Тавося сентябрын Выльгортса 2-ӧд номера школа воссьӧмсянь тырис 35 во.
А тайӧ велӧдчанін йывсьыс сёрнитігӧн век казьтыштам кыпыд лола да инас ӧшйывтӧм аньӧс – Римма Степановна Торлоповаӧс. Школаӧн сійӧ веськӧдлӧ 28 во нин!
Кызь кӧкъямыс вонад унатор вежсьӧма, кызвыннас, дерт, бурланьӧ. И таын ыджыд пайыс школаӧн веськӧдлысьлӧн. Сымда вӧчӧма нин, а мыйта удж-нок ковмас на бергӧдны. Сетам Римма Степановна Торлоповалы кыв.
Велӧдысьяс вылӧ видзӧдӧмӧн
–Ме помалі Сыктывкарса 12-ӧд номера школа. И век пыдди пуктылі да аслам кумирӧн лыдди директорсӧ, велӧдысь Борис Иванович Захаровӧс. Быд асыв сійӧ вочааліс велӧдчысьясӧс, быдӧнӧс тӧдіс чужӧмнас. Да и мукӧд педагогыс вӧліны зэв бурӧсь. Та вӧсна кӧсйи лоны на кодьӧн жӧ да муні налӧн кок туйӧд. Пыри велӧдчыны Коми пединститутӧ, а сійӧс помалӧм бӧрын распределенньӧ серти веськалі Чилимдін районӧ. Сэн веськӧдлі ичӧтик школаӧн, а верӧс сайӧ петӧм бӧрын вуджим овны чужанінас, Сыктывдінса Выльгортӧ.
Мыйкӧдыра методисталі районса велӧдан управлениеӧн. Дерт, уджъёртъяссянь унаторйӧ велалі, командировка-семинар дырйи содті сям-кужанлунӧс. Но менӧ кыскис челядь дорӧ. Зэв ӧд ёна радейта зонпоснитӧ!
Выльгортса школаысь вӧвлӧм директорыс кораліс менӧ роч кыв да литература велӧдысьӧн. А 1988 воын выль стрӧйбаын восьтісны 2-ӧд номера школа, кӧні воськов бӧрся воськов кыпӧдчи-быдми: учитель, завуч, директор. Тайӧ школаыс медводдзасяньыс шемӧсмӧдіс. Асьныд мӧвпыштлӧй: Чилимдінса школаас вӧлі муртса 120 велӧдчысь, а тані – матӧ 50 классын сюрсысь унджык ныв-зон! Быттьӧ бергӧдчи школаӧ котралан кадӧ. И, кыдз шуӧны ӧнія томулов, «движухасьыс» сьӧлӧм вылын вӧлі долыд!
Оз быдӧнлы татшӧмыд лӧсяв. Воин кӧ нин да вӧйтчылін юр выв тырнад школаса олӧмас и гӧгӧрвоин, мый абу тэнад – мун, корсь мӧдлаысь ассьыдтӧ! Школанад овны колӧ, а оз майшасьны-мучайтчыны. А удж вылад кӧ локтан нимкодьпырысь да сэтшӧм жӧ кыпыд лолӧн мунан гортад – сідзкӧ, тайӧ туйыс тэныд лӧсялӧ.
Ме век радпырысь локта удж вылӧ. Школасьыс гажтӧмтча да отпускалігӧн весиг волывла татчӧ. Аттьӧ верӧслы, тайӧс тшӧтш гӧгӧрвоӧ да. Челядьнымӧс ӧд быдтыны-воспитайтнысӧ, позьӧ шуны, ӧтнаслы ковмис. Ме пыр школаын да.
Отсӧгыс зарни дон
–Школанас юрнуӧдны ме босьтчи дзуг ӧкмысдасӧд воясӧ. Ен сыкӧд, тан зільысьясыс ассьыныс уджсӧ помтӧг радейтӧны да, весиг удждон мынтӧмӧн сёрмӧдчӧмыс ни нажӧтка чинтӧмыс найӧс эз повзьӧд.
