 1850 воын С.Г.Сухановлӧн гӧльмӧм быдтасъяс вузалӧмаӧсь керкасӧ карлы – тані 1840 воын восьтӧмаӧсь
Усть-Сысольскса уезднӧй училище. Ас кадӧ сэні велӧдчылісны велӧдысь да краевед М.И.Михайлов, география да этнография уджъяс гижысь В.И.Кичин, этнограф да краевед Ф.А.Арсеньев, педагог да туялысь Г.С.Лыткин, поэт да туялысь А.А.Маегов, краеведение музей лӧсьӧдысь А.А.Цембер, нималана туялысь да гижысь К.Ф.Жаков.
1918-ӧдын училище лоӧма сӧветскӧй велӧдчанінӧн. 1924 воын тані воссьӧма Коми областнӧй музей, талунъя Коми Республикаса Национальнӧй музей.
Коми литературалы подув пуктысь Иван Куратовлӧн литературно-мемориальнӧй музей воссьӧма 1969 воын. 30 во сійӧ меститчис Орджоникидзе уличаса олан керкаын медводдза судтаас. 2009 воын сійӧ вуджис купеч Сухановлӧн выльмӧдӧм керкаӧ.
Подӧн важас
Музейын быд зільысь – туялысь, дизайнер, серпасасьысь, экскурсовод, реставратор, IT-специалист – пӧртӧ олӧмӧ ичӧт да ыджыд уджтасъяс. Тадз чужӧны и дыр кадся экспозиция, и тӧлысся выставка, быдпӧлӧс интерактив, компьютера ворсӧм да мультфильм. Быд уджтасын колӧ кужны йитны збыльвывса история, важ сер, нэмӧвӧйся коми оласног да вӧвлытӧм на мӧвп, медым челядь да том йӧз унджык тӧдмалісны.
Но музейын зільысьяс воысь-во думышталӧны и выль проектъяс. Нималанаяс пӧвстысь ӧти – «Сыктывкар: ОТ и ДО» уджтас.
– Ми думыштім йӧзӧдны Сыктывкар кузя куим путеводитель: XIX нэм пом – XX нэм заводитчӧм, 1920-1950 вояс да 1960-1980 вояс. Веськӧдліс уджтаснас Дмитрий Кошелев. Ми Анна Мельниковакӧд лӧсьӧдім-гижим туйиндалысьсӧ. Серпасасьысьяс пӧвстын нуӧдім конкурс. Полина Туркина да Анелия Лянцевич пӧртісны олӧмӧ миянлысь мӧвпнымӧс. Зэв нимкодь кутны киын мича, колана, весиг кагалы гӧгӧрвоана туйиндалысьсӧ, – юксьӧ Наталья Хозяинова. – Музейын уджалысьяслӧн могыс – вӧчны ставсӧ, медым кадыс тані эз сулав. Ми зілям йитны важсӧ ӧніяыскӧд. Окота, мед экспонатъяс «сёрнитісны» йӧзкӧд, медым быд морт музейысь аддзис аслас аскиалун йылысь юалӧм вылӧ вочакыв.
Элина Шлопова.
Снимокъясыс Коми Республикаса Национальнӧй музейысь.