Сьӧкыд кадӧ мортыдлы орччасянь тӧжд-гӧгӧрвоӧмыс, а лолыдлы – праздникыс торйӧн нин колӧ. Со ми и котыртлім педагогъяслы быдсикас рыт-аддзысьлӧмсӧ. И тадзи ёрта котырным нӧшта на зумыдмис-крепаммис.
Буретш сійӧ воясас ми босьтчим лӧсьӧдны школаса музей, шедӧдім «Традиции школы» ставроссияса конкурсын коймӧд места, вермим «Лучшие школы России» ордйысьӧмын. И тайӧ ставыс лои позяна ӧтув кутчысьӧм-зільӧмӧн.
А кутшӧм материальнӧй подулыс сэки вӧлі? Партаыс да ӧшиньыс важ, стеныс куш. Став стенд-серпассӧ сэк ки помысь дасьтіс библиотекаӧн веськӧдлысь Наталья Васильевна Томилова. Труд велӧдысь Сергей Николаевич Дёмин та серти тшӧтш ёна отсасис, кадӧн артасьтӧг вӧчасис, медым школаын вӧлі кыпыд да лӧсьыд.
Миянлы сэк шулісны, мыйкӧ кӧ пӧ бурланьӧ кӧсъянныд вежны, корсьӧй спонсоръясӧс, сьӧмыс та вылӧ абу. Но кодлыськӧ мыйкӧ мырдысьӧн пычкыны-перйыны эз ковмы. Миян школалы век отсасьлісны бать-мам. Муӧдз копыр налы таысь. Аслыныс ӧд сэки сьӧкыд жӧ вӧлі, но коліс кӧ, шуам, классын пельӧс лӧсьӧдны, бать-мам ас костаныс сёрнитчӧмӧн ставсӧ вӧчлісны. Коліс кӧ кытчӧкӧ петавны-ветлыны – бара жӧ челядьлӧн бать-мамыс корсьлісны автобуссӧ. Татшӧм отсӧгыд зарни дон.
Коркӧ ошкыштасны, коркӧ видыштасны
–Олӧмыс тшӧктіс да, кутім дон босьтӧмӧн услуга вӧзйыны. Бура нажӧвитчылім аскиа первоклассник школа весьтӧ, да и ӧні на сыысь водзӧсыс ыджыд.
Талун миян весиг дефектолог эм, челядь сёрни мичмӧдӧ-шыльӧдӧ. Дон босьтан услугаяссьыс вонас 500 сюрс шайт гӧгӧр воӧ. Тайӧ сьӧм весьтас школанымӧс бурмӧдам-выльмӧдам, педагогъяслы удждон содтыштам.
Вочасӧн тэчим пластик ӧшинь, велӧдчан жыръясӧ ньӧбим компьютеръяс, интерактив пӧвъяс. Мыйыс сӧмын ӧні абу!
Нӧшта ӧтчыд пасъя: кризис кадӧ ми вермим кутчысьнысӧ ӧта-мӧд вылӧ мыджсьӧмӧн, ёрта-ёртлы отсасьӧмӧн.
Ӧкмысдасӧд воясӧ миянӧ уджавны воисны да на пӧвстысь унаӧн ӧні на зільӧны школаса выпускникъяс: серпасалан искусствоысь педагог Светлана Михайловна Маргелова (Ильчукова), физкультура велӧдысьяс Дмитрий Юрьевич Бондарюк да Иван Александрович Кочев, завуч Елена Александровна Печеницына (Тренева) да мукӧд.
Том педагогъяс бергӧдчӧны ас школаӧ, сы вӧсна мый тӧдӧны – тані найӧс наставитасны-велӧдасны. Коркӧ ошкыштасны, коркӧ видыштасны, но век отсаласны.
Шань кывйыд быдӧнлы любӧ
–Уна во зільӧмнад став велӧдчысьтӧ он на-й казьтышт. Вежӧрад кольӧны-тшупӧны сӧмын кутшӧмкӧ торъя лоӧмторъяс. Помнита, ӧкмысӧд классын Лев Толстойлысь гижӧдъяссӧ донъялам-видлалам. А Лена Аксёнова синсӧ кылӧдӧмӧн шуӧ: «Война и мирсӧ» кыкысь нин лыдди. И нӧшта ӧтчыдысь лыддя на!». Но кыдзи сэсся он радейт татшӧм челядьсӧ: быдтор тӧдны кӧсйысьяссӧ, тшӧтшъякӧд моз сёрнитысь-гӧгӧрвоысьяссӧ, быд шуӧм кыв пель саяс сюркнялысьяссӧ?!.
Кулиганъяс? Миян школаын татшӧмыс абу. Эмӧсь, дерт, вильышпозъяс, но школаын найӧ ставныс шӧвктугъяс: сёрнитӧны вежавидзӧмӧн, урок вылӧ волывлӧны, а кӧнкӧ кӧ пакӧститчыштасны, сьӧлӧмсяньыс эскӧдӧны: «Ме тадзтӧ сэсся ог вӧч!». Ме ог шу, мый огӧ кывкутӧй челядьлӧн уличын асьнысӧ кутӧм вӧсна. Но нӧшта ӧтчыдысь тӧдчӧда: татшӧм «сьӧкыд» челядьӧс воспитайтӧмысь кывкутӧны медсясӧ бать-мам.
Велӧдчӧм йылысь кӧ сёрнитны, оз ӧд быдӧн вермы лоны отличникӧн. Быдӧн босьтӧ тӧдӧмлунсӧ ас вын-сям сертиыс. Кодлӧнкӧ мукӧд енби на эм: сьылӧ, йӧктӧ, мичаа серпасасьӧ, конструируйтӧ. Медшӧрыс, мед кагаыс аддзис водзӧ олӧмас сьӧлӧм сертиыс туй.
Кыдзи менӧ донъялӧны велӧдчысьяс? Зэв нимкодьпырысь тай век вочаалӧны-а. Эска, мый сьӧлӧмсяньыс. Аддзысигӧн век кутчысьлам, и чайта, нинӧм лёкыс таын абу. Тшӧкыда кагаыслы гортас шоныдлун-гӧгӧрвоӧмыс оз тырмы. А тані кутыштлан сійӧс, шаня шыасьлан да, гашкӧ, кӧть тадзи сьӧлӧм-лов вылас шоныдджык лоӧ.
Тӧдчана вежсьӧмъяс
–2002 воын ми вуджим выль велӧдан стандартъясӧ. И сэксянь унатор вежсис бурлань. Ми вежим велӧданногнымӧс, пыдісянь пырӧдчим методика боксянь уджӧ. Гӧгӧрвоим, татӧг водзӧ воськолыс оз артмы. Бур кывъясӧн казьтыла Галина Михайловна Шашокӧс да Нина Ефимовна Кузивановаӧс, выль стандартъяссӧ медводдзаясӧн пыртысьясӧс. Талун школаын методика уджсьыс кывкутӧ Тамара Николаевна Корнева, кодкӧд ӧтлаын зілям 28 во нин. Сы отсӧгӧн велӧдчанінным шедӧдіс нин гырысь вермӧмъяс.
Нӧшта ӧти тӧдчана лоӧмтор – 2006 воын пырӧдчим «Образование» нацпроект серти «Россияса медбур школа» конкурсӧ. Сэки донъялім уджаным чӧжсьӧм опытсӧ, шедӧдӧмсӧ да тшӧтш и эрдӧдім мытшӧд-падмӧгсӧ. Босьтчим выльмӧдны школаын техника-оборудование, мичмӧдім велӧдчаніннымӧс, град йӧрнымӧс да жыръяс. 2018 воын капитальнӧя дзоньталӧм бӧрын миян борд улӧ вуджис СПТУ-2-са вӧвлӧм стрӧйба да, лои позянлун велӧдны челядьӧс ӧти сменаӧн.
Медбӧрын – 2021 воӧ пырӧдчим «Сиктса медбур школа» конкурсӧ. Тадзикӧн донъялім бӧръя дас вося уджнымӧс да индім водзӧ вылӧ туйвизь. Ми вочасӧн вуджам федеральнӧй тшупӧдын выльмӧдӧм стандартъясӧ, пыртам уджӧ ӧтувъя программаяс, велӧдан планъяс, учебникъяс. И сэк жӧ педагогъяс урок дырйи материалӧн тӧдмӧдӧны быдӧн ас ногыс.
Вермӧмъяс йылысь
–Ме серти, зэв тӧдчана, мый челядь ӧні вермӧны бӧрйыны сьӧлӧм сертиыс сідз шусяна профиль да тадзи урчитны водзӧ олӧм-профессияас лӧсялана туйвизь. Тавося выпускникъясысь кызвыныс пырисны босьтны водзӧ тӧдӧмлунсӧ школаын бӧрйӧм профиль сертиыс.
Ыджыд водзӧсыс и профориентация уджысь. Сідз, миян лӧсьӧдӧма ёрта йитӧд профессияӧ велӧданінъяскӧд. Шуам, некымын во нин тадзи уджалам Коми Республикаса агропромышленнӧй техникумкӧд. Кольӧм воӧ татшӧм сёрнитчӧмсӧ кырымалім политехническӧй техникумкӧд. Тайӧ учреждениеяс подулын жӧ ныв-зон велӧдчӧны медводдза профессияӧ: пӧварӧ, слесарӧ, дзоридз быдтысь-вӧдитысьӧ. А кадет классъясын тӧдӧмлун босьтысьяс пырӧны военнӧй вузъясӧ.
Педагог-уджалысьыс миян тырмымӧн. Дерт, ӧткымын учительлы урчитӧмсьыс уна ковмӧ зільны, но найӧ оз элясьны. Эскам, школа помалысьясысь унаӧн мунӧны велӧдчыны педагогӧ да, регыд школаӧ воасны том специалистъяс. Сэки миян педагогъяслы лоӧ кокньыдджык, да и семья-челядьныскӧд унджык кад вермасны коллявны.
«Радейта ассьым уджӧс»
–Дерт, эм и мытшӧд-падмӧгыс. Ёна сьӧктӧдӧ уджнымӧс быдсикас кабалаӧн ноксьӧмыс, быдторйысь отчёт колӧ дасьтыны да. А сыысь ӧтдор – надзор тэчасъяс. Бур, сэтчӧс зільысьяс кӧ оз дзик пыр штрапуйтны, а волӧны профилактика могысь да индалӧны тырмытӧмторсӧ. Сідзсӧ ми вермам ас кадӧ бырӧдны нелючкисӧ.
Окота сідзжӧ, медым велӧдан небӧгъяссӧ бурмӧдісны, мед оргтехниканым дырджык уджаліс. Медым школаным выльмис-бурмис. Районса велӧдан управлениеын эскӧдӧны, стрӧйбанытӧ пӧ урчитӧма капитальнӧя дзоньтавны. Тадзи кӧ збыльысь артмас, школаным кутас тырвыйӧ лӧсявны ӧнія кадся корӧмъяслы, и челядьлы кыпыд-гажа жыръясад велӧдчыны долыдджык лоӧ.
Ме радейта ассьым уджӧс. Школаӧ пыригӧн аддза нюмъялӧмӧн чолӧмасьысь челядьӧс. Выляс нырччысь уджъёртъясӧс, ыджыд сяма завучьясӧс, збыльысь профессионалъясӧс. Татшӧмъясыскӧд нӧшта на нимкодьпырысь зілян-уджалан! И муннысӧ некытчӧ абу окота. Школа дорад муслуныд – нэм кежлӧ. <>
Диана Скалацкая.
Снимокъясыс авторлӧн да Елена Музыкантлӧн.
Комиӧдіс Елена Плетцер.